این طرح با نظارت اداره کل میراث‌فرهنگی استان و همکاری کارشناسان مرمت، گامی تازه در احیای یکی از قدیمی‌ترین آثار معماری اسلامی ایران به‌شمار می‌آید.

موقعیت و پیشینه تاریخی بنا

مسجد حکیم در قلب بافت تاریخی اصفهان، میان بازار حکیم و میدان کهنه و میدان نقش‌جهان جای دارد. این بنا بر پایه‌های «مسجد جورجیر» بنا شده که قدمت آن به سده چهارم هجری و دوران آل‌بویه بازمی‌گردد. از مسجد اولیه، تنها سردر جنوبی باقی‌مانده که با تزیینات آجری و گچ‌بری‌های هندسی خود، یکی از شاخص‌ترین جلوه‌های معماریایرانی‌اسلامی محسوب می‌شود. اکنون، پس از گذشت قرن‌ها، عملیات مرمت این سردر با اجرای محسن ملک‌احمدی، کارشناس حفظ و مرمت میراث‌فرهنگی و پیمانکار پروژه، آغاز شده تا اصالت و هویت تاریخی آن احیا شود.

ملک احمدی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در بررسی‌های انجام‌شده مشخص شد بخشی از مصالحی که در دهه‌های گذشته به بنا افزوده شده بود، تنها نقش حفاظتی موقت داشت و با ساختار اصیل هماهنگ نبود. بنای جورجیر از ابتدا با آجر ساخته شده و نیازی به استفاده از سنگ نداشته است. در جریان مرمت اخیر، با برداشتن سنگ‌های الحاقی به بخش‌هایی از کف و ساختار اصلی بنا رسیدیم و این اقدام موجب خروج رطوبت از لایه‌های زیرین و بهبود وضعیت پایداری شد.

وی افزود: در فرآیند بازسازی از آجرهای سنتی با ابعاد ۲۰ در ۲۰ و ضخامت چهار سانتی‌متر استفاده کردیم تا هماهنگی با بافت تاریخی حفظ شود. هدف ما تقلید نیست، بلکه تأکید بر اصالت و احترام به اثر تاریخی است. نقوش لوزی‌شکل آجری در سه ردیف تکرار می‌شود و ما تنها تا جایی بازسازی انجام می‌دهیم که الگوها به‌طور مستند مشخص‌اند. هیچ بخش حدسی یا سلیقه‌ای به بنا افزوده نمی‌شود.

این کارشناس ارشد میراث ادامه داد: در ورودی سردر، آجرهای مرمتی مربوط به حدود ۷۰ سال پیش هنوز قابل مشاهده‌اند. برای‌آنکه بازدیدکننده بتواند بخش تاریخی و مرمتی را از هم تشخیص دهد، آجرهای جدید را با فاصله‌ای حدود پنج سانتی‌متر عقب‌تر از آجرهای اصلی کار کردیم. تفاوت جزئی در ابعاد و رنگ آجرها نیز به خوانایی بیشتر اثر کمک می‌کند.

وی درباره طاقچه‌ها و کف تاریخی بنا توضیح داد: در بخش طاقچه‌ها با ترازگیری دقیق، ابعاد و ارتفاع را مطابق نمونه‌های اصیل تنظیم کردیم. هنگام برداشتن سنگ و سیمان برای نصب پوشش شیشه‌ای، به کف تاریخی دست یافتیم که موجب شناسایی پلان اصلی و مسیرهای حرکتی اولیه مسجد شد.

این کارشناس مرمت اضافه کرد: با حذف سنگ‌های الحاقی، بنا از نظر رطوبتی و سازه‌ای به تعادل رسید. در برخی نقاط نیز به لایه‌هایی از ساختار کهن برخورد کردیم که احتمالاً متعلق به مسجد اولیه جورجیر است. سنگ‌هایی که در دهه‌های گذشته افزوده شده بودند، با ساختار تاریخی همخوانی نداشتند و حذف آن‌ها دید بهتری از جزئیات اصیل بنا فراهم کرد.

ملک‌احمدی درباره تزیینات و گچ‌بری‌ها گفت: در ستون‌های بنا، گچ‌بری اصیل تا ارتفاع حدود یک متر و بیست سانتی‌متر حفظ شده و بخش‌های بالاتر در مرمت‌های متأخر اجرا شده است. در زیر لایه‌های گچ، سطحی از آجرکاری تزیینی وجود دارد که نشان می‌دهد معماران دوره آل‌بویه از ترکیب آجر و گچ برای خلق جلوه‌های ظریف بصری بهره می‌بردند. این روش نه‌تنها جلوه معماری را افزایش می‌داد، بلکه بخشی از تکنیک سازندگان اولیه بوده است.

وی تأکید کرد: تمام مراحل مرمت با رویکرد حداقل مداخله و بر پایه مستندات علمی انجام می‌شود. هر قطعه آجر یا لایه‌ای از گچ، بخشی از روایت تاریخی بناست و باید در جای خود حفظ شود تا پیوستگی تاریخی اثر از میان نرود.

به گفته این کارشناس، سردر مسجد جورجیر نه‌تنها بازمانده‌ای از شکوه معماری آل بویه است، بلکه در ترکیب با مسجد حکیم، نمونه‌ای از تداوم حیات تاریخی در بافت کهن اصفهان به شمار می‌آید.

مرمت این بنا تلاشی است برای بازگرداندن اصالت، بدون آنکه هویت تاریخی آن در میان آجرها و گچ‌های تازه گم شود؛ تلاشی آرام و دقیق که به گفته مجریانش، هدفش «زنده نگه‌داشتن بناست، نه صرفاً بازسازی آن».

به گزارش ایسنا، اجرای دقیق و مستند این طرح می‌تواند الگویی برای دیگر پروژه‌های مرمتی در بافت تاریخی اصفهان باشد؛ الگویی که اصالت را بر بازآفرینی و احترام به گذشته را بر نمایش ترجیح می‌دهد.

انتهای پیام