فضای مجازی به سرعت جای خود را در زندگی زوج‌ها باز کرده و تأثیرات آن، چه مثبت و چه منفی بر روابط زناشویی غیرقابل انکار است. از یک سو، این فضا بستری برای ارتباط، تبادل نظر و حتی یادگیری را فراهم می‌کند؛ از سوی دیگر، گاهی می‌تواند به فاصله عاطفی، سوءتفاهم‌ها و حتی بحران‌های خانوادگی منجر شود. در این مصاحبه، مرضیه عزیزی معین، روانشناس و مدرس دانشگاه، به بررسی تأثیرات مستقیم فضای مجازی بر روابط زناشویی پرداخته و جنبه‌های مثبت و منفی این پدیده را تحلیل کرده است، وی راهکارهایی برای استفاده بهینه از فضای مجازی در جهت تقویت ارتباط زوجین ارائه می‌دهد.

در ادامه متن گفت‌وگو ایسنا با مرضیه عزیزی معین، روانشناس و مدرس دانشگاه را می‌خوانیم:

ایسنا: فضای مجازی چه نقشی در تغییر سبک زندگی و انزوای اجتماعی افراد دارد؟

شبکه‌های اجتماعی مجازی یک ابزار ارتباطی مناسب و دارای کارکردهای مفید و مؤثر هستند که مورد توجه بسیاری از افراد و به ویژه جوانان گرفته است. در سوی دیگر برخی خانواده‌ها از ظهور این شبکه‌های اجتماعی، ابراز نگرانی کرده و بر جلوگیری و محدود کردن استفاده از آن تأکید داشتند، در چند سال اخیر نیز ظهور نرم افزارها و شبکه‌های اجتماعی مجازی و استفاده‌های ناصحیح و در پاره‌ای موارد استفاده افراطی از بستر فضای مجازی بر آسیب‌های آن افزوده است.

نتایج پژوهش‌ها بیانگر این است که فضای مجازی عامل پیش‌بینی کننده‌ای برای ایجاد مشکلات در روابط صمیمانه زوجین است و فعالیت در شبکه‌های مجازی همه ابعاد زندگی را در بر می‌گیرد، پژوهش‌های انجام شده در خصوص آسیب‌های فضای مجازی جنبه‌هایی را مورد بررسی قرار داده است که استفاده از اینترنت باعث کاهش ارتباط بین فرد و خانواده‌اش، افزایش افسردگی، اعتیاد اینترنتی، نارضایتی زناشویی، افت فعالیت‌های مفید در اوقات فراغت، کاهش روابط جنسی و عاملی برای طلاق عاطفی در بین زوجین خواهد بود.  

استفاده از فضای مجازی باعث تغییر وظایف، نقش‌ها و انتظارات درک شده مطابق با مسئولیت‌های زوجین در بین زنان و مردان متأهل شده است، پژوهش‌ها نیز بیانگر این است که فضای مجازی مرزهای ارتباطی را در منظومه زناشویی مخدوش می‌کند و منجر به تخریب حریم خصوصی آنان، ایجاد و توسعه روابط آنلاین ناشناخته در بین زوجین می‌شود.  

از آن جا که خانواده وظایف متعدد در ابعاد مختلف از جمله فعالیت‌های اقتصادی، مراودات عاطفی، مراقبت از همسر و فرزندان، توجه به سلامت روانی و جسمانی دارد، استفاده از رسانه‌ها به خصوص فضای مجازی می‌تواند آغازگر آسیب‌های متعددی از جمله وابستگی مفرط به فناوری، جدایی و احساس تنهایی، اعتیاد اینترنتی، افسردگی و احساس بی‌حوصلگی، مشکلات شخصی خانوادگی و ارتباطی، عاطفی، روانی، جسمی، اقتصادی باشد.

ایسنا: فضای مجازی چگونه ساختار روابط زناشویی را تحت تاثیر قرار می‌دهد؟

فضای مجازی می‌تواند فرصت‌ها و تهدیدهایی را به وجود آورد که در بخش فرصت‌های فضای مجازی می‌توان به آگاهی از اخبار روز، تسهیل در انجام امور خانواده، استفاده از اخبار روز برای افزایش سطح اجتماعی شدن و همگرایی با دوستان، کاهش هزینه‌ها به مثابه مهم‌ترین درون‌مایه اشاره کرد و در بخش تهدیدهای فضای مجازی اختلال در فعالیت‌های اصلی، دسترسی نامناسب، عوارض جسمی و روانی، اتلاف وقت، دگرگونی و فاصله‌گیری از دین‌داری، عرف ارتباطات خانوادگی، ارزش‌ها و روابط بین فردی و تشویش در جامعه وجود دارد.

استفاده از فضای مجازی موجب تضعیف نقش خانواده به منزله مرجع می‌شود و پیامدهایی نظیر کاهش ارتباط والدین با فرزندان، بی‌اعتمادی زوجین به یکدیگر، دروغ، افزایش فاصله عاطفی و روحی زوجین و اعضای خانواده از یکدیگر، افزایش طلاق و هنجارشکنی‌های اخلاقی، ترویج عشق‌های مجازی، بی‌توجهی به مسئولیت‌ها، تضعیف ارزش‌های اخلاقی، افزایش ارتباطات نامشروع و به مخاطره افتادن حریم زندگی  خصوصی را در بردارد؛ به طور مثال شبکه‌های اجتماعی با فراهم کردن زمینه روابط عاشقانه با افرادی غیر از  همسر، باعث خیانت زناشویی شده و در نهایت به طلاق ختم می‌شود.

به طور مثال، تماشای مسافرت و جشن‌های دیگران، غذاها و تفریحات متنوع  دیگران در روزهای تعطیل و خوشگذرانی‌های خاص باعث می‌شود که خودتان را نسبت به دیگران کم‌تر ببینید و فکر کنید که زندگی شما به اندازه‌ی آن‌ها بی‌نقص و کامل نیست که این نوع مقایسه‌ها نه تنها موجب نارضایتی از زندگی زناشویی می‌شود، بلکه می‌تواند به طور ناخودآگاه فاصله‌گذاری عاطفی میان زوج‌ها ایجاد کند همچنین اینترنت به واسطه ایجاد فضایی گمنام و آسودگی خیال نقش شایانی در روابط فرازناشویی نوین ایفا می‌کند.

گرچه فضای مجازی دارای ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالایی در تعاملات انسانی دارد و فرصت‌های متعددی از جمله افزایش درک، قدرت پیش‌بینی و تصمیم‌گیری آگاهانه‌تر را فراهم می‌کند اما مخاطراتی مانند تضعیف و نارضایتی در روابط زوجین، اعتیاد اینترنتی، عدم توجه به اعضای خانواده و تغییر سبک زندگی را نیز به دنبال دارد. ارتباطات الکترونیکی دامنه جدیدی از چارچوب‌های تعامل را با آداب و رسومی خاص وضع می‌کند که نسبت به تعاملات دنیای واقعی یا حضور فیزیکی، فقیرترند و فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را به دنیای امروز عرضه می‌کنند.

اینترنت و ماهواره به تدریج فضای روانی و ارتباطی داخل خانواده را خدشه دار می‌کند و اعضای خانواده را به واگرایی سوق می‌دهد، در این صورت اگرچه اعضای خانواده ظاهرا در یک فضای مشترک زندگی می‌کنند اما تعامل عاطفی و سازنده‌ای با یکدیگر ندارند. روانشناسان معتقدند پیوند عاطفی که یکی از مؤلفه‌های خانواده‌های منسجم است، در اثر استمرار فضای گفت‌وگو و تبادل نظر میان اعضای آن شکل می‌گیرد اما رسانه‌های جمعی از جمله شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به اشکال گوناگون پیوندهای عاطفی در خانواده را مخدوش می‌کنند و به آن آسیب می‌رسانند. آسیب ارتباطی بیشتر در دو نوع ارتباط بروز می‌کند که یکی ارتباط بین فرزندان و والدین و دیگری ارتباط بین زن و شوهر است که این موضوع انسجام خانواده را به خطر می‌اندازد.

ایسنا: چه راهکارهایی برای ایجاد تعادل بین زندگی مجازی و حقیقی و حفظ انسجام عاطفی میان زوجین پیشنهاد می‌کنید؟

ابتدا زوجین باید با تعیین محدودیت‌های زمانی و محتوایی برای استفاده از فضای مجازی و ایجاد تعادل بین فعالیت‌های آنلاین و فعالیت‌های آفلاین، به حفظ روابط سالم و قوی خود کمک کنند همچنین زوجین می‌توانند با برقراری ارتباطات قوی، صمیمانه و شفاف با یکدیگر و حفظ اعتماد، به تقویت روابط زناشویی کمک کنند.

در راستای مدیریت تعاملات دیجیتال در خانواده رسانه ملی، باید برنامه‌هایی برای تقویت و مدیریت روابط بین زوجین، مشاوره و آموزش‌های مرتبط با مدیریت روابط بین فردی را در دستور کار قرار دهد، همچنین تدوین این برنامه‌ها و تعیین جامعه هدف باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد؛ در ادامه پیشنهاد می‌شود که از ظرفیت این شبکه‌ها در راستای ارتقای مهارت و سطح دانش جنسی و ارتباطی افراد جامعه استفاده شود زیرا این مهارت برای برقراری یک رابطه مثبت تاثیرگذار است.  

آموزش و آگاهی در زمینه استفاده صحیح از فضای مجازی و آسیب‌های آن، می‌تواند به زوجین کمک کند تا از خطرات آن محافظت کنند، بنابراین پیشنهاد می‌شود که رسانه‌ها برنامه‌های خانواده محور برای تقویت و مدیریت روابط بین زوجین، ارائه مشاوره و آموزش‌های مرتبط را با هدف مدیریت روابط بین فردی در دستور کار قرار دهند، همچنین تدوین این برنامه‌ها و تعیین جامعه هدف(زوجین) باید بیشتر مورد توجه قرار گیرند؛ اگر زوجین با مشکلات ناشی از فضای مجازی مواجه هستند، می‌توانند با مشورت با متخصصین، راهکارهای مناسب برای حل مشکلات خود را پیدا کنند.

انتهای پیام