عسل، این شهد شفابخش و طبیعی، قرن‌هاست که به عنوان یک ماده غذایی انرژی‌زا و دارویی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. اما ارزش واقعی زنبورهای عسل بسیار فراتر از تولید این «طلای شیرین» است. این حشرات سختکوش، سربازان نامرئی طبیعت هستند که با عمل گرده‌افشانی، نقش بی‌بدیلی در حفظ تنوع زیستی و تضمین امنیت غذایی ایفا می‌کنند.
بر اساس گفته کارشناسان، حدود ۷۵ درصد از محصولات کشاورزی جهان به نوعی وابسته به گرده‌افشانی توسط زنبورها و سایر حشرات هستند، بدون حضور آنها، نه تنها طعم میوه‌هایی مانند سیب، گلابی و مرکبات را فراموش خواهیم کرد، بلکه تولید بسیاری از محصولات استراتژیک مانند روغن‌های خوراکی و دانه‌های روغنی نیز با خطر جدی مواجه خواهد شد.
زنبورداری؛ پیشه‌ای کهن با چالش‌های مدرن
شغل زنبورداری در ایران، قدمتی دیرینه دارد و بسیاری از خانوارها در مناطق مختلف کشور، از این راه امرار معاش می‌کنند؛ ایران با تولید سالانه بیش از چند هزار تن عسل، از جمله تولیدکنندگان برتر عسل در جهان است و این صنعت قابلیت بالایی برای رشد و ایجاد اشتغال پایدار، به ویژه در مناطق روستایی دارد، زنبورداری تنها یک شغل نیست، بلکه یک هنر، یک علم و یک عشق است که نیازمند دانش فنی، صبر و ارتباط عمیق با طبیعت است.
به بهانه روز ملی عسل، با چند تن از زنبورداران خوش‌ذوق و پرتجربه استان قم گفت‌وگو کردیم تا از زبان خودشان با چالش‌ها و دغدغه‌های این شغل آشنا شویم. چالش‌هایی که گاهی ادامه این حرفه اصیل را با مشکل مواجه کرده است.
محمد مسعود مددی زنبوردار منطقه‌ی خلجستان استان قم در گفت‌وگو با ایسنا بیان کرد: با مشاهده‌ی کندوی زنبور عسل در خانه‌ی آشنایان و فامیل به این رشته علاقه‌مند شدم، به‌طوری‌که تا امروز بیست و چهار سال است که در این حرفه مشغول فعالیت هستم.
وی ادامه داد: به‌طور متوسط سالانه حدود پانصد کیلو عسل تولید می‌کنیم، اما متأسفانه برداشت امسال به‌طور محسوسی کمتر بود؛ چرا که روند برداشت عسل در سال‌های اخیر به‌دلیل خشکسالی و عوامل محیطی گوناگون، کاهشی بوده است.
دانش کافی شرط لازم برای زنبور داری
مددی با بیان اینکه در زمینه‌ی زنبورداری، مهم‌ترین عامل موفقیت، داشتن دانش کافی است، گفت: یک زنبوردار باید هم از دانش عملی و هم از دانش تئوری برخوردار باشد تا بتواند در این عرصه موفق عمل کند. از جمله چالش‌های مهم این حرفه می‌توان به مواجهه با بیماری‌ها و آفات مختلف اشاره کرد.
وی افزود: همچنین به‌دلیل وجود محصولات تقلبی در بازار، گاهی اوقات با مشکلاتی در فروش محصول روبه‌رو می‌شویم؛ علاوه بر این، یک زنبوردار باید در دوره‌های خشکسالی که گرده و شهد طبیعی کافی در دسترس نیست، برای تغذیه زنبورها چاره‌اندیشی کند و خوراک لازم را در اختیار آنها بگذارد.
این زنبوردار اعلام کرد: توصیه‌ی من به افرادی که قصد دارند وارد این حرفه شوند، این است که حتماً پیش از شروع، دوره‌های آموزشی لازم را بگذرانند و پس از کسب دانش پایه، کار را با تعداد کمی کندو آغاز کنند و سپس به‌تدریج و با افزودن بر تجربه‌شان، فعالیت خود را توسعه دهند.
وی با بیان اینکه در بخش حمایت‌های دولتی، به‌نظر من دولت می‌تواند در زمینه صادرات نقش بسیار مؤثری ایفا کند، ادامه داد: برای مثال، با تشکیل تیم‌های تخصصی صادرات، می‌توان عسل‌های باکیفیت را جمع‌آوری کرده و در بازارهای جهانی به فروش رساند. همچنین، معافیت مالیاتی برای محصولات زنبور عسل و ارائه تسهیلات بانکی با درصد سود پایین از دیگر حمایت‌های ضروری است که می‌تواند کمک بزرگی به زنبورداران باشد.
مددی تصریح کرد: علاوه بر این، از مسئولان درخواست داریم آموزش‌های عمومی و تخصصی درباره اصول صحیح سمپاشی را در اختیار کشاورزان قرار دهند؛ زیرا متأسفانه بسیاری از زنبورداران به‌دلیل سمپاشی غیراصولی کشاورزان، خسارات جدی می‌بینند.
وی در پایان افزود: لازم است سموم کم‌خطرتر برای زنبورعسل در دسترس کشاورزان قرار گیرد و همچنین برنامه سمپاشی با هماهنگی و اطلاع‌رسانی به زنبورداران منطقه انجام شود؛ در این زمینه، نقش دولت و نهادهای مربوطه برای ایجاد بستر همکاری و تدوین دستورالعمل‌های مشترک، بسیار کلیدی و تعیین‌کننده است.
در ادامه، مصطفی امینی کارشناس علوم دامی و زنبور دار استان قم اظهار کرد: با بیش از دو دهه تجربه در حرفه زنبورداری، که حدود یازده سال از آن را به تدریس این رشته در مراکزی همچون سازمان فنی و حرفهای، ترویج جهاد کشاورزی و هنرستان گذرانده‌ام و هم‌اکنون نیز دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه تهران هستم، می‌توانم به جرأت بگویم که این صنعت با چالش‌های عمیقی روبرو است؛ همچنین به مدت چهار سال نایب رئیس تعاونی زنبورداران استان قم بوده‌ام که این موقعیت نیز دیدگاه عمیق‌تری نسبت به مسائل صنعت به من داده است.
وی بیان کرد: در طول ۲۱ سال فعالیت در این عرصه باید بگویم روند تولید عسل به‌طور میانگین کاهشی بوده است؛ با این حال میانگین تولید سالانه ما در هر کندو حدود ۲۰ کیلوگرم بوده که هفت کیلوگرم بالاتر از میانگین تولید ملی است؛ علاوه بر عسل، تولید محصولات دیگری مانند ژل رویال، ملکه، زهر و گرده گل نیز در برنامه کاری من قرار داشته که در برخی سال‌ها محقق شده است.
زنبور داران در حال ترک این حرفه هستند
امینی عنوان کرد: اما در شرایط کنونی، کاهش تدریجی تولید و افزایش سریع هزینه‌ها، عرصه را بر زنبورداران بسیار تنگ کرده و تداوم این روند، آینده‌ای مبهم و نگران‌کننده برای این صنعت ترسیم می‌کند؛ متأسفانه در سال‌های اخیر شاهد ترک حرفه توسط بسیاری از زنبورداران بوده‌ام.
وی با بیان اینکه از نگاه من مهم‌ترین عامل موفقیت در این زمینه، توانایی فروش محصولات است، گفت: پس از آن دانش فنی و مهارت عملی قرار دارد و در نهایت پایداری و سختکوشی، که در هر کار تولیدی دیگری نیز ضروری است. بدون این سه رکن، هیچ زنبورداری نمی‌تواند در شرایط اقتصادی ناپایدار امروز دوام بیاورد و به موفقیت دست یابد.
این زنبوردار بیان کرد: بزرگترین مشکل پیش روی ما به عنوان زنبوردار، افزایش نامتناسب هزینه‌ها در مقایسه با قیمت فروش عسل و دیگر فرآورده‌های زنبور عسل است؛ این چالش که با بسیاری از بخش‌های تولیدی دیگر مشترک است، در سال‌های اخیر به وضعیتی بسیار بحرانی و خطرناک تبدیل شده است.
وی افزود: چالش بعدی که به صورت مستقیم بر تولید تأثیر می‌گذارد، مسئله سمپاشی مزارع و باغات است؛ این عمل نه تنها باعث نابودی زنبورهای عسل به عنوان موجوداتی مفید می‌شود، بلکه خسارات مالی سنگینی را به زنبورداران وارد می‌کند؛ تا جایی که سهم آن در ایجاد ضرر، حتی از آفات و بیماری‌ها نیز بیشتر است.
امینی تصریح کرد: شیوع بیماری‌های گوناگون و گاهی غیرقابل کنترل، نتیجه مدیریت نادرست در سطح تصمیم‌گیری‌های کلان است؛ متأسفانه در بسیاری از موارد شاهد تصمیمات نادرست و تأخیر در اجرای سیاست‌های صحیح بوده‌ایم و زمانی که بیماری شیوع می‌یابد، زنبورداران هستند که باید هزینه آن را پرداخت کنند.
وی با اشاره بر اینکه تغییرات آب و هوایی نیز همانند دیگر بخش‌های کشاورزی و منابع طبیعی، تأثیر فوق‌العاده زیادی بر کار ما دارد، گفت: برای بهبود این شرایط، دو راهکار اصلی را در نظر دارم؛ اول اینکه زنبورداران باید تعداد کلونی‌های خود در هر منطقه را بر اساس ظرفیت واقعی چراگاه تنظیم کنند و فاصله مناسب با دیگر زنبورستان‌ها را رعایت کنند تا بتوانند پایداری این صنعت را حفظ کنند.
امینی افزود: دوم اینکه دولت باید به معرفی محصولات بی‌نظیر زنبور عسل ایران مانند ژل رویال و عسل با کیفیت بسیار بالا و تنوع کم‌نظیر در سطح جهان بپردازد؛ ایران از نظر تولید عسل رتبه سوم جهان را دارد و این فرصت بزرگی برای شناساندن برند ملی ما است.
روش‌های علمی، برندسازی و حمایت دولت، سه ضلع جبران کاهش کلونی‌ها
این زنبوردار اعلام کرد: ما ناگزیریم تعداد کندوها را در هر منطقه با توجه به ظرفیت چراگاه و تأثیرات خشکسالی کاهش دهیم؛ برای جبران کاهش تعداد کلونی، تنها دو راه افزایش تولید از طریق روش‌های علمی و مدیریتی و افزایش ارزش اقتصادی محصولات را پیش رو داریم؛ بخش اول بر عهده متخصصان و دانشمندان این حوزه است که با اصلاح نژاد و ارائه روش‌های مدیریتی نوین به زنبورداران کمک کنند، بخش دوم نیز مستلزم برندسازی، تسهیل صادرات و حمایت جدی دولت از تولیدکنندگان است.
وی ادامه داد: در بیست سال گذشته، با وجود تبلیغات و برنامه‌های گسترده برای توسعه زنبورداری در روستاها، امروز شاهد تراکم بیش از حد کندوها در واحد چراگاه هستیم؛ ما به زنبورداران متعهد و آشنا با دانش روز نیاز داریم؛ به کسانی که قصد ورود به این حرفه را دارند، توصیه می‌کنم حتماً دوره‌های آموزشی لازم را بگذرانند و حداقل یک سال به صورت کارآموز در کنار یک زنبوردار با تجربه کار کنند، سپس با تعداد کم کندو کار خود را به صورت مستقل آغاز کنند و به تدریج گسترش دهند؛ علاوه بر این، آمادگی برای فروش و بازاریابی از اصول اولیه ورود به این کار است.
امینی تاکید کرد: متأسفانه برخی از مدیران غیرمسئول که هم‌اکنون در وزارتخانه یا اتحادیه مرکزی مرتبط با زنبور عسل در حال تصمیم‌گیری هستند، نه تنها کمکی به صنعت نکرده‌اند، بلکه با عملکرد خود باعث ایجاد مشکلات بیشتری شده‌اند؛ دولت باید نهادهای فعلی را کنار گذاشته و از افراد دانشمند، کاربلد، منصف و مسئول برای هدایت این صنعت استفاده کند.
این زنبوردار با بیان اینکه فروش، مهم‌ترین حلقه زنجیره تولید محصولات کشاورزی و به ویژه زنبورداری است، گفت: از آنجا که عسل یک کالای اساسی و پرتقاضا در سبد مصرفی مردم نیست، مشکل اصلی در توان خرید مردم و نبود بازارهای مطمئن است؛ در مرحله اول، نیاز است که با بهبود وضعیت معیشت مردم قدرت خرید آنان افزایش یابد، در مرحله بعد، باید بستر لازم برای برندسازی، صادرات و تفکیک محصولات طبیعی از تقلبی در بازار فراهم شود.
محصولات تقلبی به اعتماد عمومی لطمه می‌زند
وی در پایان اضافه کرد: متأسفانه امروز شاهد فروش گسترده محصولات تقلبی با برچسب استاندارد در بازار هستیم. این امر نه تنها به اعتماد عمومی لطمه می‌زند، بلکه به صنعت زنبورداری نیز آسیب جدی وارد می‌کند؛ دولت باید با قاطعیت با تولید و فروش این محصولات تقلبی برخورد کند و از تولیدکننده واقعی و مصرف‌کننده نهایی حمایت کند، تنها در این صورت است که می‌توان امیدوار بود صنعت زنبورداری ایران، با همه ظرفیت‌های کم‌نظیرش، بتواند به جایگاه واقعی خود دست یابد.
در ادامه، ابوالفضل ابراهیمی، ایده پرداز برتر رویداد فناورانه کشاورزی دانش بنیان و زنبوردار استان قم بیان کرد: با سابقه‌ای هشت‌ساله در زمینه زنبورداری، در سال ۱۴۰۲ به عنوان نفر اول بخش کشاورزی دانش‌بنیان کشور انتخاب شدم؛ من موفق به دریافت موافقت اصولی از نظام مهندسی کشاورزی در زمینه پرورش ملکه شده‌ام که دریافت این مجوز به دلیل مراحل بسیار سخت و پیچیده‌ای که دارد، به سهولت به هر زنبورداری اعطا نمی‌شود.
وی ادامه داد: همچنین دارای مجوز فناوری از پارک علم و فناوری استان در خصوص باروری ملکه زنبور عسل به روش تلقیح مصنوعی هستم و دو طرح دانش‌بنیان در زمینه فرآوری عسل و تولید ملکه به روش شبیه‌سازی سلولی را به ثبت رسانده‌ام؛ انجام موفقیت‌آمیز تلقیح مصنوعی با استفاده از پنج فناوری جدید از فعالیت‌های شاخصی بنده بود که برای اولین بار در کشور محقق شد.
ابراهیمی عنوان کرد: در اقدامی نوین نیز روشی ابداع کرده‌ایم که در آن اسپرم نر را فرآوری می‌کنیم که این اتفاق نیز برای اولین بار در ایران به دست ما انجام شده است، فعالیتم در این عرصه با تولید عسل آغاز شد و سپس تولید ژل رویال را به آن افزودم. پس از ارزیابی‌های دقیق، متوجه نیاز مبرم کشور به تولید ملکه شدم و به صورت تخصصی وارد این حوزه شدم.
وی افزود: با توجه به ممنوعیت واردات ملکه به کشور و انجام این کار به صورت قاچاق و بدون هیچ نظارتی، احتمال ورود انواع بیماری‌ها از این طریق بسیار بالا است؛ همین موضوع باعث شد تا تصمیم بگیرم پرورش ملکه را به صورت جدی‌تری پیگیری کنم تا بتوانم زنبورداران کشور را از این بابت بی‌نیاز سازم، چرا که وجود ملکه برای هر کلونی ضروری است و بدون آن هیچ فعالیتی امکان‌پذیر نیست.
وی با بیان اینکه میزان تولید عسل به عوامل بسیار زیادی وابسته است، گفت: زنبوردارانی که تنها تخصصشان تولید عسل است، معمولاً رسیدگی بهتری به این موضوع دارند، اما تخصص اصلی ام بر روی سایر محصولات زنبور عسل متمرکز است که برای تولید آنها از نژادهای متفاوتی از زنبورها استفاده می‌شود؛ با توجه به شرایط آب‌وهوایی و سایر عوامل، تعداد کلونی‌های ما هر سال بین ۱۵۰ تا ۳۵۰ عدد در نوسان بوده و میزان تولید عسل نیز متناسب با تعداد این کلونی‌ها متغیر است؛ به طوری که هر کلونی می‌تواند حدوداً بین ۵ تا ۲۰ کیلوگرم عسل در اختیار زنبوردار بگذارد.
ابراهیمی مهم‌ترین عوامل موفقیت در زنبورداری را پشتکار و علاقه واقعی دانست و بیان کرد: کسی که به صورت ذاتی به این کار علاقه داشته باشد، مسلماً موفق‌تر خواهد بود؛ من با عشق و علاقه فراوان در این حرفه فعالیت می‌کنم و مطالعات گسترده‌ای نیز در این زمینه انجام داده‌ام، باید توجه داشت که موفقیت مسیری یک‌شبه نیست و من نیز در این راه بارها شکست خورده‌ام.
وی ادامه داد: بسیاری از بیماری‌ها در این حرفه به صورت همیشگی وجود دارند و زنبوردار همواره با آنها مواجه است، یکی از این بیماری‌ها، کنه است که برای از بین بردن آن ناگزیر به استفاده از دارو هستیم. کنه یکی از مشکلات بزرگ زنبورداران به شمار می‌رود که به دلایل مختلف امکان ریشه‌کنی کامل آن وجود ندارد و تنها می‌توانیم از آن پیشگیری کرده یا با آن مبارزه کنیم.
عدم اطلاعات کافی در مورد بیماری‌ها و بازار فروش؛ مشکل پیش‌روی زنبورداران
این زنبوردار تصریح کرد: متأسفانه سرانه مطالعه زنبورداران ما بسیار پایین است و بسیاری از آنان اطلاعات کافی در مورد بیماری‌ها و راهکارهای مقابله با آنها ندارند؛ بازار فروش نیز از دیگر مشکلات پیش روی زنبورداران است که با تقویت روابط عمومی و استفاده از بسته‌بندی‌های مناسب و جذاب می‌توان این چالش را تا حد زیادی حل کرد.
وی افزود: در بحث هزینه‌های این صنعت، اگر زنبوردار مدیریت قوی داشته باشد و با نژادهای خوب و تغذیه مناسب کار کند، بسیاری از هزینه‌ها کاهش خواهد یافت؛ نمونه بارز این هزینه‌ها، مصرف شکر است، اگر مدیریت تغذیه و صحراشناسی قوی باشد، نیاز به مصرف زیاد شکر به حداقل می‌رسد.
ابراهیمی با اشاره بر اینکه چالش‌های پیش روی هر زنبورداری با توجه به نوع تولیداتش متفاوت است، گفت: برای من که تخصص اصلی‌ام تولید ملکه است، یکی از چالش‌های مهم انتخاب صحرای مناسب است که با دیگر زنبورداران فاصله قابل قبولی داشته باشد تا از اختلاط نژادها جلوگیری شود؛ چالش دیگر، زمان‌بندی سمپاشی کشاورزان است که باید به موقع به ما اطلاع‌رسانی شود تا بتوانیم از آسیب به کلونی‌ها جلوگیری کنیم. همچنین، تغییرات غیرقابل پیش‌بینی آب‌وهوایی از دیگر مشکلات همیشگی ما محسوب می‌شود.
تغییرات اقلیمی؛ مهم‌ترین چالش کلان عرصه زنبورداری
وی با بیان اینکه از مهم‌ترین چالش‌های کلان، تغییرات اقلیمی مانند گرمایش جهانی است، ادامه داد: راهکاری که من برای زنبورداران با تعداد کلونی کم دارم، استفاده از سیستم مه‌پاش برای خنک‌کردن فضای کندوها است؛ گرمای طاقت‌فرسای تابستان تأثیر مستقیمی بر کار ما می‌گذارد، با این حال، دمای مطلوب خرداد و تیر برای تولید عسل مرغوب ضروری است.
این زنبوردار اعلام کرد: استان ما از جمله استان‌های کم‌آب کشور محسوب می‌شود، اما با این وجود همچنان می‌توان در آن زنبورداری کرد. یک زنبوردار حرفهای معمولاً به شهرهای دیگر کوچ می‌کند و در پایان فصل به استان خود بازمی‌گردد. در خصوص بارش نیز، باران باید به موقع و در زمان مناسب خود اتفاق بیفتد تا بیشترین بهره را برای مراتع و گل‌ها داشته باشد.
وی افزود: توصیه من به دوستانی که قصد ورود به این صنعت را دارند این است که قبل از هر اقدام عملی، بهتر است مراحل آماده‌سازی لازم را پشت سر بگذارند؛ گذراندن دوره‌های آموزشی زنبورداری، آشنایی با آفات و بیماری‌ها، مردم‌شناسی و صحراشناسی از جمله این مراحل هستند که می‌توانند موفقیت آنان را تضمین کنند.
ابراهیمی عنوان کرد: زنبورداری به پشتوانه مالی نسبتاً قابل توجهی نیاز دارد و اگر کسی با سرمایه کم این کار را آغاز کند، باید حتماً از پشتوانه مالی برای پوشش هزینه‌های اولیه برخوردار باشد؛ شروع کار باید با مقیاس اقتصادی مناسب باشد، نه با تعداد کندوی کم. علاوه بر این، یک تولیدکننده باید بتواند محصول خود را به صورت مستقیم به بازار عرضه کند که این خود جزء مهارت‌های ضروری کسب‌وکار محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه در بحث محصولات کشاورزی، وابستگی زیادی به دولت مشاهده می‌شود، گفت: برای مثال، می‌توان به خرید شکر اشاره کرد؛ در سال‌های اخیر، قیمت شکر تعاونی که به صورت یارانه‌ای عرضه می‌شود با قیمت شکر در بازار آزاد تفاوت محسوسی ندارد و در بسیاری از مواقع ما مجبور شده‌ایم شکر مورد نیاز خود را از بازار آزاد تهیه کنیم.
این زنبوردار اضافه کرد: خدمات و پشتیبانی‌هایی که قبلاً توسط ادارات دامپزشکی یا جهاد کشاورزی به باغداران و زنبورداران ارائه می‌شد، در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته است. متأسفانه هرچه پیش می‌رویم، این خدمات کمتر می‌شود. از سوی دیگر، محصولات و ملزومات وارداتی که به آنها نیاز داریم، یا کیفیت مطلوبی ندارند یا به آنها اعتماد و اطمینان کافی نیست.
وی ادامه داد: تسهیلاتی که توسط کمیته امداد و بسیج سازندگی به شرکت‌های دانش‌بنیان مانند ما ارائه شد، مبلغ ۳۰۰ میلیون تومان بود که به زنبورداران عادی نصف این مبلغ تعلق گرفت؛ ما توانستیم با استفاده از این تسهیلات، کسب‌وکار خود را رونق بخشیم، کلونی‌های زنبور عسل نیز تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرند، اما همه موارد تحت پوشش بیمه نیستند و تنها برخی از بیماری‌ها و حوادث خاص شامل بیمه می‌شوند که اثبات آنها نیز کار ساده‌ای نیست. بدون شک، دولت می‌تواند در زمینه بیمه عملکرد بهتری داشته و پوشش جامع‌تری ارائه دهد.
مردم عسل را مستقیماً از خود زنبوردار تهیه کنند
ابراهیمی با بیان اینکه توصیه ما به مردم این است که عسل را مستقیماً از خود زنبوردار تهیه کنند، گفت: عسل یکی از سه محصول اول در دنیا است که بیشترین تقلب در آن صورت می‌گیرد، یکی از عواملی که می‌تواند به زنبوردار در بازاریابی کمک کند، دغدغه جدی سازمان‌های مربوطه و مسئولان برای مقابله با سودجویان و سوداگران است، چرا که این افراد به بازار داخلی و اعتماد عمومی آسیب‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کنند.
وی افزود: زنبورداران برای رشد در بازاریابی می‌توانند با تولید محتوای آموزشی و اطلاع‌رسانی، پل اطمینانی با مردم ایجاد کنند. با افزایش محصولات تقلبی، اعتماد عمومی نیز کاهش یافته و بنابراین تثبیت فروش عسل طبیعی نیاز به زمان، کیفیت مستمر و شفافیت دارد.
این زنبوردار ضمن بیان اینکه ما در دنیا در زمینه تولید محصولات زنبور عسل حرفهای زیادی برای گفتن داریم، اعلام کرد: جوانان ایرانی با تولید ژل رویال باکیفیت توانسته‌اند تأثیر بسزایی در صنایع دارویی کشور بگذارند؛ در زمینه صادرات عسل، متأسفانه بسیاری از فعالان این حوزه با فرآیندها و بازارهای جهانی آشنایی کافی ندارند و بسیاری از اقدامات لازم انجام نشده است که این امر می‌تواند با حمایت و هدایت هدفمند دولت به سهولت محقق شود.
وی در پایان تصریح کرد: مسئولین ما باید بیش از پیش به این صنعت حیاتی اهمیت دهند، نبود زنبورها در کره زمین می‌تواند مشکلات بسیار جدی برای زندگی ما انسان‌ها ایجاد کند، همان‌طور که وجودشان سرشار از فایده و برکت است، بنابراین، حمایت از زنبورداران باید افزایش یابد. بسیاری از زنبورداران با مشکلات سلامتی ناشی از کار سخت، مانند کمردرد، دست‌وپنجه نرم می‌کنند و بحث بیمه درمانی آنان مسئله بسیار جدی‌ای است؛ امیدوارم مسئولان با عزمی راسخ پای کار بیایند و وعده‌های خود را به طور عملی محقق سازند تا شاهد رونق هرچه بیشتر این صنعت باشیم.
در ادامه، بابک رهبرنیا مدیر امور زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان قم اظهار کرد: صنعت زنبورداری استان قم در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال قبل از آن، در حوزه تولید عسل با رشد حدوداً ۷ درصدی همراه بوده است؛ بر این اساس، در سال گذشته از بیش از ۳۳ هزار کلونی زنبور عسل، حدود ۳۶۷ تن عسل برداشت شد و در تعداد زنبورستان‌ها نیز شاهد رشد ۹ درصدی بودیم، این دستاورد مهم، علیرغم خشکسالی‌های متمادی که در سال‌های اخیر ادامه داشته، به دست آمده است.
اختصاص بیش از ۴۵ درصد تولید عسل به شهرستان قم
وی ادامه داد: بیش از ۴۵ درصد از این تولیدات به شهرستان قم اختصاص دارد که دلیل آن، هم سطوح زیر کشت گیاهان شهدزا و هم تعداد بیشتر زنبورستان‌های مستقل در این شهرستان نسبت به سایر شهرستان‌های استان است؛ در مورد آمار سال جاری نیز، همانند روال هر ساله، در مهر و به مدت دو هفته، سرشماری سراسری زنبورستان‌ها انجام می‌شود و آمار دقیق تولیدات صنعت زنبورداری قم در این فرآیند استخراج خواهد شد.
رهبرنیا اعلام کرد: یکی از بارزترین و جدی‌ترین چالش‌های پیش روی این صنعت، تغییرات اقلیمی است که شامل افزایش دما، خشکسالی، سیل، طوفان، آتش‌سوزی و پدیده گرد و غبار می‌شود؛ تغییرات اقلیمی می‌تواند به شیوه‌های مختلف بر زنبورداری به عنوان یک فعالیت اقتصادی و درآمدزا تأثیر منفی بگذارد.
وی افزود: نخستین تأثیر مستقیم آن بر خود زنبور عسل است؛ افزایش دمای هوا، تغییر الگوهای بارش، آلودگی هوا و تشدید بیماری‌ها و آفات می‌تواند به صورت مستقیم بر رفتار، رشد، تکثیر و سلامت کلونی‌ها اثر نامطلوب داشته باشد.
مدیر امور زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان قم با بیان اینکه اثرات غیرمستقیم تغییرات اقلیمی نیز بر گیاهان گرده‌افشان نمایان می‌شود، گفت: این تغییرات بر تنوع، توزیع جغرافیایی، شکل، اندازه، رنگ، بو و همچنین میزان قند و پروتئین گرده گیاهان تأثیر می‌گذارد که در نهایت منجر به کاهش کمی و کیفی منابع غذایی در دسترس زنبور عسل می‌شود؛ سومین سطح تأثیر، بر محصولات زنبورداری مانند ژل رویال، موم و بره موم مشهود است که می‌تواند تحت این شرایط با افت مواجه شود.
لزوم به‌گزینی نژادهای مقاوم زنبور عسل در برابر تغییرات اقلیمی
وی افزود: در راستای مقابله با این تغییرات و کاهش آثار سوء آن، می‌توان به راهکارهای متعددی از جمله به‌گزینی نژادهای مقاوم زنبور عسل در برابر شرایط محیطی سخت، استفاده از غذای کمکی، کنترل دقیق بیماری‌ها و آفات و به ویژه ارائه آموزش‌های تخصصی به زنبورداران اشاره کرد.
رهبرنیا تصریح کرد: سازمان جهاد کشاورزی استان نیز همه ساله از طریق مدیریت ترویج و مشارکت مردمی، اقدامات آموزشی متنوعی را به اجرا درمی‌آورد؛ از دیگر اقدامات حمایتی این سازمان، تخصیص سالانه سهمیه شکر با نرخ مصوب است که بنا بر شرایط پیش‌آمده برای صنعت، در قالب بسته‌های کمکی از طریق سامانه بازارگاه به زنبورداران اختصاص داده می‌شود، صدور مجوز کوچ نیز بخشی از خدمات حمایتی سازمان محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: تخصیص شکر با نرخ مصوب به ویژه در فصل بهار، با هدف تقویت کندوها و افزایش جمعیت آنها صورت می‌گیرد تا زنبورداران بتوانند حداکثر استفاده را از دوره شهددهی گیاهان ببرند؛ نظارت بر اجرای ضوابط کوچ، استقرار مناسب زنبورستان‌های بومی و مهاجر و رعایت حریم‌های قانونی نیز از جمله اقداماتی است که به ایجاد فضایی امن و بدون مزاحمت برای زنبورها کمک می‌کند تا زمان بیشتری را به جمع‌آوری شهد و تولید عسل اختصاص دهند.
مدیر امور زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان قم اعلام کرد: برگزاری دوره‌های آموزشی برای ارتقای دانش زنبورداران در زمینه کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، بخشی از برنامه‌های کوتاه‌مدت بوده است؛ در برنامه‌های بلندمدت نیز، اصلاح نژاد زنبورها، پرورش ملکه‌های سازگار با شرایط محیطی و مقاوم در برابر بیماری‌ها و حمایت از مراکز مربوطه در استان، می‌تواند کمک شایانی به توسعه پایدار زنبورداری و تقویت کلونی‌ها کند. همچنین تقویت تشکل‌های زنبورداری با هدف ارائه خدمات مشاوره‌ای تخصصی، از دیگر محورهای مهم در رشد این صنعت است.
وی افزود: حمایت‌های سازمان جهاد کشاورزی استان از زنبورداران شامل برگزاری دوره‌های علمی و مهارتی برای توسعه زنبورداری مدرن، اجرای برنامه‌های مبارزه با آفات و بیماری‌ها، استفاده از روش‌های مبارزه بیولوژیک و برگزاری همایش‌های علمی و تجربه‌محور در حوزه تولید عسل و محصولات جانبی بوده است.
قم رتبه اول کشور در سرانه تولید ژل رویال به ازای هر کندو را دارد
رهبرنیا با بیان اینکه استان قم رتبه اول کشور در سرانه تولید ژل رویال به ازای هر کندو را به خود اختصاص داده است، گفت: به طوری که در سال گذشته میزان تولید این محصول در استان بالغ بر ۴۱۴ کیلوگرم بوده است؛ در همین راستا، سازمان جهاد کشاورزی استان با همکاری تشکل زنبورداری و به یاری جمعی از نخبگان، اساتید و صنعتگران این حوزه، در سال ۱۴۰۱ اولین گردهمایی ملی فعالان ژل رویال ایرانی را با میزبانی شهر قم برگزار کرد.
وی ادامه داد: این رویداد کاربردی و تجربه‌محور، با هدف رفع مشکلات، آشنایی با آخرین دستاوردهای علمی و تجربی و کمک به توسعه پایدار زنجیره تولید و بازار ژل رویال ایرانی طراحی شد که نقش بسزایی در شناساندن هرچه بیشتر این محصول و کمک به خروج صنعت زنبورداری از حالت تک‌محصولی ایفا کرد.
ژل رویال محصول کاربردی در اقتصاد کشور
مدیر امور زنبور عسل سازمان جهاد کشاورزی استان قم در پایان تاکید کرد: ما بر این باوریم که صنعت ژل رویال در صورت حمایت همه‌جانبه، مدیریت صحیح و نگاه توسعه‌محور، می‌تواند به یک محصول راهبردی در اقتصاد کشور، توسعه صادرات غیرنفتی و به عنوان یک مزیت رقابتی و کالای ویژه صادراتی تبدیل شود؛ کیفیت بی‌نظیر ژل رویال ایرانی در سطح جهان این پتانسیل را دارد که برندی اعتبارآفرین برای صنعت زنبورداری کشور بسازد و جایگاه آن را در بازارهای جهانی ارتقاء بخشد.
انتهای پیام
نظرات