حجتالاسلام والمسلمین علی ملانوری- رئیس ستاد کانونهای فرهنکی و هنری مساجد - با حضور در ایسنا به مناسبت بیستوششمین سالگرد تاسیس این خبرگزاری، در گفتوگویی صریح و بیپرده درباره مهمترین چالش فرهنگی کشور در رابطه نسل Z با مسجد، ضعف ساختاری مساجد، موازیکاری نهادها، وضعیت مالی، نقش زنان و پرسشهای بیهراس جوانان سخن گفت.
نسل Z با نسلهای قبل تفاوت دارد؛ رفتارشان عوض شده، نه باورها
ملا نوری در پاسخ به پرسشی درباره تغییر ذائقه فرهنگی جوانان و گرایش آنها به فضای مجازی گفت: اختلاف نسلی یک پدیده جهانی است؛ نمیتوانیم با مدلهای ۳۰ سال قبل نسل Z را جذب مسجد کنیم. ظاهر رفتار نسل جدید تغییر کرده، اما این به معنای تغییر باورهای عمیق آنها نیست. ممکن است امروز علاقه به حضرت حجت(عج) را با یک استوری یا ویدئوی غیرایرانی ابراز کنند؛ این لزوماً نشانه دوری از دین نیست، بلکه شیوه بیان عوض شده است.
زیرساختهای مسجد برای جذب نوجوان کافی نیست
وی با اشاره به وضعیت واقعی مساجد افزود:۸۰ هزار مسجد داریم که نیمیشان امام جماعت ندارند. در بسیاری از مساجد زیرساخت لازم برای فعالیت فرهنگی وجود ندارد؛ از سالن، کتابخانه و فضای مناسب تا امکانات اجرایی. همین کمبودها جذب و نگهداشت نوجوان را بسیار سخت میکند.
رویکردهای جدید ستاد مساجد؛ از تیمهای فرهنگی تا هوش مصنوعی
ملا نوری مهمترین برنامههای جدید کانونهای فرهنگی و هنری مساجد را چنین برشمرد:احیای گروههای نمایش و سرود، بازطراحی کتابخانهها در قالب حلقههای کتابخوانی بهجای کتابخانههای فیزیکی کمامکانات، ورود جدی به آموزش هوش مصنوعی، همکاری با بنیاد ملی بازیهای رایانهای برای تولید و ترویج محتوای مناسب، برگزاری مسابقات دینی و فرهنگی با رویکرد تیمی. در برخی کانونها تا ۷۰۰ نوجوان در حوزه هوش مصنوعی آموزش میبینند. اینها نمونههای موفق اما کمتعدادند و باید فراگیر شوند.
افزایش محسوس حضور نوجوانان پس از جنگ ۱۲روزه
وی خبر داد: بعد از ماجرای دفاع ۱۲روزه و افزایش سرمایه اجتماعی در کشور، حضور نوجوانان در مساجد رشد قابل توجهی داشته. بخشی محصول شرایط اجتماعی و بخشی نتیجه رویکردهای گروهی و تیمی ماست.
موازیکاری نهادهای دینی؛ مشکلی جدی/ چالش تعدد متولیان در حوزه مسجد
ملانوری در پاسخ به پرسش خبرنگار ایسنا درباره تعدد متولیان مسجد، صریح گفت:مشکل، زیاد بودن نهاد نیست؛ عدم مدیریت منسجم مشکل اصلی است. سالهاست هر نهاد آمار خود را میدهد و در نهایت مجموع گزارشها بیش از جمعیت کشور در میآید!
وی ادامه داد: زیاد بودن متولی عیب نیست؛ نبود مدیریت منسجم عیب است. مسئله اصلی "موازیکاری بدون اثر" است؛ یعنی نهادهایی که هرکدام برنامهای مینویسند اما در عرصه عمل خروجی قابل مشاهدهای ایجاد نمیشود. مثلا در ستاد اوقات فراغت کشور، هر سازمانی آمار فعالیت خودش را ارائه میداد اما جمع این آمارها منطقی نبود؛ یعنی اگر همه آنها را کنار هم میگذاشتی، عددی بیشتر از کل جمعیت ایران به دست میآمد. ریشه مشکل آن است که هر نهاد یک کار خوب را جداگانه انجام میدهد اما تقسیم کار واقعی و مسئولیتپذیرانه وجود ندارد.
تشکیل قرارگاه ملی مسجد؛ نقطه آغاز تقسیم کار
وی ادامه داد: برای پایان دادن به این آشفتگی از سال گذشته، قرارگاه ملی مسجد با امضای پنج نهاد اصلی شکل گرفت تشکیل شد؛ شورای سیاستگذاری ائمه جمعه، بسیج، سازمان اوقاف، سازمان تبلیغات اسلامی، مرکز مدیریت حوزههای علمیه ووزارت ارشاد نیز عضو رسمی آن شد. در این الگو، تقسیم کار ملی انجام شده است. مسئولیت کتاب و کتابخوانی، هنر و رسانه بر عهده کانون فرهنگی هنری مساجد و وزارت ارشاد است. پشتیبانی زیرساختی بر عهده سازمان اوقاف. بر همین اساس، دیگر نهادها نباید بهصورت موازی وارد حوزه محتوا شوند؛ بلکه باید از کانون و نیروهای مسجد پشتیبانی کنند. اما این را باید بدانیم که هر نهاد فقط تا "پشت در مسجد" حق ورود دارد.
استقلال مساجد خط قرمز نظام است
ملا نوری با اشاره به بحث تأمین مالی ائمه جماعت و فتوای آیت الله سیستانی در خصوص ائمه جماعات و دولتی نبودن آنها گفت: هیچکس طرفدار دولتی شدن مسجد نیست؛ در رأس همه رهبر معظم انقلاب. امام جماعت باید مردمی و مستقل بماند. فتوای آیتالله سیستانی نیز در راستای حفظ همین استقلال است. امام جماعت حقوق دولتی نمیگیرد؛ درآمد برخی مساجد از موقوفات، هدایا یا کمکهای هیئت امناست.
قانون مهم برنامه هفتم؛ هر مسجد میتواند ۵۰۰ متر فضای تجاری بگیرد/ استقلال مالی و نحوه تأمین هزینههای مسجد
وی مهمترین تحول مالی پیشروی مساجد را چنین توصیف کرد: طبق قانون برنامه هفتم، شهرداریها موظفاند ۵۰۰ متر فضای تجاری یا اداری در اختیار مساجد قرار دهند تا به درآمد پایدار برسند. آییننامه این قانون در مراحل پایانی تصویب است و میتواند استقلال مالی بسیاری از مساجد را تضمین کند. این قانون در حال تدوین آییننامه با همکاری وزارت ارشاد و وزارت مسکن است و به محض ابلاغ، در سراسر کشور اجرا خواهد شد.
وی درباره اقتصاد مسجد گفت: مسجد اگر قرار است خدمات اجتماعی ارائه دهد، باید استقلال مالی داشته باشد؛ وگرنه تبدیل به نهادی دولتی میشود. روشهای تأمین مالی فعلی مساجد به شرح زیر است؛ درآمدهای حاشیهای مانند اجاره فضای تجاری یا سالنها، کمکهای هیئتامنا و مردم، نذورات و موقوفات، حاملهای انرژی رایگان (آب، برق، گاز)
مسجد باید پناهگاه پرسشهای بیهراس باشد؛ اما اکنون بسیار محدودیم
وی در پاسخ به پرسشی درباره "جایگاه گفتگوهای بیدلهره برای جوانان و بانوان" در مسجد گفت:اگر از من بپرسید باید در مسجد چنین فضایی باشد، میگویم قطعاً بله. اما اگر بپرسید اکنون وجود دارد؟ میگویم بسیار کم. دلیل این کمبود هم بر میگردد به؛ مهارت ارتباطی پایین برخی ائمه جماعت، کمبود نیروی آموزشدیده در کانونها، نبود زیرساخت مناسب برای گفتوگو و نگاه محافظهکارانه برخی مدیران مسجد کهمتاسفانه وجود دارد. کانونهای فرهنگی و هنری مساجد کاملاً داوطلبانه تمام توان خود را صرف مهارتافزایی میکند تا امام جماعت و فعال فرهنگی بتوانند میزبان گفتوگوی بیهراس باشند.
حضور بانوان؛ ضروری و حیاتی
ملانوری درباره نقش بانوان در مسجد گفت: بانوان ستون خانوادهاند و اثرگذارترین قشر در جامعه هستند مسجد بدون حضور بانوان، مسجد کاملی نیست. درهای گفتوگو، آموزش و مشارکت باید بدون پیشداوری و بدون هراس به روی آنان باز باشد.
وضعیت نابسامان نمازخانهها و معماری مساجد/ اهمیت زیباییشناسی، نظافت و معماری مسجد
وی با انتقاد از وضعیت بسیاری از نمازخانهها در ادارات، تجاریها و بینراهیها گفت:نظافت، زیباییشناسی و معماری بخشی از فرهنگ است. نوجوان یا بانویی که با کفش خیس یا جوراب روی فرش کثیف راه برود، تجربه معنوی خوشایندی نخواهد داشت. اینها ضعف زیرساختی جدی است. معاونت فرهنگی وزارت ارشاد و تیمهای معماری مسجد در حال برنامهریزی برای ارتقای استانداردهای زیبایی و کاربری مساجد هستند.
خیرین و واقفین باید به نیاز نسل Z توجه کنند/ فعالیت فرهنگی باید همراه با خدمت اجتماعی باشد
وی ادامه داد: مسجد فقط کانون عبادت نیست؛ باید کانون خدمت باشد. مسجد باید بتواند نیازهای واقعی مردم را تشخیص و برطرف کند؛ کمک به بیماران، یاری به بدهکاران، کمک جهیزیه، رسیدگی به نیازهای شغلی، پشتیبانی از جوانان ورزشکار، مراقبت از سالمندان و ... از جملهاقداماتی است که مساجد ما باید به آنها بپردازد.
وی با ذکر مثال از امام جماعتی که با دیدن یک پیرزن گمشده در خیابان، او را به مسجد برد و مشکل را حل کرد و در نتیجه خانواده او تبدیل به مخاطبان دائمی مسجد شدند گفت: یک خدمت کوچک، یک تعلق بزرگ ایجاد میکند.
ملانوری با گلایهای گفت: بخشی از خیرین سالها درگیر ساخت ساختماناند، اما نسل نوجوان در همین فاصله از دست میرود. آینده کشور و حتی دوران سالمندی ما در دست همین نوجوانهاست. باید بر نیازهای واقعی آنها سرمایهگذاری کرد: هنر، فناوری، آموزش، گفتوگو و نشاط از جمله مواردی است که بادی ویپه به آن بپردازیم.
مسجد بدون نوجوان، مسجد نیست
وی گفت: در ماههای اخیر، بهویژه پس از ماجرای «دفاع مقدس یا جنگ ۱۲روزه»، روند جذب نوجوانان به مسجد رشد چشمگیری داشته است. بخشی از این افزایش، ناشی از سرمایه اجتماعی ایجادشده در جامعه پس از آن رخداد است و قسمتی نیز نتیجه رویکردهای جدید تیمی در مساجد محسوب میشود. شکلگیری تیمهای مسجدی مانند "حلقه کتابخانه"، "تیمهای قرآنی"، و برگزاری مسابقات «مدامتان» با نگاه کاملاً تیمی، موجب شده فعالیتها تربیتمحورتر و نسلمحورتر پیش برود. در همین راستا حتی از ورود نیروهای بیرونی که موجب ریزش آمار میشد جلوگیری شد تا مسجد، خودش نیروی خودش را تربیت کند.
پاسخ به گلایههای مردمی درباره دخالتها در انتخاب امام جماعت/ راهاندازی مرکز ارتباط مردمی مسجد (۸۰۴۰ و سامانه بچههای مسجد)
وی در پاسخ به این پرسش که چرا گاهی نهادها امام جماعتی را که مردم میخواهند جابهجا میکنند، توضیح داد: اصل انتخاب و رسیدگی به امام جماعت در حوزه مرکز رسیدگی به امور مساجد و شورای سیاستگذاری ائمه جمعه است. حوزه تبلیغات، مسئول مهارتافزایی ائمه است و کانون فرهنگی هنری، در این حوزه اختیار تصمیمگیری ندارد اما پیگیری و انتقال صدای مردم را برعهده گرفته است.
برای رفع همین مشکلها، مرکز ارتباط مردمی در ستاد کانون ایجاد شده است شماره تماس: ۸۰۴۰ سامانه بچههای مسجد است و هر تماس ثبت میشود و به نهاد مسئول (اوقاف، بسیج، شورای سیاستگذاری ائمه، وزارت ارشاد و…) ارجاع داده و پیگیری میشود. این سامانه باید به مردم معرفی شود و نقش «قاضی بیطرف» را دارد تا صدای مردم را شفاف منتقل کند.
نقش رسانه و ناظران مستقل مسجد
وی معتقد است که برای رشد مساجد، رسانهگران مستقل و کسانی که «انسان رسانه» هستند باید فعالانه رفتار مسجد، مدیریت و کیفیت خدمات را رصد کنند. بررسی مسجد بزرگ و کوچک، نقد منصفانه و گزارشدهی، موجب رشد مسجد میشود.
بازنگری در هنر مسجد؛ تدوین برنامه برای تربیت هنرمندان مسجدی و تقویت چرخه تولید در کانونها
حمید نیلی- معاون فرهنگی و هنری ستاد کانونهای فرهنگی و هنری مساجد- نیز در حاشیه این بازدید، درباره ورود کانونها به همکاریهای هنری با سینما، تئاتر و رسانهها گفت: پس از سالها فعالیت، حوزه هنر در مسجد نیازمند یک بازنگری اساسی است. مسجد میتواند در پازل فرهنگی کشور نقشی جدی ایفا کند و از آداب، رسوم و نغمات سنتی که در حال فراموشی است، صیانت کنند.
وی با اشاره به شکلگیری برنامههای جدید هنری در کانونها افزود: رویدادهایی مانند آسمان هشتم را با نگاه تازه طراحی کردهایم؛ امسال در حوزه سرود به جای کارهای پلیبک، بر اجرای واقعی بچهها و احیای نغمات محلی با حضور اساتید هنرهای نواحی تمرکز کردهایم.
نیلی با تشریح طیف مخاطبان مسجد شامل دینداران، مراجعان عمومی و اعضای کانونها تصریح کرد:یکی از وظایف اصلی ما این است که اعضای کانون به سطحی برسند که جریانساز باشند. از معماری و فضاسازی مسجد تا تولید آثار نمایشی، باید ظرفیتهای جدیدی ایجاد شود.
معاون فرهنگی و هنری ستاد کانونها با اشاره به ضرورت شکلگیری چرخه تولید در خود کانونها گفت:ما به هر قیمتی هنر را وارد مسجد نمیکنیم؛ بلکه به دنبال تربیت نمایشنامهنویس دینی، بازیگر مسجدی، تقویت نقالی، تعزیه و تولید کارهای نمایشی کوتاه هستیم. امسال برای اقتباس نمایشی از کتابهای مناسب فراخوان دادیم و ۳۰ ایده دریافت شد که سه اثر توسط منتورهای حرفهای به مرحله تولید میرسد.
وی همچنین از تولید سفرنامهها، طرحهای هنری و آثار تصویری توسط نوجوانان در برنامههای مختلف کانونها خبر داد و گفت: چرخه تولید باید در مسجد آغاز شود تا مسجد به جریانساز فرهنگی تبدیل شود.
نیلی با اشاره به تحولات فناوری خاطرنشان کرد: در دو سال آینده هوش مصنوعی بخش بزرگی از رسانه را دگرگون میکند. بنابراین لازم است در مسجد نسل جدیدی از تولیدکنندگان محتوا آموزش ببینند.
وی سه محور اصلی برنامههای آینده را چنین برشمرد: افزایش فرآوردههای محتوایی مانند پادکستها، بازنگری ساختاری در حوزه هنر و حمایت از تولیدات مرتبط با زیستبوم فرهنگی هر منطقه.» نیلی همچنین از تشکیل کانونهای تخصصی در حوزه هنرهای تجسمی و توجه به ظرفیتهایی مانند خوشنویسی در استانها خبر داد و ابراز امیدواری کرد که اعتماد ایجاد شده در این مسیر با نتایج ملموس همراه شود.
انتهای پیام
نظرات