نهضت مشروطه ایران، اگرچه به بسیاری از اهداف اولیه خود از جمله تشکیل مجلس شورای ملی، تدوین قانون اساسی و محدود کردن قدرت شاه به‌طور کامل نرسید، اما نقطه عطفی در تاریخ ایران محسوب می‌شود. این جنبش، مردم ایران را با مفاهیم نوینی مانند قانون، آزادی، عدالت و مشارکت سیاسی آشنا کرد و پایه‌گذار تغییرات بنیادین در مسیر گذار به حکومت قانون‌مدار شد.
تبریز، نخستین‌سنگر آزادی ایران
مردم تبریز همواره مردمانی تاثیرگذار و سرنوشت‌ساز در طول تاریخ ایران بوده‌اند در همین راستا نیز در نهضت مشروطه، تبریز بعنوان نخستین سنگر آزادی، همبستگی، عدالت‌خواهی، قانون مداری و مشروطه خواهی نقش تاریخی خود را به دست ستارخان، باقرخان، ثقة‌الاسلام ایفا کرد که این اساطیر آذربایجانی نمادی از اراده یکپارچه و ایستادگی در برابر دشمنان و بیگانگان بوده است.
اگر بخواهیم نقش، جایگاه و تأثیر تبریز و آذربایجان را در تحقق و پیشبرد اهداف نهضت مشروطیت بیان کنیم، می‌توانیم بگوییم مشروطیت یعنی تبریز، ستارخان و باقرخان و تبریز یعنی مشروطیت و آزادی خواهی که همواره نقش خود را در تاریخ و تمدن ایران ایفا کرده است.
در راستای تبیین و شناساندن اهداف و دستاورد های نهضت مشروطه، همایش بزرگداشت یکصد ونوزدهمین سالگرد نهضت مشروطییت تحت عنوان «نهضت مشروطه، درس‌ها و عبرت‌ها»، عصر سه‌شنبه ۱۴ مرداد در تبریز برگزار شد.
بهرام سرمست استاندار آذربایجان‌شرقی در این مراسم، مشروطه را نقطه تمدنی در ایران دانست و گفت: در تحلیل تاریخی روندهای سیاسی ایران، نهضت مشروطیت را می‌توان به‌عنوان نقطه عطفی در فرآیند شکل‌گیری حکومت قانون و مشارکت مردمی دانست،
وی ادامه داد: نهضتی که در پاسخ به ناکارآمدی‌های ساختاری، بی‌عدالتی مزمن، عقب‌ماندگی نهادی و انسداد سیاسی شکل گرفت و بویژه در تبریز و آذربایجان چهره‌ای عمل‌گرایانه و مؤثر به خود گرفت.
وی به نقش اساسی و بنیادین تبریز در نهضت مشروطیت اشاره کرد و افزود: آذربایجان و به‌ویژه شهر تبریز، نقشی فراتر از یک کانون نظری ایفا کردند، نقشی میدانی، مقاومتی و استمرارمحور در دفاع از مشروطه که اگر تهران مرکز فرمان و سیاست‌گذاری بود، تبریز مرکز مقاومت، هزینه‌دادن و استمرار آرمان‌های عدالت‌خواهانه و قانون‌گرایانه به شمار می‌رفت و همچنین در دوران استبداد صغیر، این تبریز بود که ایستاد، فشارهای اقتصادی و نظامی را تاب آورد و اجازه نداد پرچم عدالت و قانون بر زمین بماند.
پزشکیان از انحراف در جمهوریت و اسلامیت جلوگیری کرد
سرمست با بیان اینکه دکتر پزشکیان با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری از انحراف در جمهوریت و اسلامیت جلوگیری کرد، ادامه داد: مردم آذربایجان و تبریز همچون نهضت مشرطیت با اثرگذاری خود در انتخابات ریاست جمهوری و در این راستا انتخاب مسعود پزشکیان بعنوان رییس جمهور ایران موفق شدند، بار دیگر تاریخ‌سازی کنند.
وی تاثیر مشروطه بر ابعاد نهادی، فرهنگی و اجتماعی، هویتی و مشارکتی تاریخ سیاسی ایران را تشریح کرد و گفت: نهضت مشروطه در بعد نهادی شکل‌گیری مجلس شورای ملی، تأسیس دیوان محاسبات و نهادینه‌سازی کنترل قدرت در چارچوب قانون، از مهم‌ترین دستاوردهای مشروطیت بود، در بعد فرهنگی و اجتماعی ارتقای سطح آگاهی عمومی، گسترش مطبوعات، رشد فضای نقد، و ورود لایه‌های جدیدی از علما، روشنفکران و طبقه متوسط به عرصه سیاست، زمینه‌ساز تحولی در ساخت اجتماعی شد.
وی ادامه داد: همچنین در بعد هویتی و مشارکتی جایگزینی مفهوم «رعیت» با «شهروند» آغاز سیاست‌ورزی اجتماعی و شکل‌گیری هویت جدید مدنی در برابر ساختارهای تبعیض‌آمیز سنتی، از دیگر نتایج مهم این نهضت بود.
استاندار آذربایجان‌شرقی با بیان اینکه بسیاری از مفاهیم بنیادین مشروطه در جمهوری اسلامی نیز استمرار یافته است، گفت: اصولی همچون حاکمیت مردم، نهاد انتخابات، تدوین قانون اساسی، نظارت حقوقی و تلاش برای شفافیت و پاسخگویی در نظام اجرایی کشور، همگی ریشه در جوهره مشروطه‌خواهی دارند.
وی به اهمیت برگزاری همچون همایش هایی در راستای تبیین دستاوردهای نهضت مشروطه تأکید کرد و گفت: برگزاری بزرگداشت‌هایی همچون «نخستین نشست ملی مشروطه‌پژوهی» که به ابتکار استاد سبحان‌الهی استاندار وقت آذربایجان‌شرقی و با حمایت دانشگاه‌ها و مراکز علمی در استان، می‌تواند فرصتی برای بازاندیشی در نسبت امروز ما با مشروطه و درس‌آموزی از تجربه‌های موفق و ناموفق آن باشد.
محمدجواد کاشی استاد علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در این همایش، انقلاب مشروطه را سرآغاز تأسیس جامعه نوین ایرانی دانست و گفت: نهضت مشروطه به مفهوم تأسیس یعنی بنای تازه نهادن و گوشودن برای اجتماع سیاسی است.
وی با بیان اینکه مشروطه از جهت بروز و ظهور حوادث، رویدادها و سرزندگی‌ها یک مفهوم بی‌نهایت است، ادامه داد: رویدادهایی همچون عقب‌ماندگی ایران در آموزش و پرورش، قحطی و توسعه و همچنین ایران در جنگ های مختلف از روس ها شکست های مفتضحانه‌ای خورده بودند.
وی با بیان اینکه نهضت مشروطیت روایت های محدود و کلیشه‌ای دارد، افزود: دو تا روایت کلیشه شده از طرف تجددخواهان و محافظه‌کاران سنتی از مشروطیت بجا مانده که در اذهان عمومی مردم تاثیرگذارند، روایت‌هایی که مادیت پیدا کرده و اثر تاریخی گذاشته‌اند.
مقصود فراستخواه، استاد جامعه‌شناسی موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی نیز در این همایش، به تولید محتوای نهادی و اجتماعی برای ایران تأکید کرد و گفت: ایران طرح ناتمامی است و باید غم بزرگ ایران را به کار بزرگ تبدیل کنیم، کار بزرگ ایران را به پروژه‌های کوچک محلی، شهری، صنفی و مدنی، خرد، میانی و کلانی تقسیم‌بندی کنیم.
وی با بیان اینکه ما ایرانیان باید همچون بازی پازل برای یکدیگر باشیم و نه شطرنج، ادامه داد: مشروطه خواهان برای اینکه عدالت خواهی را در مجلس تصویب کنند، ایستادگی و پایمردی کردند.
وی با بیان اینکه مردم ایران آزادی، مشروطه، دموکراسی و قانون‌مداری رادر روبناهای سطحی سیاسی دنبال کرده‌اند گفت: ما در کشتگاه و خود جامعه بدنبال آزادی و دموکراسی نبوده‌ایم.
فراستخواه تصریح کرد: توسعه و دموکراسی یک کشور به یک جامعه فعال نیاز دارد و در این راستا وقتی توپیای(وضع واقعی جامعه) یک جامعه نابسمان است، آرمان های ملی، مذهبی و چپی فعال شده و در نتیجه ایدوئولوژی ها ساخته می‌شوند.
عباس قدیمی قیداری استاد تاریخ دانشگاه تبریز نیز در این جلسه، مشروطه را مبدا تاریخ معاصر ایران عنوان کرد و گفت: ما چرت نباید مشروطه را بعنوان یک مسئله مهم و اساسی سیاسی و اجتماعی در نظر بگیریم؟
وی با بیان اینکه منافع اقتصادی را در رویدادهای سیاسی به‌هیچ‌وجه نباید نادیده گرفته شود، ادامه داد: پشت درگیری و نزاع های بزرگ و تاریخی یک مولفه مهمی بنام اقتصاد وجود دارد.
وی سلطنت طلب‌ها، جریان های مذهبی قدرتمند و جریان چپ مارکسیستی را دشمنان مشروطه در ایران دانست و گفت:حکومت پهلوی از جمله رضاشاه ومحمدرضا شاهد بعد از سال ۱۳۳۲ نسبتی با مشروطه‌خواهی نداشتند.
غلامعلی پاشازاده دانشیار تاریخ دانشگاه تبریز نیز در این همایش، به تشریح ابعاد فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کتاب «غوغای تبریز» پرداخت و افزود: مردم تبریز در عصر مشروطه در راستای حق‌طلبی و عدالت خواهی یونچه خوردند ولی ایستادگی کردند.
انتهای پیام
نظرات