صالح قاسمی در نشست تخصصی موهبت که با محوریت بررسی نقش نخبگان در ارتباط متقابل جمعیت و پویایی جامعه به همت مرکز تحقیقات زن و خانواده بینات و با همکاری جهاد دانشگاهی استان مرکزی و ورزش و جوانان استان در مجتمع درمانی جهاد دانشگاهی استان برگزار شد، اظهار کرد: مسئله جمعیت در تمام دنیا وجود دارد و بیش از ۶۵ درصد کشورهای دنیا در حال حاضر سیاست جمعیتی در حال اجرا دارند.

وی با بیان اینکه سه شاخص اقتصادی، نظامی و ژئوپلتیک قدرت در دنیا به موضوع جمعیت وابسته هستند و هر کشوری جوان‌تر است و ساختار جمعیتی بهتری دارد، از این سه منبع قدرت بهره بیشتری دارد، افزود: از دیدگاه ۱۳ دانشمند حوزه اقتصاد در دنیا، نرخ رشد جمعیت، موتور محرک نرخ رشد اقتصاد است.

قاسمی افزود: نرخ رشد جمعیت در ایران تا پایان سال ۶۵ معادل ۳.۹۱ درصد و تا پایان سال گذشته حدود ۶ دهم درصد بوده است که پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت در طول تاریخ ایران محسوب می شود. در حوالی ۱۴۱۵ این رقم به صفر خواهد رسید و از ۱۴۲۰ به بعد، نرخ رشد منفی می شود. بر این اساس، با الگوی فعلی، در حدود سال ۱۴۱۵ جمعیت ایران به حدود ۹۲ تا ۹۳ میلیون نفر می رسد و پیک جمعیتی در این سال ثبت می شود و دیگر بالاتر نمی رود.

یک کشور ۱۰۰ میلیون نفری نخواهیم شد

وی با تاکید بر اینکه ایران در صورت ادامه روند فعلی جمعیتی، هیچگاه یک کشور ۱۰۰ میلیون نفری نخواهد شد، در خصوص نرخ باروری نیز گفت: در دهه ۶۰ بیش از ۶ فرزند به ازای هر زن داشتیم و امروز حدود ۱.۶ فرزند به ازای هر زن داریم که کمترین نرخ باروری در طول تاریخ ایران است و استان‌های گیلان و مازندران پایین ترین نرخ باروری در ایران را دارند.  

وی با بیان اینکه کمترین نرخ باروری در کشورهای با اکثریت مسلمان نیز در ایران در حال ثبت شدن است، افزود: کشورهایی که بالای ۶ فرزند به ازای هر زن داشتند و حالا روند کاهشی دارند و به سه فرزند رسیده‌اند این روند را در بازه‌های بلندمدت‌تری نسبت به ایران طی کرده‌اند ولی ایران در ۱۰ سال و با سرعت بسیار بالایی این کاهش را تجربه کرده است.

وی گفت: تعداد تولدها از دهه ۶۰ کاهشی بوده و از دهه ۹۰ شرایط شیب تولد بدتر شده است. در سال ۹۴ تعداد تولدها یک میلیون و ۵۷۰ هزار نفر بود، سال ۱۴۰۲ به یک میلیون و ۵۷ هزار تولد و در سال گذشته به حدود ۹۸۰ هزار تولد رسید. بر این اساس در این فاصله زمانی کوتاه کاهش ۵۹۰ هزار تولدی را شاهد بوده‌ایم و این آمارها دلیلی بر نگران کننده بودن وضعیت جمعیت در کشور است.

هر سالمند ۴.۵ الی ۵ برابر یک جوان هزینه بهداشت و درمان

وی با بیان اینکه جمعیت بالای ۶۰ سال سالمند شمرده می‌شوند، افزود: نرخ موجود در این حوزه در حال حاضر ۱۴ درصد است و در سال ۲۰۵۰ به ۳۲ درصد می رسد که بر این اساس از هر سه نفر یک نفر در سال ۲۰۵۰ سالمند خواهد بود و میانگین سنی دو نفر دیگر نیز بالاتر از ۳۰ خواهد بود، در چنین شرایطی نیروی کار کاهش پیدا می‌کند، نیروی کار خارجی بیشتر از پیش به ایران سرازیر می شود، کاهش قدرت دفاعی امنیتی محسوس است، بیمه ها و صندوق های بیمه بازنشستگی به سمت ورشکستگی می روند و شبکه بهداشت به شدت تحت فشار قرار می گیرد. مطالعات پزشکی می گوید هر سالمند ۴.۵ الی ۵ برابر یک جوان هزینه بهداشت و درمان و مراقبت دارد.

رشد آشیانه های خالی/از تربیت متخصص طب سالمندی جامانده‌ایم

وی اظهار کرد: یک پدیده ای در ایران در حال رشد است و انجمن جامعه شناسی اسم آن را سندرم آشیانه خالی گذاشته است، این سندرم سالمندانی را درگیر می‌کند که تنهایی‌های طولانی را تجربه می‌کنند و مبتلا به افسردگی‌های شدیدی شده‌اند. سالمندانی که فرزند ندارند یا کم فرزند هستند بیشتر در ریسک ابتلا به سندرم آشیانه خالی هستند و متاسفانه برخی جوانان امروز عقیده دارند که در شرایط اقتصادی امروز و به دلایل عقلی، صاحب فرزند شدن کار درستی نیست ولی آنها از دوران سالمندی غافل هستند.

وی با اشاره به هرم سنی جمعیت گفت: ساختار جمعیتی ایران در حال تبدیل شدن به هرم وارونه است. درست است که سالمند شدن یک مسئله بین المللی است و کشورهای دیگری نیز درگیر آن هستند اما سالمند شدن ایران چند ویژگی خاص دارد که آنرا تبدیل به یک چالش جدی کرده است. اول اینکه سرعت سالمندی در ایران بالاست. مسیر سالمندی در کشورهای دیگر بین ۳۰ تا ۱۵۰ سال طول می کشد ولی در ایران مسیر سالمند شدن طی ۲۰ تا ۲۵ سال در حال رخ دادن است. وقتی اتفاقی به سرعت در جامعه رخ دهد، ساختارهای مدیریتی از آن مسئله جا می مانند و نمی توانند خود را به سرعت تطبیق دهند و در حال حاضر ما جا مانده ایم. برای مثال در حال حاضر نرخ سالمندی ۱۴ درصد است ولی در کل کشور ۲۶ متخصص طب سالمندی داریم و این به معنای جا ماندن در آموزش متخصص طب سالمندی است.

وی درخصوص ویژگی دوم سالمندی ایران گفت: با وجود اینکه کشورهای جنوب شرق آسیا همه با هم در حال سالمند شدن هستند و کشورهای اروپایی هم همین شرایط را دارند ولی ایران بواسطه سرعت بسیار بالایی که در حوزه سالمند شدن دارد، در محاصره کشورهای بسیار جوان غرب آسیا قرار گرفته است. میانگین سنی ایرانی ها بالای ۳۶ است و جزو کشورهای میانسال جهان هستیم و باید به جوانسازی جمعیت بپردازیم.

تاثیر ۴۷ متغیر بر الگوی فرزندآوری

وی مسئله جمعیت را یک مسئله چندین متغیره دانست و گفت: ۴۷ متغیر بر موضوع الگوی فرزندآوری تاثیر می گذارند که میران اثرگذاری هر یک در این حوزه متفاوت است، بر این اساس نباید به سادگی در این حوزه اظهار نظر کرد. عده‌ای از فعالان حوزه جمعیت در این رابطه دچار تحلیل غلط می‌شوند و بعضی متغیرهایی که سهم آنها را به درستی تشخیص نمی‌دهند را در اولویت قرار می دهند و در نهایت به نتیجه درستی نمی‌رسند. برای مثال، ناباروری مسئله مهمی است اما بر خلاف تصور عده ای، سهم این مسئله در شاخص‌های کلان جمعیتی کشور چندان زیاد نیست، گرچه اهمیت درمان ناباروری بسیار زیاد است.

وی در ادامه با اشاره به راه‌اندازی مرکز خیریه درمان ناباروری توسط جهاد دانشگاهی استان مرکزی، این اقدام را بسیار خوب عنوان کرد که باید در سطح کشور اطلاع‌رسانی شود و گفت: خیرین باید به این حوزه وارد شوند. مسئله اصلی، الان مدرسه‌سازی نیست چون هرساله در حال کم شدن تعداد دانش‌آموزان هستیم و باید به سمت خیرین نسل‌ساز برویم.

فرصت فرزندآوری ابدا همیشگی نیست

وی اظهار کرد: جمعی از نابارورهای ثانویه در مطالعه‌ای تحت بررسی قرار گرفتند و ۸۹ درصد آنها اعلام کرده اند که فکر می کردند فرصت فرزندآوری همیشه برایشان فراهم است و با این تصور، مابقی امور زندگی را در اولویت قرار داده بودند در حالی که فرصت فرزندآوری ابدا همیشگی نیست و باید این نکته را پرقدرت و هنرمندانه به زوج های جوان گفت.

وی همچنین با اشاره به مسئله سقط جنین گفت: ۹۰ درصد جنین‌هایی که سقط می‌شوند مشروع و سالم هستند ولی سقط آنها به دلایلی همچون ناخواسته بودن، برنامه‌ریزی نشده بودن، نداشتن اطلاعات پزشکی و ناآگاهی از پیامدهای آن، فقدان اطلاعت روانشناختی، فقدان اطلاعات دینی و ... رخ می دهد.

وی درخصوص قانون غربالگری نیز با تاکید بر اینکه این قانون حذف نشده ولی از سطح یک خدمات به سطح دو برده شده است، افزود: در دنیا در حال حاضر غربالگری در سنین ۱۸ تا ۳۸ آنهم در صورت وجود اندیکاسیون پزشکی انجام می شود. اینکار غیر از تحمیل فشار اقتصادی، استرس فراوانی به زوج وارد می‌کند و براساس بررسی که اواسط سال گذشته با همراهی سازمان بهزیستی کل کشور و انجمن معلولان ایران انجام دادم مشخص شد در ۵ سال گذشته تولد فرزندان معلول یا دچار اختلالات مختلف، افزایش یا کاهش محسوسی نداشته است ولی هر از چندگاهی ادعاهایی در فضای مجازی عنوان می‌شود و پست‌هایی گذاشته می‌شود که از تاثیر افزایش تولد کودکان معلول به دلیل حذف توزیع لوازم پیشگیری سخن می‌گویند.

وی تاکید کرد: از طرفی، این لوازم در کشور به نازل‌ترین قیمت‌ها موجود است و از طرف دیگر منطقی نیست که از یکسو سیاست جمعیتی کشور مبتنی بر تلاش برای افزایش باشد و از سوی دیگر در مراکز بهداشت، توزیع رایگان لوازم پیشگیری را داشته باشیم.

وی گفت: عموم جامعه عقیده دارد از ۴۷ متغیر حوزه جمعیت، اکثر آنها اقتصادی هستند و اگر شرایط اقتصادی بهبود یابد مشکل فرزندآوری رفع می شود در حالی که کسانی که مشکل اقتصادی ندارند، فرزند زیادی ندارند. البته مسئله اقتصاد در این حوزه موثر است ولی این مسئله تنها دلیل کاهش فرزندآوری نیستند و نگرش، فرهنگ و ارزش گذاری های اجتماعی نیز بسیار در این حوزه مهم هستند. در حوزه اقتصاد؛ حاکمیت، دولت و نظام برنامه ریزی مکلف هستند ولی اگر اصلاح نگرش و ارزش گذاری اجتماعی برای فرزندآوری اتفاق نیفتد به فرض اینکه قانون به صورت درصددرصدی هم اجرا شود باز هم اتفاق مطلوبی نمی افتد چون خانواده فرزندآوری را ارزش تلقی نمی‌کند.

مشکل مشهورات غلط

وی با اشاره به کلیدواژه «مشهورات غلط» به عنوان گزاره‌هایی که در جامعه رایج و مشهور و به ظاهر علمی هستند وی بواقع، هم علمی نیستند و هم تجربه آنها را تایید نکرده است ولی چون مشهورند و ظاهرشان علمی است جامعه آنها را پذیرفته است گفت: گفتمان جمعیت در کشور شکل گرفته است و در حال حاضر در مقطع اقناع مخاطب هستیم ولی در مسیر اقناع با مشکل مشهورات غلط مواجه هستیم.

وی افزود: توجیه الگوی تک فرزندی مبتنی بر کیفیت فرزندآوری و پرورش فرزند است و بر این اساس عموم مردم عقیده دارند که برخورداری از یک فرزند با حفظ کیفیت تولد و رشد بهتر از برخورداری از ۴ فرزند بدون برخورداری از این کیفیت است در حالی که اول باید کیفیت را تعریف کرد. تعبیر عموم جامعه از کیفیت، برخورداری های رفاهی و اقتصادی است اما دانش تربیت می گوید تربیت باکیفیت مجموعه مهارت های فردی، خانوادگی و اجتماعی است و اگر کل این مهارت ها را ۱۰۰ درصد تصور کنیم ۲۰ تا ۳۰ درصد این مهارت‌ها در رابطه فرزند با والدین و ۷۰ تا ۸۰ درصد آنها در رابطه فرزند با همسالانش شکل می گیرد. از طرفی بخش مهمی از این مهارت ها نیز در رابطه با خواهران و برادران شکل می گیرد و بخش مهمی از این مهارت آموزی در زندگی تک فرزندی بسیار کمتر تجربه می‌شود.

وی با بیان اینکه سازمان ثبت احوال براساس مطالعه ای اعلام کرد ریسک طلاق زوج‌هایی که تک فرزند بوده‌اند بیشتر از مابقی زوج هاست، گفت: کیفیت اقتصادی تک فرزندها هم پایین‌تر است چون الگوی زندگی تک فرزند، الگوی مصرف‌کنندگی است نه الگوی تلاش کردن چراکه والدین به آنها اجازه چنین تلاشی را نداده اند.

وی افزود: گزاره غلط بعدی که می توان به آن اشاره کرد این است که والدین هرچقدر رصد و نظارت بیشتری روی فرزند داشته باشند فرزند باکیفیت‌تری خواهند داشت لذا پدر و مادر به دو دوربین نظارتی روی فرزند تبدیل شده‌اند و همه امور را به جای او انجام می‌دهند، در چنین شرایطی فرزند حتی در دوران بزرگسالی، بدون والدین ناتوان است در حالی که رصد والدین باید نامحسوس باشد و باید خودکنترلی را به فرزند آموخت.

وی تاکید کرد: ذهن نخبگان، مهمترین جایی است که باید اصلاح شود چرا که بر مابقی افراد جامعه تاثیرگذار هستند و نباید درگیر تحلیل‌های غلط و گزاره‌های مشهور غلط شوند.

کمک به درمان ناباروری با استفاده از ظرفیت خیرین

محسن مرادی رئیس جهاد دانشگاهی استان مرکزی نیز در این جلسه گفت: بحث جمعیتی یکی از اولویت‌های ویژه و اصلی کشور است و ابعاد مختلفی دارد.

وی با بیان اینکه درمان، یکی از ابعادی است که در حوزه ناباروری باید بدان پرداخت، بویژه اینکه این معضل در حال افزایش است، افزود: درمان ناباروری از حوزه های پیچیده درمانی است که جهاد دانشگاهی به همت متخصصان خود با پیگیری شهید کاظمی آشتیانی از دهه ۷۰ به آن ورود کرد و آن نهال نورس در حال حاضر به درخت تناوری تبدیل شده و مراکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی که با عنوان رویان فعالیت می کنند علیرغم تعداد کم، ۴۰ درصد خدمات این حوزه را در سطح کشور پوشش می دهند.

وی همچنین با بیان اینکه استان مرکزی در بحث سالمندی رتبه دوم یا سوم کشور را دارد که به خودی خود جای نگرانی دارد، از نخبگان و فعالان عرصه جمعیت خواست مرکز درمان ناباروری جهاد دانشگاهی را به مخاطبان خود معرفی کنند تا از تحمیل هزینه رفت و آمد به شهرهای دیگر برای درمان این مشکل جلوگیری شود.

وی گفت: این مرکز در اراک دارای بروزترین و مجهزترین تجهیزات کشور است و تمامی خدمات درمان ناباروری را به مراجعان ارائه می دهد و نرخ موفقیت بسیار بالایی دارد، از طرفی، با توجه به تعرفه های عمومی این مرکز، هزینه های کمتری در حوزه درمان ناباروری که درمان پرهزینه‌ای محسوب می‌شود به افراد تحمیل می‌شود.

وی افزود: جهاد دانشگاهی استان مرکزی سال گذشته اولین موسسه خیریه درمان ناباروری در کشور را تحت عنوان رویش امید راه اندازی کرد و با توجه به هزینه‌های بالای درمان ناباروری، فعالیت این مرکزی می‌تواند به زوج های متقاضی که فاقد توان مالی کافی هستند در مسیر درمان کمک کند.

وی تاکید کرد: در حل مسئله جمعیت، جنبه فرهنگی و اقتصادی به صورت توامان وجود دارد. در جنبه فرهنگی باید در عرصه فرهنگ و بر روی عموم کار کرد تا موضوع استفاده از خدمات درمان ناباروری جا بیفتد. در بعد اقتصادی نیز، افرادی هستند که می‌خواهند صاحب فرزند شوند ولی توان مالی درمان را ندارند که در این راستا سعی شده است مراجعان با استفاده از بیمه‌ها و کمک‌های این صندوق خیریه، بتوانند در این حوزه اقدام کنند.

تا چاله جمعیتی فاصله چندانی نداریم

مفتح‌زاده مدیر کل امور بانوان و خانواده استانداری مرکزی نیز در این جلسه گفت: استان مرکزی در قصه جمعیت جزو استان‌های بحرانی است و ما تا رسیدن به چاله جمعیتی فاصله چندانی نداریم. حلقه مفقوده در استان کمرنگ بودن همراهی نخبگان است و ما باید برای رفع این مشکل تلاش کرده و کار موثر انجام دهیم.  

وی افزود: کسانی که در این جلسه حضور دارند باید به نخبگان که اهل اندیشه و مطالعه هستند و آحاد مردم آنان را به عنوان اندیشمند و اهل تفکر قبول دارند اتصال پیدا کنند تا مسیر بهبود وضعیت جمعیتی کشور با کمک نخبگان به شکل بهتر و موثرتری طی شود.

نگرش جامعه را به حوزه فرزندآوری اصلاح کنیم

عظیم زاده معاون اداره کل ورزش و جوانان استان مرکزی نیز در این نشست گفت: آنچه در سه دهه گذشته در حوزه کاهش جمعیت مطرح شد یک پروژه کاملا امنیتی بود. نقشه این بود که ایران تا سال ۲۰۵۰ میلادی به کشوری کاملا پیر با همسایگانی کاملا جوان تبدیل شود و متاسفانه به این جنبه ماجرا اصلا توجهی نشد و شعارهایی که داده شد، مبتنی بر تعدیل جمعیتی بود و این نکته ای است که باید به آن توجه کرد.

وی افزود: مشکلات معیشتی در جامعه عموما به عنوان یکی از عوامل مهم عدم تمایل زوج های جوان به فرزندآوری مطرح می شود و از سوی دیگر در سیاست های کلان نظام در مباحث جمعیتی، نگاه توحیدی نادیده گرفته می شود در حالی که در نگاه توحیدی، خداوند تاکید کرده است که موانع ازدواج را برطرف خواهد کرد.

وی گفت: اداره کل ورزش و جوانان در راستای انجام تکالیف ذاتی خود در بحث جمعیتی، ماموریت هایی را پیگیری می کند، از جمله اینکه دوره تربیت مدرس جوانی جمعیت بزودی برگزار خواهد شد و در مجموع تلاش می کنیم نگرش جامعه را به حوزه فرزندآوری اصلاح کنیم.

یکی از راه‌های برون‌رفت از مسئله جمعیت بهره‌مندی از پتانسیل نخبگان است

حسینی، مدیر مرکز تحقیقات زن و خانواده بینات نیز در این نشست گفت: نقش نخبگان در تحول‌آفرینی در جامعه بویژه برای حل مسائل مهم بخصوص مسائل زنان و خانواده نقش بسیار پررنگی است.

وی با بیان اینکه مرکز تحقیقات زن و خانواده بینات تلاش کرده است به صورت تخصصی بر روی یکسری از مسائل زنان و خانواده تمرکز کند، افزود: این مرکز دارای ۹ کارگروه تخصصی است که بر اساس نظام مسائل حوزه زنان و خانواده شکل گرفته اند و یکی از مهمترین این کارگروه ها، کارگروه جمعیت است.

وی اظهار کرد: برای هر یکی از این کارگروه ها ماموریت‌هایی را تعریف کرده ایم و در کارگروه جمعیت به این نتیجه رسیدیم که یکی از راه‌های برون رفت از مسئله جمعیت می تواند بهره مندی از پتانسیل نخبگان باشد چراکه اگر این قشر در این حوزه وارد شوند و فعالیت کنند می‌توانند یک تحول عظیم به معنای تام این مسئله را در این عرصه رقم بزنند، بر این اساس این نشست به عنوان پیش نشست در حوزه بررسی نقش نخبگان در پویایی جامعه و افزایش جمعیت برگزار شد و در نشست‌های بعدی به دنبال احصای راهکارها برای رفع مشکل جمعیت با همفکری جامعه نخبگان استان خواهیم بود.

انتهای پیام