مجید جعفری با حضور در تحریریه ایسنا، اظهار کرد: خراسان رضوی، جمعیتی بالغ بر ۸۲۰۰ خانوار عشایری دارد که شامل ۳۴ هزار نفر و تحت پوشش خدمات این اداره کل قرار دارند که این آمار نسبت به سال‌های گذشته روندی افزایشی داشته است.

وی با اشاره به اینکه سرشماری عشایر در سال‌های ۶۶، ۷۷ و ۸۰ میدانی صورت گرفت، عنوان کرد: در سال ۱۳۹۹ مقرر شد که این آمار ثبت مبنایی شود. در این روش، اطلاعات مربوط به عشایر توسط شرکت‌های تعاونی عشایری، اعضای جامعه عشایری و تشکل‌های مربوطه ثبت و ساماندهی می‌شود.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی ادامه داد: پس از انجام این فرآیند، حدود ۱۱ هزار و ۹۰۰ خانوار به عنوان عشایر خراسان رضوی ثبت شدند، اما در خروجی مرکز آمار ایران ۱۵۰۶خانوار اعلام شد. با این حال، براساس مستندات، منابع داخلی و مبنای ارائه خدمات، ۸۲۰۰ خانوار عشایر با جمعیت ۳۴ هزار نفر مورد تایید قرار گرفت.

جعفری خاطرنشان کرد: خراسان رضوی پانزدهمین استان عشایری کشور محسوب می‌شود و حدود ۳ درصد از کل جمعیت عشایری کشور را در خود جای داده است. اگرچه این جمعیت نسبت به جامعه روستایی و جمعیت استان رقم اندکی است، اما به‌لحاظ ظرفیت‌ها و توانمندی‌های موجود جایگاه مهمی دارد. به‌گونه‌ای که عشایر ۱.۷ درصد از جمعیت روستایی استان و کمتر از ۰.۳ درصد از جمعیت کل استان را تشکیل می‌دهند، در حالی که در سطح کشور، جمعیت عشایر کمتر از ۲ درصد است.

وی افزود: با این وجود، نقش عشایر در تأمین امنیت غذایی و حفظ منابع طبیعی بسیار پررنگ است. در سطح کشور، سازمان امور عشایر ایران به‌عنوان نهاد متولی امور عشایر فعالیت دارد و در استان‌ها، این مسئولیت بر عهده اداره‌کل امور عشایر است. در برخی شهرستان‌ها نیز ادارات مستقلی برای رسیدگی به امور عشایر وجود دارد.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی با تاکید بر ظرفیت‌های منحصر به فرد عشایر خراسان رضوی، بیان کرد: با وجود اینکه ۱.۷ درصد از جمعیت روستایی استان را عشایر تشکیل می‌دهند، اما بیش از ۱۲.۵ درصد از دام سبک استان در اختیار آنان است. همچنین حدود ۶۰ درصد از شترهای استان در تملک عشایر بوده و شهرستان‌های خواف، کاشمر، بردسکن و سبزوار با  ۷۱۰۰ نفر شتر سهم عمده‌ای از این آمار را به خود اختصاص داده است.

جعفری ادامه داد: عشایر استان مالک حدود ۹۳۶ هزار واحد دامی هستند و بیش از ۲۴ درصد از مراتع استان، معادل یک میلیون هکتار، در اختیار این جامعه است. دام به‌عنوان سرمایه اصلی عشایر محسوب می‌شود و تداوم زندگی آنان وابسته به چرخه پرورش دام است. بر همین اساس، وظیفه اداره کل امور عشایر خراسان رضوی نیز حمایت، تسهیل و ارائه آموزش‌های لازم به این جامعه است تا در مسیر تولید و بهره‌وری دامی، با مشکلی مواجه نشوند.

وی با بیان این مطلب که خراسان رضوی یکی از معدود استان‌هایی است که در طول ۱۰ سال گذشته در حوزه اصلاح نژاد دام، به‌نژادی، تغذیه علمی و آموزش‌های تخصصی، گام‌های مؤثری برداشته است، عنوان کرد: برای مثال با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی و شبکه تعاونی‌های عشایری، کارخانه خوراک دام راه‌اندازی شد که در قالب یک مثلث علمی و اجرایی (اداره‌کل عشایری، کارشناسان تحقیقات و تعاونی‌ها)، بهره‌وری دام را به سطح قابل توجهی افزایش داده شود.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی اظهار کرد: پیش از این، یک گله ۱۰۰ رأسی گوسفند، در نهایت ۵۰ بره در سال تولید می‌شد، اما اکنون با اجرای برنامه‌های علمی این عدد به ۹۵ بره رسیده است که نشان از رشد ۴۵ درصدی در زمینه تولید دام دارد. در حوزه پرواربندی نیز پیشرفت محسوسی حاصل شده است. در گذشته، افزایش وزن بره در یک ماه حدود ۶ کیلوگرم بود، اما اکنون این عدد به ۹ تا ۱۰ کیلوگرم رسیده است. همچنین کنسانتره‌های خاصی از دو هفتگی به بره‌ها داده می‌شود تا زودتر به تغذیه گیاهی عادت کنند، در حالی که در گذشته این فرایند از دو یا سه‌ماهگی آغاز می‌شد.

جعفری با بیان اینکه پنج نوع کنسانتره مختلف در دوره‌های مختلف مانند زایمان میش، قوچ‌اندازی، شیردهی و پرواربندی تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرد، عنوان کرد: نتیجه این اقدامات، افزایش چشمگیر بهره‌وری در دام سبک عشایری است. عشایر عمدتاً در حوزه پرورش بره و گوشت متمرکز هستند و با اینکه تولید شیر در دام سبک کمتر است، مجموع تولیدات دامی شامل گوشت، شیر، کره، ماست و سایر فرآورده‌ها بالغ بر ۲۸هزار و ۱۰۰ تُن در سال است.

وی افزود: در گذشته که شرایط اقلیمی مطلوب‌تر بود، دام‌های عشایر حدود ۸ ماه از سال به‌طور کامل متکی به مرتع بودند و هزینه‌های نگهداری به مراتب کمتر و روش‌های پرورش نیز کاملاً سنتی بود. با این حال، حتی در صورت عدم دخالت، عشایر حدود ۷۵۰۰ تن گوشت تولید می‌کردند که اکنون با اجرای برنامه‌های اصلاح نژاد و تغذیه علمی، این عدد به ۱۳ هزار و ۵۰۰ تن در سال افزایش یافته است.  

جعفری یکی از تفاوت‌های اساسی زندگی عشایری با روستایی را نظام کوچ‌نشینی دانست و تصریح کرد: برای مثال در شهرستان قوچان، با فرارسیدن فصل سرما از اوایل مهرماه، عشایر امکان ماندن در منطقه را ندارند و ناچار به کوچ می‌شوند.

وی در ادامه بیان کرد: در فصول سرد سال، بخشی از عشایر خراسان رضوی برای حفظ دام‌های خود به مناطق گرمسیری مانند سرخس و کلات کوچ می‌کنند؛ چراکه ماندن در مناطق سردسیر موجب تلف شدن دام‌ها می‌شود و حمل‌ونقل دام‌ها اغلب به‌صورت پیاده انجام می‌شود.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی عنوان کرد: در سال گذشته، ۶۳ هزار تن علوفه توسط تعاونی‌های عشایری تأمین و در اختیار عشایر برای تغذیه دام‌هایشان قرار گرفت. از این مقدار،  ۲۰ هزار تن به‌صورت حمایتی و با شرایط مدت‌دار چهارماهه و ۶ ماهه توسط دولت به جامعه عشایری اختصاص داده شد.

جعفری در بخش دیگر سخنانش به تدوین تقویم کوچ عشایر حدود ۲۲ سال پیش، با همکاری اداره‌کل منابع طبیعی، اشاره کرد و گفت: بر اساس این تقویم، زمان و مسیر کوچ برای عشایر هر شهرستان تعیین شده است. برای مثال، عشایر شهرستان مشهد باید از ابتدای مهرماه (برج ۷) حرکت کرده و تا ابتدای آذر (برج ۹) به مراتع قشلاقی خود برسند. عشایر منطقه سرخس نیز باید از ۲۰ فروردین از مراتع خارج شده و در مسیر راه‌های عشایری حرکت کنند و نهایتاً تا ۱۵ خرداد وارد ارتفاعات مراتع هزار مسجد شوند. ورود زودتر یا ماندن بیش از موعد تعیین‌شده، مشمول جریمه خواهد شد. مراتع به‌صورت شماره‌گذاری‌شده و مشخص در اختیار افراد خاص قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه برای نخستین بار در کشور، سال گذشته شرکت تعاونی شترداران عشایر خراسان رضوی تأسیس شد، ادامه داد: ۳۷۰ خانوار شتردار عشایری عضو این شرکت تعاونی شدند. هدف این شرکت، ساماندهی و حمایت از عشایر شتردار استان است. حدود ۷۵ درصد از عشایر استان صرفاً به دامپروری مشغول هستند، اما ۲۵ درصد دیگر در کنار پرورش دام، کشاورزی نیز انجام می‌دهند. در حال حاضر، حدود ۱۱هزار و۳۰۰ هکتار زمین کشاورزی در اختیار عشایر قرار دارد.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی اظهار کرد: در دهه ۸۰ و به منظور ساماندهی امور کشاورزی عشایر، اقدام به حفر چاه‌های کشاورزی در مناطقی چون غرب درونه بردسکن، خراسان جنوبی، سربیشه، بیرجند، نهبندان و... شد. اگرچه محصولات کشاورزی عشایر در گذشته عمدتاً غلات بود، اما اخیراً به سمت باغبانی نیز گرایش یافته‌اند و مجموع تولید محصولات کشاورزی آنان به ۲۶ هزار تن رسیده است.

جعفری در ادامه با اشاره به برگزاری شورای عشایر استان پس از ۴۰ سال با حضور استاندار خراسان رضوی در منطقه هزار مسجد، بیان کرد: در این مراسم، ۵۰ رأس شتر توسط عشایر به مراتع هزار مسجد آورده شدند که نماد پویایی و اهمیت جامعه عشایری بود. براساس آیین‌نامه ساماندهی عشایر مصوب سال ۱۳۷۳، وظایف تمامی دستگاه‌های اجرایی در قبال جامعه عشایری مشخص شده است. همان‌طور که در شهر و روستا یک دستگاه اجرایی به‌تنهایی نمی‌تواند تمام خدمات را ارائه دهد، در جامعه عشایری نیز همکاری بین‌بخشی ضروری است.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی یکی دیگر از موضوعات مهم در حوزه عشایری را بازاریابی محصولات آنان دانست و افزود: عشایر استان در ۱۸ شهرستان حضور دارند و در ۱۱ شهرستان، ادارات عشایری به‌صورت فعال مستقر هستند. علاوه‌بر آن، شرکت‌های تعاونی عشایری فعالیت دارند و ۱۰۰ درصد عشایر عضو این تعاونی‌ها هستند. همچنین اتحادیه تعاونی عشایر استان نیز نقش هماهنگ‌کننده در این حوزه دارد.

جعفری با بیان اینکه بر اساس اساسنامه تعاونی‌های عشایری، یکی از وظایف اصلی این تعاونی‌ها، علاوه‌بر تأمین علوفه، آب‌رسانی و خدمات دام، بازاریابی و فروش محصولات تولیدی عشایر از جمله صنایع‌دستی و لبنیات است، ادامه داد: نمایشگاه‌های استانی و ملی به‌منظور معرفی و فروش مستقیم محصولات برگزار می‌شود. برای مثال، عرضه مستقیم علوفه کشوری از طریق نمایشگاه‌ها انجام می‌گیرد. همچنین طرحی در دست پیگیری است تا فضایی دائمی در مرکز استان در اختیار اتحادیه تعاونی‌های عشایری قرار گیرد تا عشایر بتوانند محصولات خود را به‌صورت مستقیم و بدون واسطه به فروش برسانند.

 وی عنوان کرد: در حوزه صادرات برخی اقلام مانند تخم‌مرغ ظرفیت مناسبی دارد، اما در مورد گوشت و دام سبک ایران بیشتر واردکننده است. با این حال، چنانچه تولید مازاد حاصل شود، دولت امکان صدور مجوز صادرات را برای تشکل‌های عشایری فراهم می‌کند، هرچند تاکنون این اتفاق در خراسان رضوی رخ نداده است.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی خاطرنشان کرد: در زمینه صنایع‌دستی تولیداتی چون گلیم، چاجیم و قالیچه‌های دست‌بافت عشایری از جمله محصولات باارزش هستند که معمولاً توسط تجار از شهرهایی مانند تهران خریداری شده و به کشورهای خارجی صادر می‌شوند. در صورتی‌ که مجوز صادرات مستقیماً به تعاونی‌ها و تشکل‌های عشایری داده شود، ارزش افزوده حاصل به خود عشایر بازمی‌گردد و منافع اقتصادی مستقیم نصیب جامعه عشایری، تشکل‌ها و همچنین مردم خواهد شد.

جعفری گفت: در خراسان رضوی، جامعه عشایری در ۳۶۴ محله عشایری یا سامانه عرفی مستقر هستند که برای دسترسی به این مناطق، مجموعاً ۳۶۱۸ کیلومتر راه وجود دارد. این مسیرها که به هیچ‌وجه مشابه راه‌های شهری یا روستایی نیستند و شرایط خاص عشایری را دارا می‌باشند، نیازمند مرمت و نگهداری سالانه هستند تا رفت‌وآمد دام و عشایر بدون مشکل صورت گیرد.

وی با بیان اینکه زندگی عشایری در تمامی فصول سال با بحران‌های مختلف همراه است، خاطرنشان کرد: عشایر همواره در شرایطی دشوار به سر می‌برند؛ از جمله بحران‌هایی همچون خشکسالی، بارندگی‌های شدید، نوسانات قیمت دام و علوفه. با این وجود جامعه عشایری مردمانی سخت‌کوش، پرتلاش و مقاوم هستند که زندگی آن‌ها به‌شدت وابسته به شرایط اقلیمی و طبیعت متغیر است.

مدیرکل امور عشایر خراسان رضوی با تاکید بر اینکه در دوره سرد سال به خانوارهای عشایری سهمیه نفت اختصاص می‌یابد، عنوان کرد: هر خانوار عشایر ماهانه ۱۲۵ لیتر نفت دریافت می‌کند. همچنین، سهمیه کپسول گاز نیز در نظر گرفته شده که سهمیه هر خانوار در ماه، چهار سیلندر گاز است. از دیگر خدمات ارائه‌شده، سهمیه آرد است که سالانه به میزان ۱۲ کیلوگرم برای هر نفر تخصیص می‌یابد.

 وی از اقدامات مهم در زمینه تأمین انرژی پایدار برای عشایر را توسعه سیستم‌ها و پنل‌های خورشیدی عنوان و تاکید کرد: این طرح از سال ۱۴۰۱ با همکاری شرکت توزیع نیروی برق و وزارت نیرو آغاز شد. در این راستا، پنل‌های خورشیدی ۱۰۰ واتی قابل حمل، در اختیار خانوارهای عشایری قرار گرفته است. تاکنون ۲۵۳۰ دستگاه پنل خورشیدی تحویل داده شده و برای پاسخگویی به نیازها، تأمین ۴۵۰۰ دستگاه دیگر نیز در دستور کار است که شرکت برق در تأمین آن همکاری خواهد داشت.

جعفری با اشاره به اینکه تنها ۱۰ درصد از ارزش این پنل‌ها توسط عشایر پرداخت می‌شود، خاطرنشان کرد: در سال ۱۴۰۱، هر دستگاه به‌طور میانگین ۱۰ میلیون تومان قیمت داشت و عشایر تنها مبلغی در حدود یک میلیون تومان پرداخت می‌کردند. در حال حاضر نیز با وجود افزایش قیمت دستگاه‌ها به حدود ۴۵ میلیون تومان، همچنان سهم پرداختی عشایر همان ۱۰ درصد است.

وی افزود: با وجود این تلاش‌ها، همچنان بسیاری از این محلات فاقد آب شرب پایدار هستند و به همین منظور، سالانه از طریق ۱۸ تانکر آب‌رسان، بیش از ۸۵ هزار مترمکعب آب جهت مصرف انسان و دام به صورت سیار به این مناطق منتقل می‌شود. از سوی دیگر، در برخی مناطق مانند ارتفاعات هزارمسجد، پوشش شبکه مخابراتی بسیار ضعیف است و تنها بخش محدودی از این مناطق دارای آنتن‌دهی تلفن همراه هستند.

انتهای پیام