محمدحسین قربانی زواره پژوهشگر و نویسنده در یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده است، نوشت: در آستانه‌ قرن بیست‌ویکم، بشر وارد مرحله‌ای از تاریخ شد که با هیچ‌یک از انقلاب‌های پیشین قابل‌ مقایسه نیست. انقلابی که نه‌تنها ابزارهای زندگی را دگرگون کرد، بلکه خودِ مفهوم زندگی را نیز بازتعریف کرد. این انقلاب، با نام‌های گوناگونی شناخته می‌شود: انقلاب اطلاعات، عصر دیجیتال، اینترنت، شبکه‌ای از شبکه‌ها. هر یک از این واژه‌ها، تصویری از دگرگونی عمیق و چندلایه‌ای را ترسیم می‌کنند که در حال شکل دادن به شیوه‌ زیستن، ارتباط، اقتصاد و حتی هویت انسان‌هاست.

در این عصر نو، علم و جامعه دیگر دو قلمرو جداگانه نیستند؛ بلکه در هم تنیده شده‌اند. مفاهیمی چون علم داده، رسانه‌های اجتماعی، هوش مصنوعی، شبکه‌های عصبی و فضای مجازی، حاصل پیوند بی‌سابقه‌ دانش و تجربه‌ انسانی‌اند. این ادغام، نه‌تنها در سطح فناوری، بلکه در عمق فرهنگ، سیاست و ساختارهای قدرت جهانی نفوذ کرده و مسیر تاریخ را از تعاملات روزمره تا تصمیم‌گیری‌های کلان دگرگون ساخته است.

در دل این جهان متصل، فضای سایبری به‌عنوان حوزه‌ای نوین و گسترده پدیدار شده است. فضایی که شامل شمار سرسام‌آوری از رایانه‌ها، کاربران انسانی و شبکه‌هایی است که آن‌ها را به هم پیوند می‌زنند. این فضا، نه‌تنها بستر تعاملات دیجیتال را فراهم می‌سازد، بلکه به عرصه‌ای برای رقابت، نفوذ و حتی درگیری تبدیل شده است. مفهوم «جنگ سایبری» در همین بستر شکل گرفته؛ نبردی مدرن میان سامانه‌های دیجیتال که می‌تواند زیرساخت‌های حیاتی را هدف قرار داده و امنیت ملی، اقتصادی و اجتماعی را به چالش بکشد.

در این میان، اینترنت به‌عنوان پلتفرمی بنیادین، نقش کلیدی در اتصال رایانه‌ها و شتاب‌گیری کلان‌داده‌ها ایفا کرده است. انقلاب اطلاعات که گاه از آن با عنوان «عصر اطلاعات» یاد می‌شود، انقلابی است که کمبود داده‌ها را به واقعیتی نوین با حجم بی‌سابقه و (به‌ظاهر) بی‌نهایت از اطلاعات بدل کرده است.

یادگیری ماشینی، یکی از دستاوردهای برجسته‌ این عصر است؛ پتانسیلی نوین برای پردازش کلان‌داده‌ها با تکیه بر قدرت محاسباتی ماشین و توانایی تحلیل، یادگیری و نتیجه‌گیری از حجم عظیم داده‌ها. این فناوری، انسان را قادر می‌سازد تا در مقیاسی فراتر از توان ذهنی بشر، با داده‌ها تعامل کند با سرعت و دقتی بی‌سابقه. در سطحی پیشرفته‌تر، یادگیری عمیق توانسته است برخی از عملکردهای مغز انسان را از طریق شبکه‌های عصبی مصنوعی شبیه‌سازی کند. این فناوری، انواع مختلف اطلاعات را به نورون‌های مصنوعی تبدیل کرده و از طریق آن‌ها، فرایند یادگیری ماشینی را شکل می‌دهد. هوش مصنوعی، بر پایه‌ همین نوآوری‌ها بنا شده است؛ توانایی یک ماشین برای انجام بخشی از شناخت انسانی، «فکر کردن» و ارائه‌ بازخورد به خود.

در قلب این تحولات، مفهوم دیجیتال جای دارد؛ توانایی گردآوردن زندگی‌مان از طریق بیت‌ها. این بیت‌ها، واحدهای پایه‌ای اطلاعات در جهان رایانه‌ای هستند که به انسان‌ها امکان نمایش، سامان‌دهی و پردازش دنیای واقعی را در قالبی نوین و قابل تحلیل می‌دهند. شوک بزرگی که زندگی ما را دگرگون کرده، توانایی دریافت انواع داده‌ها و تبدیل آن‌ها به ارقام دودویی است. این انقلاب، زمینه‌ساز تحقق مفاهیمی نوین شده است؛ مفاهیمی که تا پیش از این، تنها در حد تصور بودند. برای نمونه، زمانی که یک تصویر به بیت‌ها تبدیل می‌شود، ماشین‌ها قادرند درباره‌ آن تصویر بیاموزند و آن را با سایر تصاویر دیجیتال مقایسه کنند. افزون بر این، فناوری دیجیتال امکان ذخیره‌سازی بیت‌ها را در فضای ابری فراهم ساخته، تحولی که شیوه‌ نگهداری و دسترسی به اطلاعات را به‌کلی متحول کرده است.

عصر دیجیتال، چشم‌اندازی تاریخی است که دوره‌ ما را توصیف می‌کند؛ زمانی که انقلابی بزرگ در حال وقوع است انقلابی که در آن انسان‌ها می‌توانند با استفاده از بیت‌های دیجیتال، تجربیات زندگی را درک کنند، بر آن‌ها تأثیر بگذارند و به آن‌ها قدرت ببخشند.

در طول چند دهه‌ گذشته، رایانه‌ها از ماشین‌هایی بزرگ در اتاق‌های خاص، به بخشی از بدن انسان تبدیل شده‌اند. در آغاز، رایانه‌ها تنها به‌خاطر قدرت محاسباتی‌شان مورد استفاده قرار می‌گرفتند. اما با گذشت زمان، به ابزارهایی ضروری در میز کار افراد و مشاغل گوناگون بدل شدند. گام بعدی، ورود آن‌ها به گوشی‌های هوشمند و ساعت‌های دیجیتال بود و اکنون، به معنای واقعی کلمه، در حال تبدیل شدن به بخشی از گوشت و پوست ما هستند.

در این چشم‌انداز، می‌توان دست‌کم پنج انقلاب درونی را در عصر دیجیتال برشمرد:

۱. توانایی برقراری ارتباط فوری با همه افراد و دستگاه‌ها در سراسر جهان 

۲. انقلاب داده‌ها که ما را از کمبود اطلاعات به واقعیت بی‌نهایت داده‌ها رسانده 

۳. توانایی ذخیره‌سازی این داده‌ها، به‌ویژه در فضای ابری 

۴. ظهور محاسبات با کارایی بالا برای پردازش حجم عظیم اطلاعات 

۵. انقلاب هوش مصنوعی که شیوه‌ تحلیل، تصمیم‌گیری و تعامل با داده‌ها را به‌کلی دگرگون ساخته است

در آخر؛ این‌ها تنها بخشی از ویژگی‌های اصلی انقلابی هستند که نه‌تنها جهان را تغییر داده، بلکه انسان را نیز در مسیر بازتعریف خویشتن قرار داده است.

انتهای پیام