جعفر قنبری به مناسبت روز جهانی علم در خدمت صلح و توسعه در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: در بحث توسعه، به‌ویژه توسعه پایدار، قطعاً اهدافی توسط سازمان ملل متحد مشخص شده است که تحت عنوان «اهداف توسعه پایدار»، مباحثی را برای کشورهای عضو و سازمان‌های وابسته هدف گرفته‌اند تا به نیازهای اساسی بشریت از جمله فقر، بیکاری و همچنین دسترسی آسان به علم و آموزش رسیدگی کنند.
رئیس دانشگاه صنعتی قم ادامه داد: رسیدگی و برآورده کردن نیاز به «آموزش باکیفیت و عادلانه» در طول ادوار مختلف همواره مدنظر بوده است و به‌ویژه دانشگاه، دانشگاهیان و فضای آکادمیک، نقش بسزایی در دسترس پذیر کردن علم و استفاده از نتایج آن برای خدمت به جامعه که می‌تواند توسعه صلح باشد را دارند.
وی با بیان اینکه علم فی‌نفسه زبان مشترک بین بشریت است، گفت: اگر ما هدف‌گذاری برای رسیدن به صلح در جامعه بشری را در نظر بگیریم، یکی از زبان‌هایی که می‌توان برای گفت‌وگو و گفتمان‌سازی از آن استفاده کرد، زبان علمی و پژوهشی است. کمااینکه در مجامع علمی، صرف‌نظر از نژاد و سایر عوامل متمایزکننده بین بشریت، زبان علمی همواره یک زبان مشترک و یکی از موفق‌ترین گفتمان‌های بدون تبعیض و به‌نوعی صلح‌مدار در بین جوامع مختلف بوده است.
زبان علمی، یک دیپلماسی موفق در حوزه توسعه صلح است
قنبری افزود: بر این اساس، می‌توان این نگاه را داشت که زبان علمی قطعاً یکی از پایه‌های رسیدن به صلح عمومی است. البته این هدف نیازهای بالاتری دارد و باید با الزامات و نیازهای ویژه‌ای مورد توجه قرار گیرد و آن‌ها را رفع کرد، اما فی‌نفسه همین امروز هم زبان علمی، یک دیپلماسی موفق در حوزه توسعه صلح است.
رئیس دانشگاه صنعتی قم با تأکید بر رویکرد ایجاد صلح از طریق قدرت اظهار کرد: در دنیا فعلی، همواره معارضات مختلف و نزاع‌های داخلی، درون‌جامعه‌ای و بین‌المللی وجود دارد که نمونه‌اش همین جنگ‌هایی است که مشاهده می‌کنیم؛ صلح و صلح‌مداری شعار بسیار خوبی است، ولی شاید قدرتمندان این زبان را نپسندند و دنبال مطامع خودشان باشند.
وی با اشاره به مقوله ایجاد صلح از طریق قدرت اظهار کرد: علم می‌تواند در برابر زورگویان ابزار قدرت باشد؛ یعنی اگر خروجی و محصول علم و پژوهش، منجر به ابزاری برای موازنه قدرت شود، خودبه‌خود صلح نیز ایجاد می‌شود. کمااینکه امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند: «العِلمُ سُلطَانٌ مَن وَجَدَه صَالَ وَ مَن لَم یَجِدهُ صِیلَ عَلَیهِ»»؛ یعنی علم از ابزار و اسباب سلطه و برتری است؛ هرکس آن را یافت به دیگران برتری می‌جوید و می‌تواند سلطه ایجاد کند و هرکس آن را نیافت مورد سلطه واقع می‌شود.
قنبری بیان کرد: بهترین توصیف برای اشاعه صلح این است که اگر جامعه یا گروهی به دنبال اشاعه و تثبیت صلح باشد، یکی از ابزارهای بسیار مهم آن، زبان علمی و دستاوردهای پژوهشی است؛ نمونه واقعی و عملیاتی آن را ما در جنگ دوازده روزه اخیر، جنگ هشت ساله دفاع مقدس و به‌طور کلی در جنگ‌هایی که نظام سلطه چه در داخل مرزهای کشور و چه در بیرون مرزها در منطقه بر ما تحمیل کرده، می‌بینیم که دستاوردهای علمی و مهندسی ما باعث مقابله با این تجاوزات شده و به‌نوعی در نهایت، آن سلطه‌گر و متجاوز مجبور به درخواست آتش‌بس یا صلح شده است. از این جایگاه هم علم می‌تواند به‌شدت در اشاعه صلح و گفتمان صلح‌مدارانه مثمرثمر باشد.
رئیس دانشگاه صنعتی قم گفت: پژوهش‌های انجام‌شده در دانشگاه باید با هدف ارتقای نیازمندی‌های جامعه و کشورمان باشد؛ به‌طوری‌که برخی از این دستاوردهای علمی منجر به قدرت ملی کشور شود که تضمین‌کننده صلح است و برخی دیگر نیز پاسخگوی چالش‌های دیگری مانند محیط زیست، امنیت غذایی، منابع آبی، آلودگی هوا و امثالهم باشند، غیر از دانشگاه، محلی برای برآورده کردن این نیازها وجود ندارد.
قنبری با ترسیم سیر تحولی دانشگاه عنوان کرد: در ابتدا وظیفه دانشگاه، آموزش‌محوری بود؛ یعنی دانشگاه خود را نهادی برای تعلیم و تعلم و انتقال علم به دانشجویان می‌دانست، لذا نسل اول دانشگاه‌ها آموزش‌محور بودند. سپس دانشگاه‌ها دریافتند که آموزش به تنهایی کافی و پاسخگوی نیازهای جامعه نیست بنابراین، به دنبال راه‌حل مسائل و چالش‌های علمی و نیازهای جامعه رفتند و پژوهش‌محور شدند که نسل دوم دانشگاه‌ها را تشکیل دادند.
وی ادامه داد: اما در ادامه، با تحولات جامعه صنعتی و اجتماعات بشری و گسترش فناوری، دریافتند که این امر به تنهایی کافی نیست و پژوهش صرف باید منجر به محصولی قابل تبدیل به ثروت شود. یعنی اگر پژوهش، هدفمند و با هدف‌گذاری مناسب هدایت نشود، نهایتاً به کتابچه، پایان‌نامه یا رساله‌ای تبدیل می‌شود که در کتابخانه باقی می‌ماند و کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در نتیجه، تحولی ایجاد کردند و نسل بعدی دانشگاه‌ها (نسل سوم) به وجود آمد، دانشگاه‌های کارآفرین که خروجی آن‌ها ایجاد شغل و مسیر دریافت مالی برای دانشجویان بود؛ این فضا برای دانشجو فراهم است که در کنار تدریس کلاسیک و دروس رشته‌ای که باید گذرانده شود، کاری پرسود و پر بازده نیز انجام دهد.
قنبری افزود: امیدواریم دانشجویان در این مسیر حرکت کنند و بتوانند از این فرصت بسیار ارزشمند، دوره جوانی نهایت استفاده را ببرند، این انرژی پرتراکم باید جهت‌دهی شود و تمام تلاش ما در کنار خود دانشجویان باید این باشد که انگیزه و توان جوانان را به سویی هدایت کنیم که برای جامعه و کشور مفید واقع شود.
وی تاکید کرد: دانشگاه صنعتی قم، دانشگاهی جوان و پویا است هم از نظر سابقه تأسیس و هم از نظر افرادی که در آن مشغول خدمت هستند، اعم از اساتید و بدنه کارشناسی که از نیروهای تازه‌فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های تراز اول کشور محسوب می‌شوند و همان حس و انگیزه را با خود به دانشگاه آورده و باعث رشد آن شده‌اند. در این راستا، در سال‌های گذشته حرکت‌های موفقی شکل گرفته که دانشگاه را به سمت کارآفرینی و جامعه‌محوری سوق داده است.
ارتباط دانشگاه با صنعت
رئیس دانشگاه صنعتی قم با بیان اینکه یکی از اقدامات، تعریف مسیری تحت عنوان «همیار صنعت» برای دانشجویان بوده است، ادامه داد: در این طرح، دانشجویان در واحدهای صنعتی مستقر می‌شوند. این ایده، در واقع بازنگری در نگاه نقادانه به کارآموزی دانشجویی بود؛ چراکه کارآموزی سنتی ممکن است آن بازدهی مورد انتظار از فضای علمی را نداشته باشد.
وی اظهار کرد: کارآموزی سنتی آسیب‌شناسی شد و این نتیجه حاصل شد که برای آشنایی دانشجو با صنعت به‌ویژه با مشکلات آن اگر مدیران صنعتی (مانند مدیر کارخانه یا مدیرعامل) ابراز تمایل کنند، ما تیمی از دانشجویان با تخصص‌های متفاوت را در صنعت مستقر می‌کنیم؛ این دانشجویان با رفت‌وآمد، جلسات و بازدیدهای تخصصی، مشکلات صنعت را احصا و برای آن راهکار ارائه می‌دهند و در صورت موافقت مدیر صنعت، راهکار را پیگیری می‌کنند.
قنبری افزود: این طرح در سال‌های گذشته با مشارکت برخی صنایع مستقر در استان اجرا شد و به‌نوعی پیش رفت که برخی از دانشجویان مشارکت‌کننده بلافاصله به استخدام همان صنایع درآمدند، این موفقیت نشان می‌دهد که ارتباط صنعت و دانشگاه نیازمند همگرایی دوسویه است، یعنی اگر دانشگاه گامی به سمت صنعت برمی‌دارد، صنعت نیز باید گامی به سمت دانشگاه بردارد و این فضای دوری و شاید بی‌اعتمادی با گام‌های کوچک از بین برود؛ یکی از این گام‌ها، استقرار دانشجو در صنعت بود.
وی بیان کرد: در یکی از شهرک‌های صنعتی استان، با کمک و همکاری مدیران آن شهرک، دفتری را تحت عنوان «کافه صدا» تأسیس کردیم؛ این عنوان از سه کلمه «صنعت»، «دانش» و «اعتبار» تشکیل شده و به معنای واقعی کلمه، فضایی برای تشکیل جلسات در فضایی دوستانه با هدف ارائه دیدگاه‌ها و راهکارها در فضایی غیررسمی و بدون تشریفات است.
رئیس دانشگاه صنعتی قم اضافه کرد: به پیشنهاد جدیدی رسیده‌ایم تحت عنوان «کلینیک جامعه و صنعت» که دانشگاه آن را ارائه داده و نامه‌نگاری رسمی نیز با مقامات استان انجام شده است؛ در این طرح، صرف‌نظر از محل استقرار، صنعتگر، دانشگاهی یا حتی گروه‌های نوآور اگر به مشکل برخوردند یا نیاز به مشورت دارند، می‌توانند از این فضا استفاده کنند. نگاه ما به عنوان دانشگاه، در وهله اول ارائه «خدمات مشاوره‌ای» است؛ که در راستای انجام وظیفه اجتماعی و تثبیت جایگاه خود و همچنین ایجاد همکاری‌های پررنگ‌تر و قراردادهای جدی‌تر است.
حرکت دانشگاه‌ها به سمت «جامعه‌محوری»
قنبری با بیان اینکه خروجی دانشگاه باید فردی باشد که بتواند کسب‌وکاری ایجاد کند یا در کسب‌وکارهای موجود، خدمتی مفید انجام دهد، گفت: به دلیل شتاب بسیار زیاد فضای تکنولوژی و فناوری شاهد تحولات و حرکت دانشگاه‌ها به سمت «جامعه‌محوری» هستیم یعنی دانشگاهی که نیاز و مأموریت خود را با مسیر حرکت جامعه منطبق کرده و خود را پاسخگوی نیازهای جامعه می‌بیند.
وی ادامه داد: این نگاه فراتر از ذی‌نفعان داخلی فضای آکادمیک یعنی دانشجویان، اساتید و کارکنان است و نقش دانشگاه را در سطح کلان‌تری تعریف می‌کند، کمااینکه در کشورمان، اگر سیاست‌گذاری کلان علمی و مسیر حرکت علمی را رصد کنیم، می‌بینیم اتفاقات بسیار خوبی در حال وقوع است. قوانین بالادستی و آیین‌نامه‌هایی که شئون مختلف دانشگاه، اساتید و آموزش دانشجویی را هدف قرار داده و قانونمند می‌کنند، به سمت کاربردی کردن پژوهش در حرکت هستند.
رئیس دانشگاه صنعتی قم ادامه داد: در آیین‌نامه‌های ارتقای مرتبه اساتید که قبلاً بسیار به مقاله اهمیت داده می‌شد آیین‌نامه‌های جدید به سمت اهمیت و بها دادن به پژوهش‌های کاربردی در جامعه و صنعت حرکت کرده‌اند. یعنی اساتیدی که در این فضا حرکت می‌کنند و قراردادهایی منعقد می‌کنند، به‌طور ویژه از امتیازاتی برای ارتقا مرتبه برخوردار می‌شوند.
وی با اشاره به ابلاغ «آیین‌نامه ترفیعات تشویقی اساتید» توسط وزارت علوم اضافه کرد: «آیین‌نامه ترفیعات تشویقی اساتید» سهم بسیار خوبی را به پژوهش‌های کاربردی در صنعت اختصاص داده است. همچنین، سامانه‌ای توسط وزارت علوم تشکیل شده تحت عنوان «سامانه نظام ایده‌ها و نیازها»(نان) که سازمان‌ها و شرکت‌های مختلف، نیازهای خود را در آن ثبت می‌کنند و افراد متخصص برای رفع آن نیاز اعلام آمادگی می‌کنند. پایان‌نامه‌هایی که از این سامانه اخذ می‌شوند، برای دانشجویان کارشناسی و تحصیلات تکمیلی از امتیازات ویژه تشویقی و پژوهشی برخوردار هستند.
قنبری با بیان اینکه این‌ها اقدامات عملیاتی است که در سطح حاکمیت و قانون‌گذاری فضای آکادمیک در حال انجام است، افزود: اما سهم هر دانشگاه نیز باید در این حرکت دیده شود و دانشگاه‌ها در فضای داخلی خود این روند را دنبال و پیگیری کنند. از جمله این اقدامات، ایجاد فضاهای جدید در محیط دانشگاهی است.
رئیس دانشگاه صنعتی قم اظهار کرد: مادر اکثر دانشگاه‌ها شاهد فضا و به‌نوعی «اکوسیستم نوآوری» و «شتاب‌دهی» برای گروه‌های نوآور هستیم که این امر به‌شدت نویدبخش است؛ چراکه دانشجویان انرژی و زمان خود را صرف ایده‌هایی خواهند کرد که قطعاً کاربردی بوده و منجر به ثروت و درآمدزایی خواهد شد. بنابراین، فضای دانشگاهی در حال حرکت به سویی است که از حالت پژوهش صرف که به‌نوعی رفع‌تکلیف بود فاصله بگیرد.
دشمنان بر ایجاد فضای یأس و ناامیدی در دانشگاه‌ها مانور می‌دهند
وی در خصوص وظایف دانشجویان در قبال این جامعه‌محوری و کارآفرینی بیان کرد: قبل از بیان وظیفه دانشجو باید به نقش حاکمیت، اساتید دانشگاه و مجموعه مسئولان دانشگاه اشاره کرد، اولین قدم، القای روحیه خودباوری و رفع فضای ناامیدی است؛ زیرا موتور محرک هر فردی امید است. اگر امید را از فردی بگیریم، هیچ انگیزه‌ای برای فعالیت، تلاش و کوشش نخواهد داشت.
قنبری ادامه داد: متأسفانه در سال‌های اخیر و در شرایط فعلی، دشمنان ما به‌شدت بر ایجاد فضای یأس و ناامیدی تبلیغ و مانور می‌دهند و در رسانه‌ها و فضای مجازی بر این قضیه تأکید می‌کنند تا این امید و موتور محرک را از دانشجو دور کنند. بنابراین، اولین وظیفه ما این است که تلاش‌های دشمنان برای القای روحیه ناامیدی در جوانان این مرز و بوم را خنثی و با مثال‌های عینی و غیرقابل تکذیب که حاصل تلاش جوانان همین مرز و بوم است، این امید را به دانشجو القا کنیم.
وی افزود: در گام بعدی، دانشجو باید خود را در فضایی زنده مشاهده کند که اگر همت به خرج دهد و تلاش کند، می‌تواند امکانات سهل‌الوصولی را در اختیار بگیرد. به‌طور مثال، در دانشگاه مراکز نوآوری، شتاب‌دهی، پارک علم و فناوری و مراکز رشد واحدهای فناور مستقر هستند. کافی است دانشجو مراجعه و اعلام آمادگی کند. هدف این است که وقت خود را به‌صورت مفید مدیریت کند.
رئیس دانشگاه صنعتی قم در پاسخ به این سوال که با توجه به چالش‌های جهانی همچون تغییرات اقلیمی، نابرابری و جنگ، علم چه نقشی می‌تواند در کاهش بحران‌ها و تصمیم‌سازی‌های عادلانه‌تر ایفا کند؟ گفت: اولین جایگاه علم توسعه ابزارهای مناسب و دقیق برای استفاده تصمیم‌گیران در راستای راه‌حل‌های عادلانه است؛ علم فی‌نفسه می‌تواند در این زمینه بسیار مؤثر باشد کمااینکه نقش خود را ایفا می‌کند. اگر سیاست‌گذاری در سطح ملی یا بین‌المللی قرار است اتفاق بیفتد، این امر نیاز به ابزار دقیق، مطالعه، تحلیل، شبیه‌سازی و مدل‌سازی برای پدیده‌های علمی و چالش‌های بشری دارد و قاعدتاً پیشنهاد دهنده راهکارهای متنوع، می‌تواند فضای آکادمیک و علمی باشد.
قنبری به نمونه‌های گذشته مانند چالش واکسیناسیون در دوران کرونا اشاره کرد و گفت: می‌بینیم که فضای علمی با سرعت بسیار زیادی موفق به توسعه واکسن‌ها شد اما در عرصه اجرا و توزیع واکسنمانند توزیع عادلانه و تصمیم‌سازی برای سیاست‌هاشاید جامعه بشری چندان موفق نبود. کمااینکه شاهد بودیم محموله واکسن کشورهای مختلف حتی در فرودگاه‌ها تصاحب می‌شد. این نشان می‌دهد که علم هنوز جای کار دارد؛ یعنی توسعه تک‌رشته‌ای و صرفاً رفع نیاز علمی به تنهایی کافی نیست.
به سمت «آموزش جامع مهارت‌های بین‌رشته‌ای» حرکت کنیم
وی با بیان اینکه باید به سمت «آموزش جامع مهارت‌های بین‌رشته‌ای» حرکت کنیم، افزود: اگر در حال توسعه واکسن هستیم، در کنار آن باید «انسانیّت»، «اخلاق» و «عدالت‌محوری» را نیز آموزش دهیم تا تصمیم‌سازان که خروجی همین فضای آموزشی هستند بتوانند تصمیمات درستی اتخاذ کنند.
قنبری در ادامه سخنان خود پویایی فضای دانشگاه صنعتی قم، را مورد توجه قرار داد و گفت: «زیست‌بوم نوآوری» در دانشگاه تقریباً کامل است، ما مرکز نوآوری برای گروه‌های دانشجویی و مرکز رشد برای گروه‌هایی که به بلوغ رسیده‌اند و شخصیت حقوقی مستقل پیدا کردند داریم در این مسیر، ملاحظات لازم را رصد می‌کنیم و اقدامات مورد نیاز را تدبیر می‌کنیم.
رئیس دانشگاه صنعتی قم در خصوص مباحثی مانند کاربردی کردن علم و نگاه هدفمند به پژوهش‌ها اظهار کرد: برای جهت‌دهی به حرکت علمی و پژوهشی دانشگاه، در آیین‌نامه‌هایی که در اختیار دانشگاه بوده مانند آیین‌نامه پژوهانه اساتید یا آیین‌نامه انتخاب استاد نمونه تغییراتی ایجاد کرده‌ایم و اساتید نمونه را با رویکردهای متفاوت پژوهشی، آموزشی و اخیراً دانشجوپروری انتخاب می‌کنیم.
انتهای پیام
نظرات