اشاره:
آن‌چه كه درپي مي‌آيد بخش دوم گزارش كارگاه بررسي «سياست‌هاي به‌كارگيري مديريت تلفيقي آفات و توليد محصول سالم» است كه در سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات ايسنا برگزار شد.
در اين كارگاه به‌كارگيري مديريت تلفيقي آفات(Integrated Pest Management) و جايگزين كردن روش‌هاي مبارزاتي زيستي كم خطر با آفت كش‌هاي شيميايي كه به مدت چندين دهه‌ به‌عنوان تنها روش قابل اطمينان براي نابودي آفات مورد توجه قرار گرفته است مورد بررسي قرار گرفت. به گزارش خبرنگار سرويس مسائل راهبردي خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، در اين نشست احمد طاهري با بيش از 30 سال سابقه در بخش اجرا و تحقيقات كشاورزي و مسوول كميته‌ي توليدكنندگان محصول سالم انجمن علمي كشاورزي بوم شناختي ايران و مديرعامل تشكل توسعه پايدار دشت گرمسار، مريم رحمانيان كارشناس موسسه‌ي توسعه‌ي پايدار محيط زيست و نماينده‌ي كميته‌ي بين المللي برنامه ريزي براي حاكميت غذا(IPS) در خاورميانه و دكتر خديجه رضوي دكتراي توسعه‌ي روستايي و رئيس موسسه‌ي توسعه‌ي پايدار محيط زيست حضور داشتند. 
احمدطاهري با بيان اين‌كه محصولات سالم در كشور فاصله‌ي چنداني با محصولات ارگانيك دارند تاكيد كرد مي‌توان با تلفيق دانش بومي و علوم نوين كشاورزي روش‌هايي را براي نابودي آفات و بيماري‌ها به‌كاربرد كه سازگار با محيط زيست بوده و سلامت مصرف كنندگان را تهديد نكند.

*دريافت تائيديه‌ي تشويقي عدم باقيمانده‌ي سموم محصولات كشاورزي*

خبرنگار:
آيا محصولات توليدي شما كه ادعا داريد در آن از سموم و مواد شيميايي استفاده نمي‌شود، در آزمايشگاه‌هاي سنجش باقي مانده‌ي سموم مورد ارزيابي قرار مي‌گيرند و سپس به بازار عرضه مي شود؟ آيا استاندارد خاصي در اين باره وجود دارد که بر اساس آن مهر يا برچسب محصولات سالم و ارگانيک به توليدات شما ارائه شود؟

رحمانيان:
متاسفانه در کشورما تا به امروز کار جدي در ارتباط با توليد محصولات سالم و ارگانيک انجام نشده است. سازمان‌ها و موسساتي همانند دانشگاه شهيدبهشتي و موسسه‌ي استاندارد براساس چارچوب IFOAM (اتحاديه‌ي بين المللي كشاورزي ارگانيك) بر روي استانداردها و برچسب‌هاي مورد نياز اين بخش کار مي‌کنند.
ما توانستيم خيارهايي در گلخانه توليد کنيم که در آنها از مواد شيميايي استفاده نشده بود و براي اثبات ادعاي خود محصولات‌مان را به آزمايشگاه سنجش باقيمانده‌ي سم و کود شيميايي در موسسه‌ي تحقيقات گياه‌پزشكي‌ كشور و دانشگاه تهران برديم و تائيده‌ي عدم باقيمانده‌ي سم و كود شيميايي را براي محصولات توليدي‌مان دريافت كرديم.

طاهري:
بايد يادآورشوم تنها توليدکنندگاني که نگرشي روبه رشد دارند طرح توليد محصول سالم را اجرا مي‌كنند. متاسفانه مشکلات زيادي دراين باره وجود دارد براي نمونه ما براي سنجش ميزان مواد شيميايي محصولات‌مان در آزمايشگاه‌هاي سنجش باقيمانده‌ي سموم بايد هزينه‌هاي بسياري را متحمل شويم.
ممکن است توليد کننده‌اي ادعاي توليد محصولات سالم را داشته باشد، بايد سازمان يا تشکلي باشد که چندين بار در سال محصولات اين توليد کننده را مورد آزمايش‌هاي سنجش آلاينده‌هاي موادغذايي قرار دهد و اگر ادعاي آن درست نبود محصولش را از چرخه‌ي توليد محصول سالم خارج کند.
هنگامي‌که مصرف كننده محصول سالم را خريداري مي‌کند بايد سلامت و کيفيت آن تائيد شده باشد، در واقع بايد بداند نهاد نظارتي بر مراحل توليد و فروش محصولات سالم وجود دارد.

رحمانيان:
نداشتن برچسب و استاندارد خاص باعث شده است كه محصولات سالم و سم زده باهم به فروش برسند و هيچ‌گونه تفاوتي ميان آنها وجود نداشته باشد، تعدادي از مصرف کنندگان ما متقاضي خريد محصولات سالم هستند اما متاسفانه در کشور مكان مشخصي براي فروش و عرضه‌ي اين محصولات وجود ندارد.
وزارت جهادكشاورزي تنها به جنبه‌ي صادرات محصولات ارگانيك توجه دارد اين درحالي ست که در ابتدا مردم کشور بايد اين محصولات را مصرف کنند، متاسفانه درحال حاضر ميزان مصرف محصولات ناسالم در كشور بالاست و بسياري از مصرف کنندگان از اين موضوع ناآگاه هستند.
به باورمن بايد همراه اتحاديه‌ي توليد كنندگان غذاي سالم اتحاديه‌ي مصرف كنندگان نيز تشکيل شود، هم‌چنين NGOهاي مردمي در بازار مصرف وجود ندارد. در كشورهاي ديگر مصرف كنند‌ه‌ها برچسب محصولات سالم را بررسي مي کنند و درصورت مشاهده‌ي تخلف مي‌توانند موضوع را به‌درستي پيگيري کنند و به رسانه‌ها گزارش دهند؛ درهرصورت حق مصرف كننده است که از کيفيت و سلامت موادغذايي خريداري کرده آگاهي پيدا کند.

*پيامدهاي پيوستن به تجارت جهاني*

خبرنگار:
يکي از دلايل عدم عضويت ايران در تجارت جهاني نبود استانداردهاي الزام آور در عرصه‌ي توليد محصولات کشاورزي است به باور شما اين موضوع به اقتصاد کشور آسيب مي زند؟

دكتررضوي:
ايران مي‌خواهد با عجله خود را به تجارت جهاني برساند اما اميدواريم که اين اتفاق نيفتد.

خبرنگار:
آيا شما فکر مي‌کنيد پيوستن به تجارت جهاني براي كشاورزي كشور تهديدي به‌همراه خواهد داشت؟

دكتررضوي:
به باورمن ورود به تجارت جهاني ابتداي مرگ كشاورزي كوچك و سالم و كشاورزان خرده پاست.

رحمانيان:
در آمريکا باتوجه به آن‌که کشاورزي بسيار پيشرفته‌اي دارند اما كمتر از 1 درصد جمعيت آنها كشاورز هستند اين درحالي ست که ديگر كشورها به دنبال الگوبرداري از كشاورزي پيشرفته‌ي آنها هستند.
به باور من الگوي کشاورزي آمريكا، الگوي مناسبي براي کشورما نيست، زيرا اگر کشاورزان ما بي‌کار شوند کشور توانايي به کارگيري اين افراد و ايجاد مشاغل جديد را نخواهد داشت براي نمونه كشورهايي مانند تايلند از عضويت در تجارت جهاني آسيب ديده‌اند چراکه اين عضويت منجر به آن شده است که تعدادي از افراد جامعه ثروتمند و عده‌اي ديگر نيز فقير شوند؛ براي نمونه تاجرين برنج در اين کشور بسيار ثروتمند شده‌اند چراکه به راحتي مي توانند برنج توليدي خود را به ساير كشورهاي دنيا صادر ‌كنند، اين درحالي ست كه عده‌ي بسياري نيز در فقر و گرسنگي به سر مي برند، هم چنين طي سفري به کشور هند متوجه شدم که 17هزار كشاورز به دليل از دست دادن توان مالي و عدم پرداخت بدهي خودكشي كرده بودند.

طاهري:
كشاورزان کشور کانادا نيز پس از پيوستن به تجارت جهاني با مشکل مواجه شدند چراکه اجراي كشاورزي صنعتي منجر به آن شد که كشاورزان خرده پا به حاشيه روند و شغل‌هاي كاذب به‌جاي مشاغل وابسته به كشاورزي ايجاد ‌شود.
كشاورزان خرده پا با اجراي كشاورزي صنعتي بيكار مي‌شوند و كشاورزي صنعتي نيز هيچ‌گونه تناسبي با كشاورزي خرده پا و تنوع زيستي ندارد.
متاسفانه با اجراي کشاورزي صنعتي كشورهاي بزرگ كه شركت‌هاي چند ميليتي را در اختيار دارند به راحتي تنوع زيستي را در كشورهاي عضو تجارت جهاني از بين مي برند و در واقع کشاورزي سنتي را در اين کشورها نابود مي‌کنند. هم‌چنين با توليد بذرهاي هيبريد و اصلاح شده به‌تدريج استقلال بذري اين کشورها از ميان خواهد رفت و کشاورزان مجبور مي شوند بذور مورد نياز خود را از شرکت‌هاي خارجي خريداري کنند.
درست است که يكي از ابزارهاي تجارت، اجراي كشاورزي صنعتي است، ما نيز با پيشرفت علم مخالف نيستيم اما بايد به اين موضوع آگاه بود که ابزار كشاورزي خرد به وسيله‌ي تجارت جهاني و كشاورزي صنعتي از بين مي رود.

خبرنگار:
مي‌توانيد براي اثبات ادعاي خود دراين‌باره براي خوانندگان مثالي بياوريد؟

دكتر رضوي:
کشورما پتانسيل گونه‌هاي متنوعي از انگور را در نقاط مختلفي همانند اروميه دارد اين تنوع گونه‌اي به حدي زياد است كه برخي از گونه‌هاي انگور را ما در بازار داخلي مشاهده نمي‌كنيم؛ حال اگر توليدات انگور كشورهاي ديگر مانند شيلي و برزيل وارد کشور شود توليد كننده‌ي ما ممكن است انگيزه‌ي توليد را از دست بدهد و به دليل عدم توليد برخي از آنها، تنوع گونه‌اي اين محصول كاهش پيدا كند.

رحمانيان:
بايد به اين نکته اشاره کرد محصول انگوري كه از کشورهاي ديگر به کشور ما صادر مي کنند به طورمعمول نرسيده چيده مي‌شوند و براي آن‌که فاسد نشود از ميزان قابل توجهي مواد نگهدارنده استفاده مي کنند.
در جهان بيشتر جابجايي‌ها مربوط به مواد غذايي‌ست، تجارت‌هاي ميان كشوري غيرضروري مواد غذايي، علاوه بر احتمال پيدايي فساد در اين محصولات موجبات گرمايش زمين را نيز فراهم مي‌كند.
ما بايد تجارت موادغذايي را داشته باشيم اما نبايد به شيوه‌اي باشد که بخش عمده‌ي سبد غذايي کشور را مواد غذايي وارداتي تشكيل دهد. افراط در تجارت غذا (صادرات و واردات) موجب نابودي کشاورزان خرده پا مي شود و نمي توان از آن به‌عنوان الگويي مناسب نام برد.
در طي سال‌هاي اخير كشاورزي صنعتي روند رو به رشدي داشته است اين درحالي ست که اين نوع از کشاورزي الگوي مناسبي براي توليد و مصرف غذا نيست. نارضايتي‌هاي بي شماري از کوچک بودن زمين‌هاي زراعي و هم چنين عدم اجراي کشاورزي مکانيزه وجود دارد، در صورتي‌كه زمين‌هاي كوچك کشورما براي کشت ارگانيك بسيار مناسب هستند.
باتوجه به آن‌که اجراي کشاورزي ارگانيک طولاني تر و نياز به کار بيشتري دارد بنابراين موجب افزايش اشتغال زايي در کشور مي شود.

*اسم محصولمان را سالم مي‌گذاريم درحالي‌كه با توليد محصول سالم و ارگانيك فاصله داريم*

خبرنگار:
از گفته‌هاي شما مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه با توجه به شرايط موجود در كشورما همانند ضعف قوانين و استانداردهاي لازم در بخش كشاورزي ما تنها مي‌توانيم محصولي را توليد كنيم كه نسبتاً سالم است، حال با اين پرسش مواجه مي‌شويم آيا مي‌توان ادعاي توليدكننده‌اي را كه مي‌گويد توانايي توليد محصول ارگانيك را دارد بپذيريم؟

طاهري:
خير، محصولات ما سالم ناميده مي‌شود اما ارگانيک نيستند چراکه ما هنوز در توليدات خود از كود شيميايي استفاده مي‌كنيم. يكي از مشكلات جامعه‌ي ما اين است كه استاندارد و شاخص واحد و تعريف شده‌اي‌ ميان توليد كننده، دانش آموخته و مصرف كننده وجود ندارد، اسم محصول مان را سالم مي‌گذاريم در حالي که با توليد محصول سالم و ارگانيک فاصله ي بسياري داريم.

رحمانيان:
در حال حاضر شرايط توليد غذاي ارگانيك در کشور ما فراهم نيست، زيرا متاسفانه استاندارد و تعريف مشخصي ميان افرادي كه بيشترين استفاده را از کلماتي همانندمحصول Bio، ارگانيك يا زيستي را دارند وجود ندارد.
ما نمي توانيم ادعا کنيم چون در توليد محصولاتمان از نهاده‌هاي شيميايي همانند كود و سموم استفاده نمي کنيم بنابراين محصولمان ارگانيک است، زيرا براي توليد چنين محصولات نياز به آب، خاک و نهاده اي سالم داريم و نظارت مهندسين و کارشناسان مسوول در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت الزامي است.

*باورهاي نادرست از توليدمحصولات سالم*

خبرنگار:
آيا شما محصولات سالمي را که توليد کرده‌ايد به کشورهاي ديگر نيز صادر مي‌كنيد؟

طاهري:
خير، تمام محصولات ما به منظور مصرف داخلي توليد مي شوند؛ من در اينجا بايد توضيح دهم که متاسفانه يکي از موضوعاتي که محصولات سالم و ارگانيك را تهديد مي‌كند اين است که بسياري از توليدکنندگان و مصرف کنندگان بر اين باورند که توليد محصولات ارگانيک و سالم بسيار پر هزينه و از لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه نمي باشد، اين درحالي ست که اين تفکر نادرست است شايد در سالهاي اول به دليل آن که زمين هاي کشاورزي ما به مواد شيميايي و سموم آلوده هستند ما با مشکلاتي براي برطرف کردن آلودگي‌ها و از بين بردن عادت مصرف مواد شيميايي زمين مواجه بوده و مجبور به صرف برخي از هزينه ها باشيم اما پس از آن اين نوع از توليد از منظر اقتصادي براي بهره برداران به صرف است.
گاهي اوقات بيان مي شود محصول سالم يا ارگانيک بسيارلوكس است و بايد تنها براي مردم بالاي شهر که توانايي خريد محصولات گران قيمت را دارند توليد شود و يا به کشورهاي ديگر صادر شود به باور من اين تفکر اشتباهي ست چراکه تمام مردم بايد حق مصرف محصولات سالم را داشته باشند.
مصرف داخلي اين محصولات محدود است زيرا بازار و فروشگاهها ي مخصوص اين محصولات وجود نشده و در اين باره استانداردهاي اجباري نيز وجود ندارد.

*ارتباط سرطان و غذاي ناسالم*

خبرنگار:
بر اساس گفته‌هاي كارشناسان و مسوولين وزارت بهداشت، درمان، آموزش پزشكي، وزارت استاندارد و هم‌چنين برخي از كارشناسان وزارت جهاد كشاورزي و جامعه‌ي دانشگاهيان وجود باقيمانده‌ي سموم و مواد شيميايي مي‌تواند تهديد جدي براي سلامت انسان‌ها باشد، شما نيز اين ادعا را تائيد مي‌كنيد؟

دكتر رضوي:
بايد آمار مراكز بهداشتي را در سراسر کشورمان داشته باشيم، لازم به توضيح است طي سفري که به استان مازندران داشتم با مراجعه به مركز سرطان ساري متوجه شدم كه دختران جوان بسياري به دليل مصرف غذاي ناسالم به سرطان‌هاي دستگاه گوارش مبتلا شده‌اند.

رحمانيان:
درست است براساس آمار 30ساله ي موجود کشور در ارتباط با مصرف سموم و سرطان، به اين نتيجه رسيديم که در استان‌هاي شمالي رابطه‌ي مستقيمي ميان سرطان و ميزان مصرف سم وجود دارد.

طاهري:
به باور من با فرهنگ سازي و اطلاع رساني در ميان مردم مي توان گام موثري دراين باره برداشت. در برنامه هاي بهداشتي و سلامتي که توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي برگزار مي شود به مواردي همانند قند، نمك، فشار بالا و پايين خون، غذاهاي سرخ كرده و ... توجه بسياري مي شود اما متاسفانه به موضوع مهم باقيمانده هاي سموم در محصولات کشاورزي توجهي چنداني نمي شود.
ما عادت کرده ايم تا با مشکل روبرو نشديم به سراغ راه حل نرويم درباره ي توليد محصولات سالم نيز در کشور چنين رويکردي نيز وجود دارد.

خبرنگار:
به باور شما جوامعي که محصولات سالم توليد مي کنند داراي چه خصوصيتي است؟

*جايگزيني فناوري‌هاي پايدار با فناوري‌هاي زودبازده*

رحمانيان:
كشورهايي كه نظام‌هاي مدني فعال و قوي دارند از وضعيت بهتري براي توليد برخوردار هستند، تشكل‌ها و NGO هاي مردمي و محيط زيستي با بودجه و آزادي عملكرد هستند به شيوه‌اي که به راحتي مي‌توانند موضوعات را پيگيري و با دولت مطرح كنند و درنهايت پاسخ مناسب را دريافت کنند.
گفتني ست اين سازمان‌هاي غيردولتي خود مي توانند به عنوان ناظر عمل کنند. در كشورهاي اروپايي و آمريكايي محصولات ارگانيك مشخص و با برچسب ويژه ارائه مي شوند.
اگرما به برخي از فناوري‌هاي موجود اعتراض کنيم تهمت عقب ماندگي به ما خواهند زد. البته بايد درنظر داشت كه فناوري‌هاي پايدار نيز وجود دارند اما هنگامي که فناوري‌ با هدف پول‌سازي و سود بيشتر گسترش و ايجاد شود مشکل ساز خواهد شد و غذاي ناسالم، ترافيک و برج ها از پيامدهاي اين نوع از تکنولوژي‌ها مي باشند.

دكتر رضوي:
بايد مشکلات مربوط به بخش کشاورزي و منابع طبيعي شناسايي شده و بدون تعصب اقدام به برطرف کردن آنها کرد، براي نمونه اروپائيان متوجه اين موضوع شدند که سيمان کردن کف رودخانه‌ها منجر به پيدايي سيل مي شود و رودخانه‌هاي تغيير يافته را دوباره به شکل طبيعي خود بازگرداندند؛ يعني اشتباهات خود را پذيرفتند؛ ازسوي ديگر با ساختن سدهاي بزرگ مخالفت مي‌شود چون اين سدها با جمع آوري تمام آب منطقه باعث به خطر افتادن محيط زيست مي شوند؛‌ ما نيز براي پيشرفت نيازمند انعطاف پذيري بيشتري هستيم.
بايد به توسعه‌ي کشاورزي توجه داشت اما نبايد با افزايش بي رويه سدسازي، جاده سازي، جنگل تراشي‌ها؛ الگوهاي پايدار و توليد محصولات سالم را نابود کرد و به دليل عدم آگاهي براي نسل آينده مشکل ساز شد.

*ارتباط IFOAM و شركتهاي خصوصي با توليد محصول ارگانيك*

خبرنگار:
در صحبت‌هاي خود به برچسب‌هاي ويژه محصولات ارگانيك اشاره داشتيد درحال حاضر ارائه‌ي اين نوع از برچسب‌ها توسط چه سازمان و يا نهادي صورت مي‌گيرد؟

رحمانيان:
IFOAM اين اجازه را به سازمان‌هاي مرتبط مي‌دهد. در هر منطقه و كشوري سازمان‌هاي خصوصي وجود دارند كه مورد تاييد IFOAM هستند؛ اين سازمان‌هاي خصوصي حق بازرسي و دادن برچسب به محصولات را دارند اما خود IFOAM مستقيماً اين كار را نمي‌كند.
IFOAM اين حق بازرسي و دادن برچسب را به اين شركت‌ها و سازمان‌هاي خصوصي داده و كشاورز بايد اين سرويس و خدمات آزمايشگاهي را از سازمان و شركت مربوطه خريداري كند و شركت مربوطه پس از آزمايش‌هاي لازم برچسب مورد نظر را مي‌دهد. اين كار يك روند خصوصي است اما نظارت دولتي هم بر آن اعمال مي‌شود؛ بايد در ابتدا استانداردهاي مربوط به محصول سالم و ارگانيك در کشور تدوين و به صورت قانون شود و در ادامه شركت‌هاي خصوصي مسووليت
ارائه‌ي آنرا به عهده گيرند.

دكتر رضوي:
بايد درنظر داشت خدماتي كه اين شركت‌ها ارائه مي‌دهند گران است؛ ما تصميم گرفتيم با شركتي هندي همكاري و مركزي به‌منظور اعطاي گواهينامه و برچسب محصولات سالم را راه‌اندازي كنيم اما متاسفانه با كسري بودجه مواجه شديم.

*نبود استاندار، بازار و تبليغ براي محصولات سالم*

طاهري:
به باورمن ايجاد نظامي جامعي دراين باره و بازار محصولات بسيار مهم است برچسب در الويت بعدي كار قرار مي‌گيرد. 6هزار توليد كننده، كشاورز و آشپز در مقابل بحث Fost food، مساله‌ي Slow food را مطرح كردند.
در جوامع اروپايي مردم به سلامت و كيفيت مواد غذايي خود اهميت بسياري مي‌دهند، براي نمونه در شهر رم بازار محصولات ارگانيك طرفدار بسياري دارد، چراكه در چنين كشورهايي فرهنگ و نظام جامع دراين‌باره وجود دارد.
ما در حدود 400 ـ 300 هزار تومان هزينه‌هاي سم و سم‌پاشي براي توليد گوجه فرنگي را كم كرده‌ايم؛ به اين صورت كه در يك استانبولي آتش درست كرده‌ايم و اسپند در آن ريختيم و دود اسپند آفات را از بين برد. توليدکنندگان هزينه‌هاي زيادي براي سم پاشي مي پردازند اين درحالي ست که براي نمونه دو آفت تريپس و مينوز را مي توان با دود اسپند از بين برد، درصورتي که حشرات مفيد از بين نمي‌روند و گرده افشاني نيز انجام مي‌شود؛ اين روش کاملاً بومي و ابداع کننده‌ي آن کشاورزي اصفهاني است، يا مي توان براي نابودي قارچ‌ها از آب برگ توتون و تنباكو استفاده كرد.

خبرنگار:
بنابراين مي‌توان با به‌كارگيري صحيح از مديريت تلفيقي و روش‌هاي مبارزاتي غيرشيميايي علاوه بر آن‌كه محصول سالم توليد كرد موجبات افزايش عملكرد محصولات را نيز فراهم كرد؟

طاهري:
درست است، من در کشور تايلند با توليدکننده‌ي برنج ارگانيکي آشنا شديم که توانسته بود محصول خود را بدون مصرف كود و سم شيميايي و از 3 تن به 9 تن افزايش دهد اما متاسفانه بيشتر كشاورزان کشورما بر اين باورند که بايد در توليد حتما از سم و كود استفاده كنند. با حمايت و تقاضاي مصرف كننده و نگرش درست توليد كننده مي‌توان توليد و مصرف غذاي سالم را گسترش داد. بايد در ارتباط با توليد محصولات سالم در کشور فرهنگ سازي شود. توليدکنندگان با تلاش فراوان محصولات سالم را توليد مي کنند اما متاسفانه هيچ گونه تبليغي براي چنين محصولاتي نمي شود.
بايد در ابتداي مسير برچسب محصول سالم و هم چنين بازار غذاي سالم تعريف شود، اين دو موضوع در واقع مکمل يکديگر هستند.

دكتر رضوي:
به باورمن تمام توليدکنندگان محصولات سالم بايد در راستاي هدفي مشترک فعاليت‌هاي گروهي داشته باشند ما بايد غذاي سالم را تعريف و تشريح كنيم.

گفت وگو: مهندس مرجان طاووسي
خبرنگار مهندسي كشاورزي سرويس مسائل راهبردي ايران

انتهاي پيام