پژوهش در حوزه‌های مختلف یکی از بنیادی‌ترین و ضروری‌ترین اموری است که باید به آن پرداخته شود؛ کارهای پژوهشی با نگاه علمی و در چارچوب قواعد لازم، می‌توانند تبدیل به منابعی شوند که علاوه بر عصر حاضر، آیندگان را نیز بهره‌مند کنند؛ امروزه ضرورت پژوهش در حوزه‌های مختلف بر اهل فن پوشیده نیست اما دلایل مختلفی چالش‌هایی را در این زمینه به وجود می‌آورد، یکی از آن‌ها نداشتن متولی است و شاید دیگری نداشتن دغدغه باشد.
موسیقی نیز یکی از همین حوزه‌ها است و موسیقی خراسان و در واقع موسیقی مقامی خیلی وقت‌ها مغفول مانده است و این غفلت از کمبود پژوهش در آثار بزرگان موسیقی این خطه آشکار است، در این رابطه با جواد حیاتی دانش آموخته رشته پژوهش هنر که در پایان نامه خود روی «سیر تحول دوتار جنوب شرق خراسان» کار کرده است، گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌آید.
وی در گفت‌وگو با ایسنا عنوان کرد: خراسان در حوزه موسیقی نواحی و مقامی به دو بخش تقسیم می‌شود؛ یکی حوزه شمال خراسان که با محوریت شهرستان قوچان و شهرستان‌های شیروان، چناران، درگز و... شامل موسیقی کردی و ترکی است و دیگری حوزه جنوب و شرق خراسان با محوریت تربت‌جام که البته گستردگی آن شامل شهرستان‌های خواف، تایباد، کاشمر، باخرز، سرخس و... می‌شود.
حیاتی گفت: بنده متولد تربت جام هستم و علاوه بر موروثی بودن موسیقی مقامی در خانواده، این توفیق را داشتم که محضر بسیاری از اساتید منطقه را نیز درک کنم. این نکته باعث شد که در کنار پدر بزرگ و پدر و برادرانم و عموی عزیزم مرحوم استاد غلام محمد احسانی، این امکان فراهم شود تا من هم تجربه‌ای هر چند بسیار اندک در این حوزه کسب نمایم.
وی بیان کرد: در مدتی که بیشتر درگیر حوزه موسیقی بودم بنا بر علاقه شخصی برخی از آثار صوتی و تصویری را تهیه و گردآوری نمودم که انشاالله در فرصتی باید به آن بپردازم. پایان‌نامه‌های دوران دانشجویی‌ام که در مقطع کارشناسی «بررسی و ساخت دوتار جنوب شرق خراسان» و در دوره ارشد پژوهش هنر «سیر تحول دوتار جنوب شرق خراسان» بود، این فرصت را برایم فراهم کرد که مقالاتی را هم در بعضی از رویدادها و همایش‌های موسیقایی ارائه کنم.
پژوهش در حوزه موسیقی می‌تواند به درک دانش فنی فرهنگ‌های سنتی بینجامد
این فعال حوزه موسیقی افزود: باید عرض کنم برای پژوهش در حوزه موسیقی مقامی در دنیا، بنا بر ضرورتی که پرداختن به این شاخه از دانش وجود دارد، رشته‌ای به عنوان دانش اتنوموزیکولوژی ایجاد شده است که به بررسی موسیقی اقوام می‌پردازد. این رشته شامل علم مطالعه موسیقی در بستر فرهنگ با موضوعاتی چون آیین‌ها، سازها، آوا نگاری، واژه شناسی با رویکرد زبان شناسی است که می‌تواند در حوزه علوم اجتماعی و انسانی به ویژه انسان شناسی فرهنگی و مطالعات تاریخی مورد اهمیت و توجه قرار گیرد.
حیاتی مطرح کرد: پژوهش در حوزه موسیقی می‌تواند به درک دانش فنی فرهنگ‌های سنتی بینجامد و اگر در این رهگذر اراده‌ای درک شد، راه‌های مختلفی در جهت رفع مشکلات آن حوزه تدبیر می‌شود که خود می‌تواند یکی از ضروریات پژوهش باشد.
وی اظهار کرد: پژوهش متولی‌ای می‌خواهد که از حمایت‌های دولتی برخوردار باشد که در ایران چند نهاد دولتی از جمله وزارت ارشاد، حوزه هنری و بعضی نهادها و سازمان‌های فرهنگی بنا بر ضرورت و اولویت‌های پژوهشی، به این مهم می‌پردازند که به نظر می‌رسد موسیقی جزء این اولویت‌ها نیست و کار جدی صورت نگرفته و اگر هم انجام شده انعکاس بیرونی نداشته است.
او در ادامه تصریح کرد: دو سال پیش فراخوانی مبنی بر ارسال مقاله در حوزه موسیقی مقامی منتشر شد، مقاله‌ای ارائه دادم. وقتی نتیجه را جویا شدم، مقاله‌ای که رتبه اول را کسب کرده بود؛ خواندم، متوجه شدم اثری که برگزیده شده بود، اصلا مقاله نبوده بلکه یک گزارش تلفیقی عکس و مطلب بوده است. حال آنکه مقاله ساختار علمی دارد و شامل بیان مسئله، فرضیه و نتیجه‌گیری می‌شود و برگزار کنندگان باید این حداقل‌ها را اعمال می‌کردند.
در حوزه پژوهش مسئله حفظ میراث گذشته است
حیاتی گفت: کارهایی در جهت حمایت از اصحاب فرهنگ و هنر صورت گرفته است که فعلا در مورد کمیت و کیفیت آن بحثی نداریم و در جای خود قابل تامل و تعمق می‌باشد، اما در حوزه پژوهش مسئله حفظ میراث گذشته است، یعنی اگر دستاوردهای بشری را به میراث ملموس و ناملموس تقسیم کرده‌اند، برای بخش ناملموس که همین فرهنگ شفاهی است و انتقال از نسلی به نسل دیگر صورت می‌گیرد ما چه اقدامی کرده‌ایم؟
وی اشاره کرد: تقریبا در ۱۰ سال اخیر تمامی ستون‌های موسیقی مقامی در شمال و جنوب و شرق خراسان از میان ما رفته‌اند، از داشته‌ها و میراث این عزیزان چقدر صیانت کرده‌ایم؟ چند آلبوم و کار پژوهشی در این حوزه صورت گرفته است؟ چند همایش موسیقایی با این رویکرد برگزار شده است؟
این فعال حوزه موسیقی ادامه داد: در تقسیم‌بندی علوم قدیم، موسیقی از شعب ریاضی است چون با محاسبه و اندازه‌گیری سر و کار دارد.
وی بیان کرد: موسیقی خراسان موضوع تحقیقات موسیقیدانان و دانشمندان بزرگی بوده است و این نشان از توجه و رونق موسیقی آن روزگار دارد.
حیاتی گفت: در دوره معاصر نیز پژوهشگران بزرگی همچون محمدتقی مسعودیه، سرکار خانم فوزیه مجد، محمدرضا درویشی و محمدرضا اردلان، جهانگیر نصری اشرفی، استاد عباس معارف و هوشنگ جاوید و دانشجویان و علاقه‌مندانی دیگری که در حوزه موسیقی جنوب و شرق خراسان تحقیقاتی داشته‌اند.
پژوهش در موسیقی اقوام به معنی پرداختن به هویت آن منطقه است
او در ادامه توضیح داد: در واقع باید تحقیق و پژوهش را که دشواری‌های بسیاری دارد، به اهل فن سپرد که به نظر می‌رسد در حال حاضر این‌گونه نیست. علاوه بر این، باید نهادهای استانی متولی و پیشرو و دغدغه آن را داشته باشند.
وی تاکید کرد: پژوهش در موسیقی اقوام باید به صورت اولویت در اقدامات و برنامه‌های فرهنگی قرار گیرد چرا که پرداختن به این مهم به معنی پرداختن به هویت و اصالت آن منطقه است و باید بین پژوهش و ارتقاء فرهنگ یک جامعه رابطه‌ای وجود داشته باشد.
حیاتی گفت: بخش قابل توجهی از میراث فرهنگی ایران زمین از میان رفته است چرا که جزء میراث شفاهی بوده‌اند. طرح‌های پژوهشی در ماندگاری این میراث و انتقال به نسل‌های بعدی بسیار موثر و کار ساز هستند.
انتهای پیام
نظرات