به گزارش ایسنا، امروز پنجم شهریور چهل و هفتمین سالروز لغو تقویم شاهنشاهی و مبنا قرار گرفتن مجدد تقویم شمسی در تقویم کشورمان در سال ۱۳۵۷ است.
ترور نافرجام محمدرضا پهلوی در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۲۷ در دانشگاه تهران سیر تحولات شاه و دربار و تصمیمات سیاسی پهلویِ پسر را به سمت بی‌اعتمادی نسبت به سرمایه اجتماعی و هموار کردن زمینه‌های عینیت‌بخشی به تفکرات دیکتاتورمآبانه و تحریف شده سرعت بخشید.
تغییر مبنای محاسبه تقویم ایران از شمسی به شاهنشاهی و مبنا قرار گرفتن تاریخ تولد کوروش از فراوان تحریف‌ها و خودکامگی‌های محمدرضا بود. در دوران سلطنت ۳۷ ساله او سلسله تحریف‌ها و انحرافات به خصوص انحرافات فکری و اخلاقی، دربار و دیوان پهلوی را در منجلاب فرو برد و سرنوشت حاکمانش را به مرحله‌ای سخت و بدون بازگشت سوق داد.
اقدامات اعتمادسوز و ضد اجتماعی در کنار رویه شدن ظلم‌های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی دولت‌های کم‌دوام رژیم پهلوی طی زمستان‌های ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷ به حدی سطحی رسید که موجب علنی‌تر شدن خشم و انزجار عمومی از شاه و دربار پهلوی شد، در عوض محمدرضا پهلوی به جای اصلاح سیاست‌ها، فرآیندها و رفتارهای متولیان و مجریان دستگاه حاکمه‌اش دست به لج‌بازی و اتخاذ سلسله سیاست‌ها و تاکتیک‌هایی زد که به عنوان راهبرد از سوی درباریان و دیوانیان حکومتش به خیال برون‌رفت از بن‌بست‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نظام پهلوی به اجرا درآمد.
محمدرضا شاه با تغییر پی در پی نخست‌وزیرانش تلاش کرد به مردم بگوید عامل مشکلات کشور نخست‌وزیران و دولتمردان هستند و به خیالش مسوولیت سیاست‌ها و اقداماتش را از خود و دربار دور کند و دیوانیان را مقصر همه مشکلات کشور جا بیندازد.
جنایتهای ارتش پهلوی در خیابان‌ها اما پرده رسوایی را از دروغ‌های شاه و دربار و دیوان کنار زد. طی دوران متزلزل چهار نخست‌وزیر پهلوی یعنی آموزگار، شریف‌امامی، ازهاری و بختیار خشم و تنفر به اوج رسید.
محمدرضا پهلوی و نخست‌وزیرانش تلاش کردند روی چند سیاست چالش‌برانگیز، عقب‌نشینی تاکتیکی کنند مسائلی چون تاسیس حزب رستاخیز ایران، تغییر مبنای محاسبه تقویم ایران از هجری شمسی به شاهنشاهی و رونق کاباره‌ها و مراکز فساد و عیاشی از جمله مهمترین آنها بود.
ریشه تغییر مبنای تاریخ
محمدرضا پهلوی در شهریور ۱۳۵۴ در مراسم افتتاحیه بیست و چهارمین دوره مجلس شورای ملی و هفتمین دوره مجلس سنا به زشتی از فرهنگ و تمدن اسلامی یاد کرد و ورود اسلام به ایران را «هجوم خارجی» دانست و خود را نماینده ملت ایران خواند و به نام ملت وعده داد: «تمام آثار انحطاط، ضعف، فساد و زبونی گذشته را به دست فراموشی بسپرد تا ارزشهای مثبت و جاودانه فرهنگ ایرانی از آلودگی دور شود و ارزشهای مثبت، پرورش و تعمیم یابد.»
وی در این مراسم وظیفه حفاظت و پاسداری از تاج و تخت و اصول ۱۹گانه انقلاب شاه و ملت را بر عهده حزب رستاخیز ایران گذاشت، حزبی که دایره شمولیتش همه شخصیت‌ها و مقامات لشگری و کشوری و احزاب منحل شده مردم، ایران نوین و پان‌ایرانیسم را دربر می‌گرفت.
پهلوی در آن مراسم، تاکید کرد: «وظیفه اساسی پاسداری از اصول انقلاب شاه و ملت و اجرای آن به کاملترین صورت ممکن، اکنون به عهده حزب واحدی است که قاعدتا تمام استعدادها و نیروها و فعالیت‌های خلاقه افراد و طبقات ایرانی در آن متمرکز شده‌است. حزب رستاخیز ملت ایران که مظهر یکپارچگی و پیوستگی تمام افراد کشور است، می‌باید بکوشد تا یک مکتب واقعی وطن‌پرستی و کار و خلاقیت برای اجرای هر چه بیشتر و بهتر اصول انقلاب ایران در راه تأمین آینده مرفه و پر افتخار و مترقی جامعه ایرانی باشد.
نمایندگان این حزب که اکنون در دو مجلس مقننه کشور گرد آمده‌اند، در این راه مسؤولیتی خطیر چه در مقابل جامعه امروز ایران و چه در برابر ایران فردا به عهده دارند که یقین داریم کاملا متوجه آن خواهند بود. یکی از جنبه‌های مهم تحول اجتماعی و عمیق جامعه امروزی ایران که می‌باید دقیقا مورد توجه قرار گیرد، از میان بردن تمام آثار و مظاهر ناپسند دوران‌های انحطاط اجتماعی و اخلاقی گذشته است.
تاریخ طولانی کشور ما شاهد هجوم‌های فراوان خارجی و به کرات نیز شاهد اشغال موقتی کشور از طرف بیگانگان بوده، که طبعا هر اشغالی، با آنکه سرانجام به غلبه معنوی و فرهنگی ایران منجر شده، یادگارها و آثار شومی نیز از خود، مخصوصا در زمینه فکری و روحی بر جای گذاشته‌است که با ماهیت و اصالت واقعی روح و فرهنگ ایرانی هماهنگ نیست.
ملت ما که مصمم است در این دوران تازه از زندگانی خویش تمام آثار انحطاط و ضعف و فساد و زبونی گذشته را به دست فراموشی بسپارد، دارای این رسالت معنوی است که ارزشهای مثبت و جاودانی فرهنگ ایرانی را از همه آلودگی‌هایی که ممکن است به دست عوامل بیگانه در این فرهنگ راه یافته باشد، دور سازد و هر آنچه را که نشان سازندگی و پاکی و نیرومندی ندارد و بنابراین شایستۀ فرهنگ ایرانی نیست، از آن کنار گذارد.»
مقدمه‌چینی
او برای اجرایی کردن حرف‌ها و وعده‌هایش در افتتاحیه بیست و چهارمین دوره مجلس شورای ملی و هفتمین دوره مجلس سنا نیازمند سناریوسازی درباریان و دیوانیان بود تا بتواند در بستری که آنان به وجود می‌آورند بیش از گذشته وارد حوزه‌های اجرایی‌تر کشور شود.
در نشستی که بین محمدرضا و مقامات ارشد دربار و نخست‌وزیر وقت حکومتش برگزار شد، مقرر شد شورای عالیِ برگزار کننده بزرگداشت ملی پنجاهمین سال شاهنشاهی پهلوی، پیشنهاد بدهد و محمدرضا هم در ظاهر با آن موافقت کند و بعد دو مجلس شورای ملی و سنا برای رسمیت‌بخشی و مشروعیت دادن به پیشنهاد مطرح شده، زمینه دخالت شاهِ پسر در امور اجرایی و دیوانی کشور را ایجاد کند.
در پی این توافق، نمایندگان دو مجلس شورای ملی و سنا جلسه مشترک گذاشتند و تغییر مبدأ تاریخ رسمی کشور از شمسی به شاهنشاهی را در دو ماده و یک تبصره تصویب کردند و با ابلاغی که انجام شد تمامی سازمان‌ها، دستگاه‌ها و ادارات حکومتی و دولتی را ملزم به استفاده از تقویم شاهنشاهی به جای تقویم شمسی کردند.
مبتکر تقویم شمسی
اما تقویم هجری شمسی که با هویت ایران و ایرانیان گره خورده است در دوره سلطنت محمدرضا پهلوی چه فراز و فرودهایی را طی کرد؟
تقویم شمسی در ابتدای اختراع، تقویم «برجی» نام داشت و اگر چه در دوایر حکومتی رسمیت نداشت اما به صورت محدود در تقویم‌های قدیمی و در امور گمرکات و مالیه ایرانِ قدیم مورد استفاده قرار می‌گرفت.
در سال ۱۲۸۸ در ابتدای دوران سلطنت احمد شاه قاجار، میرزا عبدالحسین شیبانی ملقب به وحیدالملک، نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای ملی طرحی را تحت عنوان طرح «تغییر تاریخ کلیه معاملات و مبادلات مشترکه عمومی از تاریخ قمری به هجری شمسی برجی» پیشنهاد داد اما با پایان عمر این مجلس بررسی و تصمیم‌گیری درباره پیشنهاد وحیدالملک به دوره دوم مجلس شورای ملی ایران رسید و این پیشنهاد در قالب ماده سوم قانون محاسبات عمومی مصوب دوم اسفند ۱۲۸۹ از تصویب نمایندگان مجلس گذشت و به قانون تبدیل شد و به این ترتیب تقویم هجری شمسی برجی به عنوان تقویم رسمی مقیاس رسمی تاریخ در محاسبات دولتی، تصویب شد.
۱۴ سال بعد و در پنجمین دوره مجلس شورای ملی یعنی در اواخر سال ۱۳۰۳ شمسی برجی، برخی نمایندگان در طرح دیگری خواستار تغییر نام ماههای عربیِ متداول در تقویم برجی به نامهای فارسی شدند و نام سالهای مندرج در آن تقویم که متشکل از نام ۱۲ حیوان بود با نامهای فارسی جایگزین شد. این در جلسه صد و چهل و هشتم خود در شب سه‌شنبه ۱۱ فروردین ۱۳۰۴ قانونِ تبدیل بروج به ماههای فارسی را تصویب و آن را از نوروز ۱۳۰۴ تقویم رسمی کشور اعلام کرد.
طرح تقویم
قانون تبدیل بروج به ماههای فارسی که در شب ۱۱ فروردین ماه ۱۳۰۴ به تصویب پنجمین دوره مجلس رسید، به این شرح بود:
«ماده اول: مجلس شورای ملی تصویب می‌نماید که از نوروز ۱۳۰۴ تاریخ رسمی سالیانه مملکت به ترتیب ذیل معمول گردد و دولت مکلف است که در تمام دوایر دولتی اجرا نماید:
مبدا تاریخ سال هجرت حضرت خاتم‌النبیین محمد بن بدالله صلوات‌الله علیه از مکه معظمه به مدینه طیبه، آغاز سال روز اول بهار، سال، کماکان شمسی حقیقی و اسامی و تعداد روزهای هر ماه شامل فروردین تا شهریور ۳۱ روز تمام، از مهر تا بهمن ۳۰ روز تمام و اسفند ماه نیز ۲۹ روز تمام می‌باشد.
تبصره: در سالهای کبیسه اسفند ۳۰ روز خواهد بود.
ماده دوم: ترتیب سال‌شماری خطا و ایغور که در تقویم‌های سابق معمول بود از تاریخ تصویب این قانون منسوخ است.»
آرزوی تقویمی پهلوی‌ها
رضا شاه پهلوی ۱۰ سال بعد در فروردین ۱۳۱۴ رسما این چنین حکم کرد: «تاریخ قمری در مکاتبات اداری منسوخ شود» و به قول عباس مسعودی بنیانگذار و مدیرمسؤول وقت روزنامه اطلاعات «اگر جنگ دوم جهانی پیش نیامده بود، شاید رضا شاه مانند ترکیه، تقویم رسمی هجری را از شمسی به میلادی تبدیل می‌کرد و روز تعطیل را از جمعه به یکشنبه تغییر می‌داد.»
با این حال محمدرضا هم ۴۳ سال بعد کار ناتمام پدر را تمام کرد و تقویم شمسی را منسوخ اعلام و تقویم شاهنشاهی را جایگزین آن کرد.
پدر و پسر پهلوی با انزجار از اسلام و نمادهای دین پیامبر ختمی مرتبت تمام تلاش خود را به کار بستند تا به هر شیوه و روشی احساسات ناسیونالیستی و وطن‌پرستانه را بهتر و کامل‌تر از عواطف دینی ترویج کنند.
اسدالله علم، وزیر دربار و نخست‌وزیر اسبق پهلوی در مجموعه کتاب هفت جلدی «یادداشت‌های علم» با اشاره به تمایل زیاد محمدرضا پهلوی به تغییر مبنای تاریخ ایران، نوشت: «شاهنشاه به این کار علاقه دارند زیرا که خود مردِ تاریخ، خودِ تاریخ و محولِ تاریخ است و می‌خواهد که مبدا تاریخ هم بشود و حق هم با اوست.»
شروع تحریف
با دستور محمدرضا پهلوی شجاع‌الدین شفا معاون امور فرهنگی و مطبوعاتی وزارت دربار مسؤول مطالعه و پیگیری تغییر تقویم رسمی کشور شد. شاه در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۵۴ جلسه‌ای با حضور شجاع‌الدین شفا، هادی هدایتی وزیر مشاور و معاون اجرایی نخست‌وزیر، خسرو بهروز معاون سازمان برنامه و بودجه و امیر متقی معاون دربار شاهنشاهی برگزار کرد. در این نشست یک نتیجه و سه پیشنهاد به تصویب رسید.
حاضران این جلسه چنین نتیجه‌گیری کردند: «تقویم شمسی نه یک تقویم ایرانی است و نه یک تقویم مذهبی، زیرا هجری شمسی در زمان خلافت المعتضدبالله پایه‌گذاری شد پس مبنای ملی ندارد و از طرف دیگر چون تقویم هجری قمری مورد قبول کشورهای اسلامی است پس هجری شمسی منشأ مذهبی نیز ندارد.»
پیشنهاد اول توسط شجاع‌الدین مطرح شد. پیشنهاد این بود: «سال ۵۳۹ قبل میلاد یعنی سال فتح بابل به دست کوروش کبیر و صدور منشور کوروش، مبدأ تاریخ شاهنشاهی قرار گیرد.» توجیه شفا بسیار چاپلوسانه بود. طبق محاسبه او مبنای صدور منشور کوروش سال ۲۵۰۰ مقارن با صدور منشور شاهنشاه آریامهر درباره انقلاب سفید است.
پیشنهاد دوم توسط هادی هدایتی معاون نخست‌وزیر امیرعباس هویدا مطرح شد. او پیشنهاد داد: «سال ۵۵۹ قبل از میلاد مقارن با سال جلوس کوروش کبیر بر کرسی سلطنت مبدأ تاریخ شاهنشاهی ایران شناخته شود. وی در توجیه در این پیشنهادش گفت: «سال ۲۵۰۰ سال جلوس کوروش مقارن با جلوس محمدرضا پهلوی، آریامهر شاهنشاه ایران و آغاز فر و شکوه ایران است.»
خسرو بهروز معاون سازمان برنامه و بودجه سومین پیشنهاد را داد. او پیشنهاد داد: «مبدأ تاریخ، سال تولد کوروش باشد و چون تاریخ تولد وی مشخص نشده است، فرض می‌کنیم کوروش در ۲۱ سالگی به سلطنت رسیده است بنابراین سال ۵۸۰ سال فرضی تولد کوروش می‌شود.» او هم در توجیه پیشنهادش گفت: «سال ۲۵۰۰ مقارن است با حوت ۱۲۹۹ کودتای رضا شاه کبیر و آغاز طلوع خاندان پهلوی.»
با این حال کمیته مذکور به نتیجه روشنی نرسید به همین دلیل پیشنهادات آنان توسط امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت پهلوی به محمدرضا داده منتقل شد. هویدا هم هر سه پیشنهاد را به شاه داد و در نهایت طرح هدایتی یعنی مبدأ قرار گرفتن سال جلوس کوروش بر تخت پادشاهی تصویب شد.
پیشنهاد هدایتی در زمستان سال ۱۳۵۴ تصویب شد اما به دلیل چاپ سررسیدها و تقویم‌های سال ۱۳۵۴ قبل از تصویب پیشنهاد هدایتی و ترس محمدرضا شاه از تغییر مبنای تقویم از شمسی به شاهنشاهی جمعی از درباریان و دیوانیان عصر پهلوی تصمیم گرفتند انجام این کار را به گردن یک نهاد یا سازمان بگذارند.
پیرو این تفاهم «شورای عالی سازمان برگزار کننده آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی» در نامهای از محمدرضا شاه درخواست کرد تا اجازه دهد تاریخ هجری شمسی به شاهنشاهی تغییر کند و برای آنکه اشکالی به وجود نیاید سررسیدهای چاپ شده سال ۱۳۵۴ به همان شکل استفاده شد، اما به جایش از ابتدای سال ۱۳۵۵، آغاز سال جدید با تقویم شاهنشاهی که معادل سال ۲۵۳۴ بود، مبنا قرار بگیرد و آغاز شود و در مکاتبات دوایر و ادارات دولتی و ملی مورد استفاده قرار گیرد.
شورای مذکور همچنین تاکید کرد: «از آغاز سال ۱۳۵۶ تاریخ شاهنشاهی به کلی جانشین تقویم هجری شمسی شود و در همه تقویم‌ها و مکاتبات کشوری مبنا قرار گیرد.»
شورای عالی سازمان برگزار کننده آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی طی نامهای از تدوین پیشنهادهای سه‌گانه نوشت و از شاه درخواست کرد: «شاهنشاه اجازه فرمایند گروهی از دانشمندان صلاحیت‌دار انتخاب شوند تا از راه رادیو و تلویزیون و مطبوعات و سخنرانی‌ها و نوشته‌های علمی و پژوهشی این موضوع را به صورتی جامع و روشن برای افکار عمومی مورد بررسی و تحلیل قرار دهند.»
این پیشنهاد توسط اسدالله عَلَم وزیر دربار به شاه ارائه شد. عَلَم طی دستوری به هویدا نخست‌وزیر وقت نوشت: «متن استدعای شورای عالی آیین ملی بزرگداشت پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی برای تغییر تاریخ از خاک پای مبارک اعلیحضرت همایون شاهنشاه آریامهر گذشت و اجازه مرحمت فرمودند که به همین صورت اجرا شود.»
مسوولان فرهنگی کشور به ریاست عبدالرضا قطبی اولین مدیرعامل رادیو و تلویزیون، طرحی توجیهی برای تغییر مبدا تاریخ کشورمان تهیه کردند تا به قول خودشان «افکار عمومی ملت ایران و افکار منطقه و افکار جهان» را قانع کنند.
طبق این طرح مقرر شد: «موقع و مقام سال هجری قمری در افکار عمومی برجسته شود» و وانمود شود که اصلا تاریخ هجری شمسی هیچ ربطی به مذهب ندارد و این هجری قمری است که یک تاریخ مذهبی است با این حال کشورهای اسلامی حتی در داخل کشورشان از تاریخ میلادی استفاده می‌کنند و تقویم شاهنشاهی تنها تقویم ملی خواهد بود.
علاوه بر رادیو و تلویزیون، روزنامه‌ها و مجلات نیز موظف شدند در دوره زمانی طولانی، به طور متناوب درباره اعتبار مذهبی تقویم هجری قمری، بی‌اعتباریِ مذهبی سال شمسی و ضرورت داشتن یک تقویم ملی تولید محتوا کنند.
با این رویکرد تبلیغات آغاز شد و روزنامه‌ها شروع به تبیین نظر محمدرضا شاه کردند. همزمان دولت امیرعباس هویدا برای قانونی کردن تغییر تاریخ، لایحه‌ای تهیه و به مجلس سنا و مجلس شورای ملی فرستاد و درخواست کرد لایحه را تا تاریخ ۲۴ اسفند یعنی سالروز تولد رضا شاه، تصویب کنند و هر دو مجلس بعد از هماهنگی با یکدیگر در نشستی مشترک لایحه را تصویب کنند.
امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت پهلوی در این نشست گفت: «روزی که به دین اسلام مشرف شدیم ۱۲ قرن از تاریخ ملت و تمدن و فرهنگ - فرهنگ ایرانی - ما می‌گذشت.»
او با این سخنان به نمایندگان مجلس فهماند که فرهنگ و تمدن ایرانی بر فرهنگ اسلامی غلبه دارد و باید مبانی ایرانی جایگزین اسلام شود.
پس از هویدا، رامبد لیدر فراکسیون پارلمانی حزب مردم در سخنرانی چاپلوسانه‌ای، گفت: «رضا شاه وارث میراثی غم‌انگیز از گذشتگان بود. افتخارات چند هزار ساله تاریخ ایران همچون بقایای یک بنای کهن در زیر آوار بدبختی‌ها و فلاکت‌ها مدفون شده بود و رضاشاه این خرابه‌ها را از زیر آوار بیرون آورد.»
روزنامه رستاخیز هم در صفحه اولش با تیتری درشت خبر تصویب تقویم شاهنشاهی در مجالس شورای ملی و مجلس سنا را اعلام کرد و نوشت: «در طول ۲۵۳۴ سال شاهنشاهی ایران ۵۰ سال شاهنشاهی پهلوی از هر جهت برجسته و ممتاز است.»
شکل‌گیری سونامی
با انتشار خبر تغییر مبنای محاسبه تقویم ایران در رسانه‌ها و رادیو و تلویزیون، موج مخالفت‌های روحانیون و مردم متدین شروع شد. آیت‌الله سید محمدرضا گلپایگانی اولین مرجع تقلیدی بود که فردای اعلام این خبر موضع‌گیری کرد. ایشان در نامهای به جعفر شریف‌امامی که آن زمان رییس مجلس سنا بود، اقدام ناگهانی دو مجلس شورای ملی و سنا در تصویب تقویم شاهنشاهی را توهین بزرگ به اسلام توصیف کرد.
بعد از ایشان آیت‌الله سید محمدکاظم شریعتمداری با ارسال نامهای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت پهلوی، مراتب نگرانی مراجع تقلید را اعلام کرد اما او طی مصاحبه‌ای که به دستور شاه انجام داد، اعلام کرد: «مردم می‌توانند از هر دو تاریخ قمری و شاهنشاهی استفاده کنند».
این اقدام تا حدودی توانست برخی مخالفان مذهبی را آرام کند.
واکنش روح‌الله
اولین واکنش آیت‌الله العظمی سید روح‌الله موسوی خمینی به تغییر مبنای محاسبه تقویم کشورمان در چهارم مهر ۱۳۵۵ در نجف‌اشرف اتفاق افتاد.
ایشان در این روز که مصادف با عید فطر سال ۱۳۹۶ هجری قمری بود در پیامی مکتوب خطاب به مردم نوشتند: «کارشناسان که می‌خواهند مخازن ما را بی‌مانع به غارت ببرند، برای تضعیف اسلام و محو اسم آن، نغمۀ شوم تغییر مبدأ تاریخ را ساز کردند. این تغییر از جنایات بزرگی است که در این عصر به دست این دودمان کثیف واقع شد.
بر عموم ملت است که با استعمال این تاریخ جنایتکار مخالفت کنند؛ و چون این تغییر هتک اسلام و مقدمۀ محو اسم آن است - خدای نخواسته - استعمال آن بر عموم حرام و پشتیبانی از ستمکار و ظالم و مخالفت با اسلام عدالتخواه است.»
رهبر نهضت اسلامی دو سال بعد در تاریخ ۳۰ مهر ۱۳۵۷، درست چهار ماه قبل از پیروزی نهایی انقلاب اسلامی هم در جمع دانشجویان و ایرانیان مقیم نوفل لوشاتو خطاب به سرسپردگان رژیم پهلوی بیان کردند: «شما ببینید چه جنایت بزرگی [است]، در تمام جنایتهایی که این مرد کرده است؛ همۀ خیانتهایی که این مرد کرده است؛ از دادن نفت به خارج، از خراب کردن وضع زراعت، از خراب کردن فرهنگ، از دست دادن حیثیت نظام؛ همۀ اینها را یک طرف بگذارید، قضیۀ تغییر تاریخ را یک طرف. تغییر تاریخ اسلام به تاریخ گبرها را شما اگر در یک طرف ترازو بگذارید، خیانتهای این آدم و جنایتهای این آدم و همۀ چیزهای دیگری که از دست داده ایم به واسطۀ این [شخص]، در یک طرف بگذارید؛ این اهمیتش بیشتر است و گمان نکنید که اگر ملت مهلتش داده بود، همین [یک] قدم بود.»
عقب‌نشینی رژیم
با گسترش دامنه اعتراضات و مخالفت‌ها و تظاهرات‌های مردمی به شهرهای دور و نزدیک، محمدرضا پهلوی امیرعباس هویدا را برکنار و منوچهر آموزگار را نخست‌وزیر کرد تا شاید رسوایی تغییر تقویم رسمی کشور از دامنش پاک شود اما این چنین نشد.
با شکست شاه، جعفر شریف‌امامی رییس مجلس سنا توسط محمدرضا به عنوان نخست‌وزیر پهلوی به مجلس معرفی شد. او در کسوت رییس مجلس سنا در ۵ شهریور ۱۳۵۷ مأمور تشکیل کابینه شد و برای جلب رضایت عامه مردم و روحانیون معترض، برگشت تقویم شمسی و القای تقویم شاهنشاهی را اعلام کرد همچنین بخش قابل توجهی از قمارخانه‌ها را تعطیل کرد و نسخه حزب رستاخیز ایران را پیچید.
تقویم شاهنشاهی محمدرضا شاه نتوانست بیشتر از یک سال و نیم دوام بیاورد و پهلوی پسر مجبور شد در پنجم شهریور ۱۳۵۷ حکم برچیدن این تصمیم را صادر کند.
واکنش آمریکایی
استمپل رایزن سیاسی آمریکا با تحلیل شرایط اجتماعی ایرانی پس از جایگزین شدن تقویم شاهنشاهی، در گزارشی نوشت: «اگر وضعی به وجود آید که نظم عمومی بر هم بخورد، روحانیون و پیروانشان مشتمل بر تجار ثروتمند تهران و شهرستانی یک نیروی متشکل آزاد تشکیل خواهند داد و می‌توانند به مبارزه واقعی دست بزنند.»
اعتراف بعد از سقوط
نویسندگان، سیاستمداران و مشاوران غربی دربار پهلوی با وجودی که در ظاهر ایده شاه را ستاش کردند اما سالها بعد و پس از سرنگونی دستگاه حاکمه پهلوی به زباله‌دانی تاریخ در نوشته‌های‌شان، حرف دل‌شان را برای عبرت تاریخ بیان کرده و در کتاب‌های مختلف ثبت کردند.
نیکی آر کدی، کارشناس تاریخ معاصر ایران در کتاب «ریشه‌های انقلاب ایران» نوشت: «شاه تقریبا همه مردم را مجاب کرد که هدفش کندن ریشه اسلامی است.»
سرآنتونی پارسونز سفیر وقت انگلستان در تهران نیز در کتاب «غرور و سقوط» با اشاره به تصمیم محمدرضا شاه نوشت: «اقدام نامعقول و سبک‌سرانه دیگری علیه معتقدات مذهبی مردم کشورش بود.»
یرواند آبراهامیان تاریخ‌نگار ارمنی‌تبار ایرانی‌زاده در کتاب «ایران بین دو انقلاب» نوشت: «در دوران معاصر کمتر رژیمی در سرتاسر عالم آن قدر احمق بود که تقویم مذهبی خود را دور افکند.»
احسان نراقی، جامعه‌شناس و مشاور فرح پهلوی هم همانند سه متفکر غربی مذکور بعد از سقوط محمدرضا از سلطنت در اظهار نظری نوشت: «اقدام دیگری که به شدت به شاه صدمه زد، تغییر تقویم بود. شاه همیشه تمایل داشت که به دوران پیش از اسلام رجوع کند.
او می‌خواست تا با نسبت دادن و مرتبط کردن خود به کوروش از جهان عرب ممتاز گردد و مسلمان بودن ملت ایران را کم رنگ جلوه دهد.»
منابع:
صحیفه امام، جلد سه، ص ۱۷۱
صحیفه امام، جلد چهار، ص ۱۱۰
مجموعه مذاکرات ۸۲ و ۱۷۴ نمایندگان دومین دوره مجلس شورای ملی
گاهشماری جلالی، پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز تقویم مؤسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران
انتهای پیام
نظرات