به گزارش خبرنگار ایسنا، رویداد بزرگداشت ۲۵ سالگی تولد خط معلی از حمید عجمی به همراه افتتاح نمایشگاه «اشراق در زمین» با حضور چهره‌هایی از جمله یدالله کابلی، حمیدرضا قلیچ خانی، نیر طهوری، محمد فرنود، ایرج اسکندری، امیر عبدالحسینی و ... در فرهنگسرای آسمان برگزار شد.
در ادامه مشروح این گزارش را می‌خوانید.
نگاهی به تاریخچه خط معلی
محمد ناصری، خوشنویس و پژوهشگر هنر، در مراسم بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی به بیان خاطرات و نکاتی درباره حمید عجمی و این خط پرداخت. او گفت: «رابطه خط معلی با فرهنگستان هنر به سال ۱۳۸۱ بازمی‌گردد؛ در آن سال، فرهنگستان طی تقدیرنامه‌ای خط معلی را به عنوان توفیق استاد حمید عجمی در ابداع این خط با برخورداری از انعطاف‌پذیری و خصیصه‌های زیباشناسانه فراوان، قابل تحسین دانست. همان سال، فرهنگستان هنر این اقدام را به عنوان حرکتی نوین مبتنی بر سنت خوشنویسی اصیل ایرانی قلمداد کرد. این امر به همت آقای مهندس موسوی انجام شد.»
او با اشاره به نقش پژوهشگران در ثبت این جریان افزود: «تخصص بنده در حوزه تجسمی است. روزی که این پیشنهاد در معاونت پژوهشی توسط خانم دکتر عبدی مطرح شد، از ایشان خواستم که این کار در مجموعه آسمان انجام شود. در خلال جلسات با آقای عجمی، لحظه‌ای فکر کردم چه کار بزرگی انجام خواهد شد اگر آثار استاد، به‌ویژه نقاشی‌خط‌ها و تابلوهایی که زبان بصری متفاوتی دارند، در این مجموعه ارائه شود. اما قرعه به نام خط معلی افتاد. امیدوارم بتوانیم مروری بر آثار داشته باشیم و ببینیم او در این عمر باعزت، چه آفرینش‌هایی داشته است.»
ناصری در ادامه با مروری بر تاریخ خوشنویسی گفت: «در طول تاریخ هنر خوشنویسی، نوابغ بسیاری ابداعات و نوآوری‌هایی داشته‌اند که اغلب از تفنن یا تزیین برآمده و بسیاری از آنها در گذر زمان فراموش شده‌اند. در دوره معاصر نیز نمونه‌هایی پدید آمده؛ گاهی با کمک رایانه، قلم‌هایی تهیه شده‌اند که تنها کاربردی هستند و فاقد احساسات ولی به زیبایی طراحی شده‌اند. اما خط معلی چیزی فراتر از این است؛ در این خط، متن عرفانی و محتوا راه خود را در اشراق هنرمند پیدا می‌کند و به صورت درهم‌آمیخته‌ای از فرم و معنا رخ می‌نماید.»
وی افزود: «عشق وصف‌ناپذیر استاد حمید عجمی به خط معلی نه از برای فرم نو بوده است، بلکه برای یافتن راهی منحصر به فرد در نمایش علایق قلبی او بوده است. استاد عجمی در خوشنویسی به یک زبان شخصی دست یافته است. البته همه ما می‌دانیم که اغلب نوآوری‌ها با واکنش منتقدان و هم‌صنفان مواجه می‌شود؛ عالمان با احتیاط و عامیان با واژگان تغییر دهنده مواجهه می‌کنند. هر دو گروه بر اساس تجربه می‌دانند که مسیر ادعا، نوآوری و ماندگاری آن، مسیری پرپیچ‌وخم و سخت‌پسند است. با این حال، در خط معلی ما با یک اثر هنری صرف روبه‌رو نیستیم، بلکه با سامانه‌ای از خط مواجهیم که شامل مفردات کلمات و قابلیت ترکیب‌هاست و از پیشینه هزار ساله خوشنویسی اصیل ایرانی بهره می‌برد.»
خط معلی ادامه‌دهنده زنجیره خوشنویسی ایرانی ـ اسلامی است
نیر طهوری، استاد دانشگاه، در مراسم بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی به بیان تاریخچه‌ای از سیر خوشنویسی ایرانی ـ اسلامی و جایگاه خط معلی پرداخت. او گفت: «امروز در شهریور ۱۴۰۴، بیست‌وپنجمین سال تولد خط معلی را گرامی می‌داریم؛ خطی که استاد حمید عجمی در ۳۷ سالگی و در ادامه سنت کهن خوشنویسی ایرانی ـ اسلامی پدید آورد.»
او با اشاره به پیشینه خوشنویسی افزود: «پس از ابن مقله شیرازی، بنیان‌گذار قواعد علمی و هندسی خطوط، دیگر بزرگان خوشنویسی اسلامی نقش‌آفرینی کردند. میرعلی تبریزی در قرن هشتم، خط نستعلیق را پایه‌گذاری کرد که به عروس خطوط ایرانی شهرت یافت. این مسیر با بزرگان دیگری چون جعفر تبریزی و سلطان‌علی مشهدی در قرن نهم ادامه یافت و نستعلیق به کمال رسید. در قرن دهم و دوره صفوی، این خط به دست استادان بزرگی چون میرعماد به اوج رسید و آثار زیبا و چشم‌نواز آنان در مساجد اصفهان صفوی ماندگار شد. در قرن دوازدهم نیز درویش عبدالمجید طالقانی با خط شکسته نستعلیق ظهور کرد.»
طهوری با مقایسه جایگاه خط معلی گفت: «همان‌گونه که خط کوفی نخستین خط رسمی قرآن و کتابت اسلامی در قرون اولیه هجری بود و ایرانیان در گسترش و خلاقیت آن نقش اساسی داشتند، خط معلی نیز ادامه زنجیره خوشنویسی ایرانی ـ اسلامی است. از نظر کاربرد و نمایشی بودن، وارث روح کوفی است. این خط همچون شیوه‌های کوفی، بیشتر مناسب نمایش است تا کتابت، و برای نگارش گزیده‌های کوتاه، به‌ویژه عبارات قرآنی، به‌کار می‌رود. همین ویژگی سبب می‌شود که تمرکز بر یک نام یا عبارت کوتاه ـ به‌ویژه نام مبارک علی (ع) ـ معنای آن را آشکارتر و چشمگیرتر کند، چنانکه نام معرفی وام‌دار نام اوست.»
وی سپس به زندگی و مسیر هنری عجمی پرداخت و گفت: «استاد حمید عجمی خوشنویسی را از سال‌ها پیش آغاز کرد و تحت آموزش استاد غلامحسین امیرخانی به تمرین و ممارست پرداخت. در دهه ۷۰ شمسی تجربه و تبحرش به مرحله‌ای رسید که در مقام استادی کامل شناخته شد. او با بهره‌گیری از مهارت در گرافیک مدرن، توانست ترکیبی از سنت و نوآوری را در آثارش عرضه کند.»
طهوری درباره نخستین دیدار خود با عجمی افزود: «بهار ۱۳۸۲، در آستانه افتتاح خانه هنرهای ایرانی، قرار بود مجموعه‌ای از آثار هنرهای سنتی ایران به نمایش درآید. در پی درخواست از استادان مختلف، استاد عجمی نیز بیش از ۲۰۰ اثر خوشنویسی را به نمایشگاه ارسال کردند. همانجا بود که برای نخستین بار از نزدیک با ایشان دیدار کردم. در آثار او سلوک هنری و عمق معنوی هنر نمایان بود.»
او ادامه داد: «پس از آن، در سال ۱۳۸۵ نیز شاهد سخنرانی استاد عجمی با موضوع سلوک معنوی و تراوش خلاقیت بودم. او تصریح کرد که در خط معلی با استشمام رایحه‌ای از وجود مبارک حضرت علی (ع)، حضور الهی را درمی‌یابد و از این الهام، فیضی سرشار نصیب مشتاقان هنر می‌کند. استاد معتقد است که معرفت الهی، جان هنرمند را با عشق پرورش می‌دهد؛ عشقی که در قدم نخست رحمانی است و از درون وجود آدمی او را به عالمی فرا می‌خواند. این عشق جان هنرمند را مسحور می‌سازد و در مرحله‌ای دیگر، او را به تلاش و ممارست درونی و بیرونی سوق می‌دهد.»
طهوری در پایان گفت: «سال‌ها تلاش استاد عجمی در هنر خوشنویسی، نه تنها به شکوفایی فردی او انجامیده، بلکه در دوره کنونی سبب ظهور شیوه‌ای تازه در سنت خوشنویسی ایرانی ـ اسلامی شده است؛ شیوه‌ای که با الهام از گذشته، جان مشتاقان هنر را سیراب می‌سازد.»
خط معلی موفق‌ترین تجربه معاصر است
پرویز قلیچ‌خانی در مراسم بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی با قدردانی از برگزارکنندگان و شاگردان خط معلی ادامه داد: «خوشحالم که امروز در جمع علاقه‌مندان این هنر هستم. خاطرم هست چند سال پیش عکسی از خیابانی نزدیک خیابان شمشیری که به نام عشاق معلی نام‌گذاری شده بود گرفتم و برای استاد عجمی فرستادم. نام معلی حتی در بن‌بست‌ها هم دنبال‌کننده دارد.»
تولد و میراث خط
قلیچ‌خانی در ادامه با اشاره به موضوع تولد خط معلی گفت: «ما در فرهنگ ایرانی نسبت به موضوع تولد همیشه بی‌توجه بوده‌ایم. در تذکره‌ها عمدتاً تاریخ وفات بزرگان ثبت می‌شد و کمتر به تاریخ تولد پرداخته شده است. حتی در مورد شاعران بزرگی همچون رودکی، فردوسی و سعدی هم تاریخ تولد دقیقی نداریم. در حالی که تولد گرفتن در فرهنگ امروز امری وارداتی است و در گذشته چنین رسمی در ایران وجود نداشته. خوشنویسی نیز به‌طور کلی امری وارداتی بوده و ایرانیان نخستین بار خط را از بیگانگان آموختند. در شاهنامه فردوسی هم آمده که طهمورث خط را از بیگانگان آموخت.»
وی با بیان اینکه خطوط اولیه اسلامی مانند کوفی و سپس خطوط شش‌گانه میراث مشترک کشورهای اسلامی است، افزود: «خط را نمی‌توان صرفاً به یک ملیت نسبت داد. درست است که برخی خوشنویسان بزرگ ایرانی بوده‌اند، اما رشد و شکوفایی خطوط در بغداد و دیگر مراکز فرهنگی نیز رخ داده است. تنها خطوطی را می‌توان ایرانی دانست که برای زبان فارسی ابداع شده‌اند؛ مانند تعلیق، نستعلیق و شکسته‌نستعلیق.»
سیر تحول خطوط ایرانی
قلیچ‌خانی با تشریح تاریخچه این خطوط ادامه داد: «خط تعلیق که گاه به خواجه تاج سلمانی نسبت داده می‌شود، در واقع از قرن هفتم وجود داشته و اسناد تاریخی نشان می‌دهد که پیش از او هم نمونه‌هایی وجود داشته است. نستعلیق توسط میرعلی ابن حسن تبریزی بین سال‌های ۷۵۰ تا ۸۰۰ هجری پدید آمد و خط شکسته‌نستعلیق نیز در قرون بعد به دست خواجه تاج سلمانی قانون‌مند شد. آخرین خط کلاسیک ایرانی، شکسته‌نستعلیق است که در دوره صفوی به دست مرتضی قلی شاملو و محمد شفیع هروی شکل گرفت. پس از آن تا دوره معاصر فاصله‌ای افتاد تا امروز که استادانی چون غلامحسین امیرخانی و محمدحسین کابلی مسیر خوشنویسی را ادامه می‌دهند.»
ویژگی هنر معاصر و خط معلی
او با اشاره به ویژگی‌های هنر معاصر گفت: «یکی از معیارهای هنر معاصر تغییر در ساختار آثار است. در دوره‌های پیشین، اغلب آثار خوشنویسی در قالب کتاب و عمودی بودند، اما امروز کادر آثار بیشتر افقی شده است. این تغییر یکی از مولفه‌های معاصر بودن هنر خوشنویسی است. همچنین باید توجه داشت که در گذشته خطوط معمولاً نتیجه یک جریان اجتماعی بودند؛ یعنی جامعه به تغییر نیاز داشت و خط جدید پدید می‌آمد. اما در دوره معاصر، یک فرد می‌تواند خود به تنهایی این جایگاه را به دست آورد و خطی تازه بیافریند. استاد حمید عجمی چنین جایگاهی دارد.»
قلیچ‌خانی تأکید کرد: «در گذشته، نیازهای مکاتباتی و اداری سبب پیدایش خط شکسته و دیگر خطوط می‌شد. اما امروز جامعه به تغییر نیاز دارد و این تغییر را یک فرد به دوش می‌کشد. انجمن خوشنویسان شاید می‌توانست چنین مسئولیتی را بر عهده بگیرد، اما جامعه از آن جلوتر حرکت کرده است. نمونه روشن آن خط معلی است که در دهه ۷۰ پدید آمد و اکنون پرطرفدارترین و موفق‌ترین خط معاصر ایرانی است. حضور گسترده علاقه‌مندان در این مراسم خود گواهی بر این ادعاست. خط معلی نشان داد که هنر خوشنویسی ایرانی همچنان زنده است و ظرفیت نوآوری دارد.»
پیام غلامحسین امیرخانی در بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی
در مراسم بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی، پیام استاد غلامحسین امیرخانی قرائت شد. در این پیام آمده است: «جریان هنر و فرهنگ، اقتضا می‌کند در بستر تاریخ مرتب رشد کند؛ چرا که اگر چنین نباشد، خللی در فرهنگ و هنر رخ خواهد داد. این اتفاق در دوره جدید با طبیعتی که این رشته دارد، در ذوق و اندیشه هنر خوشنویسی معاصر نمودار شده است.
خط معلی توسط هنرمند نازنین، استاد حمید عجمی، جایگاه خود را یافته است؛ چراکه طبیعت هنر و هنرمند همواره به تناسب زمان، جلوه‌های زیبایی را در پنجه هنر هنرمندان جاری و ساری می‌سازد. به امید موفقیت‌های روزافزون و آرزوی توفیق بیشتر برای همه هنرمندان کشور عزیزمان ایران.»
سخنان حمید عجمی در آیین ۲۵ سالگی خط معلی
حمید عجمی در مراسم بزرگداشت ۲۵ سالگی خط معلی درباره مسیر خلق این خط و تجربیات شخصی و هنری خود گفت: «حدود ۲۵ سال پیش، بر اساس شرایط روحی که پیدا کردم، شرایطی که بیشتر به الهامات دلی و ذهنی من مربوط می‌شد و به خلق خط کعبی ختم شد. در همان زمان مفصل با رسانه‌ها درباره این خط مصاحبه کردم؛ تا جایی که در عرصه خوشنویسی به عنوان یک انسان متوهم شناخته شدم. چون آنچه که اتفاق افتاده بود را گفتم؛ یعنی وقتی از من سوال کردند که چه شد این خط را خلق کردم، گفتم پنج سالی که روی قلم خوشنویسی کار می‌کردم، درگیر غربت، بغض، طلب و سختی‌های فراوان بودم؛ تا جایی که خط روزمره را هم نمی‌توانستم بزنم، تا جایی که همه قلمرانی از دستم خارج شد، هرچند آن زمان، یکی از شاگردان خوب نستعلیق استاد امیرخانی بودم.»
او ادامه داد: «فکر می‌کردم اگر از این رویداد همان گونه که اتفاق افتاده است، پرده بردارم، جامعه خوشنویسی، خصوصاً انجمن خوشنویسان، خوشحال خواهد شد؛ زیرا پیشینه خوشنویسی ما اساساً متصل به عالم معناست. اما وقتی این موضوع را بیان کردم، متوجه شدم که دچار مفاصلت معنایی و تاریخی شدیم و بسیاری از خوشنویسان، گرچه اهل معنا بودند، ارتباط خوشنویسی با عالم معنا را انکار کردند. در آن زمان دانشگاه سوره و دانشگاه الزهرا تدریس می‌کردم و تحقیقی به دانشجویان درباره ارتباط خوشنویسی با عالم معنا دادم که ۳۰–۴۰ دانشجویی که تحقیق کردند، نتیجه گرفتند که اکثر خوشنویسان معتقدند هیچ ارتباطی با حوزه معنا وجود ندارد. تا جایی که حتی یکی از دانشجویان به من گفت به یکی از خوشنویسان مطرح گفته است: «خط‌های قرآنی شما زیباست و خدا خیرتان دهد که کلام خدا را جلوه می‌بخشید.» و پاسخ او این بود که: «برای پول این کار را انجام می‌دهم و اصلا اعتقادی به اینها ندارم.»
این هنرمند تصریح کرد: «من خودم انسانی دینی هستم. وجه مذهبی وجود من خیلی غالب نیست. من در خانواده‌ای بزرگ شدم که پدرم اهل علم و شاعر، مادرم خانه‌دار، و برادران و خواهرانم اهل علم بودند. از کودکی در دامن مکتب علی ابن ابی‌طالب (ع) رشد کردم و این الهامات در من نهادینه شد. خط معلی امروز برکت حضرت مولاست و نه صرفاً نام‌ها؛ ما به بزرگی حضرت علی (ع) بسنده کرده‌ایم. این مسیر سبب شد که برخی من را متهم به توهم کنند، اما واقعیت آن است که من نه درگیر خواب شدم و نه توهم. من از دامن حضرت علی(ع) این خط را به دست آوردم. از عشقی که به این مرد بزرگ در من بود، دچار این تحولات روحی شدم. این حرکت منطبق با پیشینه خوشنویسی سنتی ایران است. من ۳۰ سال گلشن راز شیخ محمود شبستری و چند سال مثنوی تدریس کرده‌ام و اکنون در جایگاهی ایستاده‌ام که خط جدیدی پس از اسلام به خطوط ایرانی اضافه کرده‌ام؛ خطی که دفاع از کیان ملت و هنر ایران است.»
او ادامه داد: «در آن زمان، سکوت انجمن خوشنویسان درباره خط معلی موجب کدورت شد. قرار شد انجمن حرکتی انجام دهد، اما هیچ اقدامی صورت نگرفت. سکوت انجمن بر مسیر من تأثیر گذاشت، اما انگیزه‌های من را تغییر نداد. با دوستان همراه، مسیر را همان‌طور که باید، پیش بردیم. من با بچه انجمن بودم اما فهمیدم که انجمن پس از پرورش فرزندانش، آنها را سر راه می‌گذارد. هنگامی که خط معلی خلق شد، از ریاست جمهوری تماس گرفتند و من برای نخستین بار با آقای موسوی در ساختمان نخست‌وزیری دیدار کردم. استقبال گرم و علاقه ایشان نشان داد که این حرکت هنری در کشور مورد توجه است. ایشان در همان زمان به من گفتند: «بعد از ۲۵ سال که از انقلاب می‌گذرد ما هیچ حرکت جدی در عرصه هنرهای تجسمی نداشتیم و خط کعبی نخستین حرکت جدی در این حوزه بود. قدر تمام مخالفان خود را بدان؛ زیرا آنها در رشد تو تاثیر بسزایی خواهند داشت.»
انتهای پیام
نظرات