این زبان‌شناس و دانشیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با ایسنا درباره اینکه هر نسلی زبان خود را دارد و استفاده فراوان نسل جدید از واژه‌های بیگانه که برخی آن را به عنوان «زبان مخفی» تعبیر می‌کنند و ممکن است در درازمدت منجر به  شکاف زبانی بین نسل‌ها شود، اظهار کرد:  زبان مخفی معمولا در جوامع صنعتی و  پیشرفته ظاهر می‌شود و نوعی ابزار است. آثار اولیه  زبان مخفی در قرن پانزدهم در فرانسه و جاهای دیگر یافت شده است، اما امروزه با پیشرفت جوامع و جوامعی که می‌خواهند پیشرفته شوند، این زبان در سطح وسیعی وجود دارد.

او با تأکید بر اینکه با تساهل از واژه «زبان» در این زمینه استفاده می‌کند، گفت: زبان مخفی بخشی از زبان فارسی است، در واقع صرفا در برخی از اصطلاحات و واژگان با زبان رسمی کشور تفاوت دارد. این زبان صرفا خاص جوانان نیست بلکه آن‌ها هم این زبان را به کار  می‌برند. گروه‌هایی مانند سارقان و کسانی که کارهای غیرقانونی می‌کنند نیز زبان مخفی را به کار می‌برند. امروزه فضای مجازی هم اضافه شده است. کتاب «زبان‌های مخفی» در سال ۱۳۸۲ منتشر شد که از آن زمان تاکنون تفاوت‌های زیادی در جامعه و زبان مخفی به وجود آمده است.

سمائی با اشاره به گسترده شدن زبان مخفی به دلیل فضای مجازی، تأکید کرد: این زبان چیز خاصی ندارد که بگوییم افرادی هستند و این زبان را می‌سازند. این زبان هم سرنوشتی را طی می‌کند که دیگر زبان‌ها طی می‌کنند. محافلی هستند که جوانان این زبان را به کار می‌برند و تنها برخی از الفاظ که فرکانسشان بیشتر و پرکاربرد هستند، به زبان عام نفوذ می‌کنند. زبان مخفی یک‌جورهایی هسته مرکزی دارد و با قراردادی نانوشته به دست آمده است و مثلاً در تمام تهران الفاظ  به یک معنا  هستند، البته به دلیل این که قراردادی وجود ندارد ممکن است در محافل مختلف، الفاظ دیگری اضافه و کم شود و یا معنای دیگری پیدا کند. چون معنای دقیق این واژه‌ها در جایی ثبت نشده است، بنابراین نمی‌توان توقع زیادی داشت که معنای الفاظ در تمام محافل یکی باشد. حتی بسیاری از این الفاظ ممکن است با معنای متفاوتی به زبان مردم راه پیدا کند و بعدها وارد فرهنگ لغت شود. 

نویسنده کتاب‌های «فرهنگ لغات زبان مخفی»، «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» و «تاریخچه آواشناسی و سهم ایرانیان» در پاسخ به اینکه آیا این مسئله می‌تواند موضوع نگران‌کننده‌ای درباره آینده زبان باشد، گفت: این‌ها داستانی است پر از آب چشم؛ زبان مخفی دامن‌گیر بسیاری از کشورها شده است اما اینکه نگران باشیم نسل‌های بعد نمی‌توانند با زبان ارتباط برقرار کنند، اینطور نیست زیرا زبان مخفی زبان پویا و رونده‌ای است. این زبان نمی‌ماند. بسیاری از الفاظ این زبان به اصطلاح زبان‌شناسان می‌میرند و به‌جا نمی‌مانند و چون به‌جا نمی‌مانند، الفاظ دیگری در کنار  آن‌ها ابداع می‌شود. به همین دلیل زبان مخفی پر از مترادف است.

سمائی در ادامه بیان کرد: یکی از اهداف این زبان، مخفی نگه‌داشتن افکار و اعتقادات است بنابراین زمانی که زبان از حالت مخفی خارج شده و کاربردش زیاد می‌شود، محافل الفاظ دیگری را می‌سازند و این موضوع باعث شده مترداف‌ها در این زبان زیاد باشد. زبان مخفی زبانی است در کنار زبان رسمی، اما گاه الفاظ پرتکرار  و پرکاربرد در زبان رسمی و معیار تأثیر می‌گذارد و برخی از آن‌ها وارد فرهنگ‌ها می‌شوند که این موضوع جای نگرانی ندارد و تعداد این واژه‌ها به‌قدری نیست که بگوییم کلا تفهیم و تفاهم از بین می‌رود. اگر قرار است ما نگران باشیم، باید نگران خیلی چیزهای دیگر باشیم.

این زبان‌شناس سپس گفت: همین الان خود من حس عجیبی دارم زیرا هر چندماهی که به خیابان جمهوری یا خیابان‌های مشابه که مرکز عرضه کالاهای حوره تکنولوژی است، نمی‌روم نه اسم‌ کالاها را می‌دانم  و نه کاربردشان را، زمانی که می‌خواهم بروم داخل مغازه و صحبت کنم تفهیم و تفاهم شکل نمی‌گیرد. نمی‌دانم نام کالا چیست و کاردبردش چیست و اگر بخواهم نمونه مشابه را پیدا کنم، چه بگویم. این مسئله در حوزه ادبیات هم هست. زمانی ما نثرنویس داشتیم، نثر متن‌ها امضا داشتند و مشخص بود برای چه کسی است یا چه کسی آن را نوشته است. از این لحاظ جای نگرانی است که ما دیگر  به نثر توجه نمی‌کنیم و همه نوشته‌های ما شبیه هم شده است. به مبدأ این مسئله کار ندارم؛ شاید با ترجمه آمده یا ممکن است به دلیل کم‌سوادی باشد. این‌ها جای نگرانی است که به زبان فارسی آسیب می‌زند. عقیده من این است.

 سمائی تأکید کرد: معتقدم اگر نگران زبان فارسی هستیم، باید به نثر توجه کنیم. یکی از کارهایی که می‌توان انجام داد این است که در تحصیلات تکمیلی رشته‌ای برای نثر و نوشتن نثر بگذاریم و نثرنویسی را احیا کنیم. نثرنویسان ما یکی‌یکی از میانمان رفتند و جایشان خالی است. در کتاب‌های جدیدی که می‌خوانیم هیچ سبکی وجود ندارد. اگر  کسی بخواهد کتاب مذهبی ترجمه کند، به همان زبانی ترجمه می‌کند که کتاب ادبی را ترجمه می‌کند و زبان علمی را هم همینطور. انگار توان دیگری ندارند. این موضوع بیشتر جای نگرانی دارد تا زبان مخفی که تأثیر چندانی بر زبان نمی‌گذارد.

 او درباره نگرانی درباره تفهیم و تفاهم در حوزه تکنولوژی  و اینکه فرهنگستان زبان و ادب با واژه‌گزینی در این زمینه، چقدر موفق بوده است، گفت: سازنده زبان مردم هستند، مردم هستند که مولای زبانند، مردم هستند که با خلاقیت خود مبدع زبانند بنابراین منتظر فرهنگستان نمی‌شوند. حجم الفاظی که فرهنگستان می‌سازد در مقابل آنچه مردم می‌سازند هیچ است. فرهنگستان چاره‌ای ندارد، صرفا می‌تواند الگویی برای واژه‌سازی باشد. فرهنگستان وظیفه فرهنگی دارد و  می‌تواند بر اذهان مردم تأثیر بگذارد و نمی‌تواند حریف حجم واژه‌هایی که وارد زبان می‌شود، شود و واژه‌هایی که در فرهنگستان ساخته می‌شود بسیار ناچیز است. فرهنگستان نیروی اجرایی ندارد و نمی‌تواند مردم را اجبار کند که فلان لفظ را به کار ببرند و یا فلان لفظ را به کار نبرند. آن‌ها واژه‌ها را می‌سازند و این رسانه‌ها و صدا و سیما هستند که باید آن‌ها را به کار ببرند و اشاعه دهند. بسیاری از واژه‌های فرهنگستان هم جا می‌افتد. فرهنگستان زحمت بسیار می‌کشد و فرهنگستانی که الان داریم با فرهنگستان کشورهای دیگر متفاوت است و آجر به آجرش بومی است و از روی نیاز درست شده، اما اینکه حریف هجوم الفاظ خارجی شود، توقع زیادی است.

 مهدی سمائی در پایان درباره استفاده از واژگان انگلیسی برای تفاخر نیز اظهار کرد: این موضوع همیشه بوده است؛ در دروه‌ای زبان فرانسه، زمانی زبان عربی و الان بیشتر زبان انگلیسی. جلویش را هم نمی‌شود گرفت زیرا این موضوع بیشتر فرهنگی است حتی در انتخاب نام فرزندان هم این موضوع دیده می‌شود و دامنه‌اش گسترده است. البته جای نگرانی ندارد زیرا تفهیم و تفاهم را از بین نمی‌برد منتها از کیفیت زبان و کیفیت نثرنویسی کاسته می‌شود.

در این زمینه بیشتر بخوانید:

فکر می‌کنیم انگلیسی شیک‌تر است!

 انتهای پیام