به گزارش ایسنا، هفته آغازین شهریور ماه هرسال به نام هفته دولت نام گذاری شده و مهم ترین انگیزه و بهانه برای نامگذاری این هفته به نام دولت، شهادت مظلومانه شهیدان رجائی (رئیس جمهور) و باهنر (نخست وزیر) در حادثه تروریستی هشت شهریور سال  ۱۳۶۰ توسط منافقین کوردل می‌باشد.

مسلما هروقت صحبت از دولت انقلابی و مولفه های آن می شود، نگاه ها متوجه دولت شهید رجائی به عنوان یک دولت الگو و جامع الشرایط در این خصوص می شود که علی رغم کوتاهی عمر این دولت، دیدگاهها و عملکرد آن و در راس آن شهید رجائی؛ میتواند ارائه دهنده یک دولت اصیل درطراز انقلاب اسلامی باشد.

به مناسبت هفته دولت و شهادت شهیدان رجایی و باهنر مصمم شدیم که که عملکرد دولت انقلابی شهید رجائی را در زمان جنگ در دو حوزه داخلی و خارجی مورد بررسی قرار دهیم. در شماره یک این مطلب عملکرد دولت ایشان را در حوزه داخلی بررسی خواهیم کرد.

سیاست داخلی دولت شهید رجائی در قبال جنگ

الف: شورای عالی دفاع و نقش رجائی

رجائی افزون بر داشتن سمت نخست وزیری، عضو شورای عالی دفاع نیز بود و از این کانال نیز با جنگ در ارتباط بود. مرحوم هاشمی رفسنجانی درباره مواضع و نقش رجائی در شورای عالی دفاع می گوید:

او به طور مرتب در جلسات شورای عالی دفاع شرکت می کرد و همان روحیه مقاومت و صلابت ایشان در کارها در شورای عالی دفاع خیلی موثر بود. ایشان اصرار داشت به کارهایی که خیلی مهم بود، ما بیشتر متکی باشیم؛ به نیروهای مردمی در جنگ. بیش از آن که روش کلاسیک مورد نظر باشد، باید نیروهای داوطلب مورد توجه قرار گیرند. به این حرف ها واقعا معتقد بود که می زد و طرح هایی که در زمان ایشان ریخته شد، طرح هایی بر این اساس بود.

این در حالی بود که بنی صدر (رئیس جمهور) جنگ را فرصت دیگری برای مبارزه سیاسی با جناح نیروهای خط امام (ره) تلقی می کرد. او با تکیه بر شعار تخصص گرایی و تعمیم آن به نیروهای نظامی، تکیه گاه اصلی خود را ارتش قرار داده بود و سعی می کرد با نزدیک کردن خود به نیروهای نظامی کلاسیک، ابتکار عمل جنگ را به دست گیرد. در نتیجه وی از به کارگیری نیروهای مردمی و انقلابی (سپاه و بسیج) در جنگ خودداری می کرد و یا نسبت به آن تمایل چندانی نشان نمی داد.

ب: اقتصاد جنگ

۱-بودجه نظامی

بودجه جنگ از بودجه عمومی دولت تامین می شد و در اولویت قرار داشت. هرچند دولت رجایی با فقر منابع مالی روبرو بود و کار خود را با 420میلیارد ریال کسر بودجه آغاز کرد، اما همه امکانات کشور راکه در حوزه اختیارات و تصمیم گیری خود داشت؛ درخدمت جنگ قرارداد. در بودجه سال ۱۳۶۰ نیز، بیشترین اولویت ها از نظر آمار و ارقام مربوط به جنگ یا امور مربوط به جنگ بود؛ مانند بازسازی مناطق جنگ زده، ترمیم خسارات وارده به تاسیسات اقتصادی، تامین نیازهای اساسی جنگ زدگان، ایجاد اشتغال و غیره.

۲-تشکیل ستاد بسیج اقتصادی کشور

عوارض ناشی از محاصره اقتصادی و سپس جنگ تحمیلی، مشکلات اقتصادی بسیاری را برای کشور پدید آورد و دولت را برآن داشت تا تدابیر ویژه ای را برای مقابله با آن اتخاذ کند. بدین منظور هیئت وزیران در جلسه مورخه ۵/۷/۱۳۵۹، تاسیس ستاد بسیج اقتصادی کشور را تصویب کرد تا این ستاد با توجه به شرایط خاص اقتصادی کشور، تصمیمات مقتضی را اتخاذ و آنها را از طریق سازمان های مسئول اجرا کند.

نخستین اقدام ستادبسیج اقتصادی کشور در زمینه نحوه توزیع و سهمیه بندی نفت، گاز و بنزین و بعد از آن، به دلیل ناامنی و در معرض تهدید بودن بنادر ایران، درباره ایجاد تسهیلاتی در زمینه تخلیه بار کشتی ها در بنادر امن ایران و بنادر بمبئی و کراچی بود.

مدتی بعد در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۵۹، ستاد با توجه به چهارچوب سیاست اقتصادی دولت و موقعیت جنگی کشور، اقدام به سهمیه بندی کالاهای اساسی از جمله نفت، بنزین، قند و شکر، روغن، پودرهای پاک کننده و غیره نمود و در این راستا کالابرگ هایی را چاپ و توزیع کرد.

رجایی هدف و برنامه دولت را از اجرای این طرح، توزیع ثروت و امکانات بیت المال به صورت مساوی و عادلانه بین مردم اعلام نمود. کاهش در خور توجه صادرات نفت، از کار افتادن پالایشگاه آبادان و آسیب دیدن پالایشگاههای مهم دیگر مانند پالایشگاه تبریز، انسداد بنادر، کاهش درآمدهای ناشی از واردات و صادرات کالاها و غیره، هم زمان با افزایش مخارج و هزینه ها، از مشکلات حاد اقتصادی کشور بود که دولت می کوشید، از راههای مختلف، به ویژه صرفه جویی، بخشی از آن را حل کند.

ج: اسکان آوارگان و مهاجرین جنگ

اسکان آوارگان و تامین نیازهای اساسی آنها از جمله مسائل مهم دولت بود. با تعرض همه جانبه عراق به قلمرو جمهوری اسلامی ایران، بیش از 5/1  میلیون نفر از ایرانیان به اجبار محل سکونت خود را رها و به مناطق امن تر مهاجرت کردند. در این رابطه، شهید رجایی، نخست به پیشنهاد مسئولان رسیدگی به امور آوارگان استان خوزستان، ستادی را در نخست وزیری تشکیل و قول همه نوع همکاری به مسئولان آن داد. همچنین به تمامی استانداران ابلاغ کرد که امکانات خود رابرای اسکان آوارگان جنگ بسیج کنند.

البته پس از آغاز جنگ، مردم، بخش درخور توجهی از آوارگان جنگ را اسکان دادند تا این که پس از چند ماه، بنیاد امور جنگ زدگان در اواسط بهمن ماه ۱۳۵۹ تاسیس و وظیفه اسکان و تامین نیازمندی های اساسی، آموزشی و ... مهاجرین ر ا بر عهده گرفت و بدین منظور اردوگاههایی را با ظرفیت متوسط سه تا پنج هزار نفر برای اسکان مهاجرین، ایجاد کرد.

د: تدارکات و پشتیبانی جنگ

از نخستین اقدامات دولت در این زمینه، ایجاد دفتر پشتیبانی استان خوزستان در نخست‌وزیری با هدف انجام امور پشتیبانی و تدارک جنگ با روش‌های بهتر و سریع‌تر بود. از دیگر اقدامات آن می‌توان به جذب و ارسال کمک‌های مردمی به جبهه‌های جنگ نیز اشاره کرد.

از سوی دیگر به دستور نخست‌وزیر؛ شرکت‌های دولتی تولیدکنندگان مواد غذایی مانند شرکت شیلات، برای تأمین نیازهای جبهه، کار تولید خود را با ظرفیت کامل ادامه دادند و دیگر تجهیزات و امکانات مؤسسات و شرکت‌های دولتی که قابل‌استفاده در جبهه‌های جنگ بودند، نیز بدین امر اختصاص یافتند... برای نمونه بخشی از کشتی‌های تجاری یا صیادی، برای حمل‌ونقل سپاهیان و مایحتاج آن‌ها، در اختیار ارگان‌های نظامی قرار گرفتند. یا تجهیزات و ماشین‌آلات راه‌سازی و مکانیکی تغییر کاربری پیدا کردند.

نگاه عمیق شهید رجائی به جنگ

تهیه جنگ‌افزار و خریدهای نظامی نیز ازجمله وظایف دولت بود. البته نظر رجائی در این زمینه آن بود که خرید و داشتن سلاح به‌تنهایی، حتی سلاح‌های پیشرفته، بدون داشتن فن‌آوری آن، با انقلاب متناسب نیست و تنها متضمن منافع و عملی شدن خواست و اهداف امپریالیسم است.

به گفته وی: باید ارتشی را پشتیبان انقلاب قرار دهیم که جنگ‌افزارش را خودش تهیه کند؛ اما این حرف به این معنی نبود که وی با خرید سلاح مخالف است، بلکه هدف غائی او، خودکفایی ازنظر تجهیزات و جنگ‌افزارهای نظامی بود.

رجائی موازنه قدرت و ستیز با رژیم بعثی و ابرقدرت‌ها را در ایمان مردم جستجو می‌کرد، نه در سلاح. بدین معنا که ایرانی نمی‌تواند دشمن را با سلاح‌هایی که از خود او گرفته است، شکست دهد. وی در توجیه این راهبرد می‌گوید: به‌منظور مقابله هرچه بیشتر با دشمنان، طرح بسیج مردم برای مقابله با این جنگ در طرح‌های دولت گنجانده‌شده است، چراکه این جنگ، جنگی نیست که ظرف چند روز تمام شود. برای ما صدام خیلی زودتر از آنچه صاحب‌نظران تصور می‌کنند، به زانو درخواهد آمد ولی دشمن اصلی ما آمریکا است که می‌خواهد در این جنگ فرسایشی، اسلحه‌های ما تمام شود و ما را مجبور سازند تا نظر ایشان را بپذیریم.»

منبع:

فصلنامه تخصصی نگین ایران، (شماره ۲)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، پاییز ۱۳۸۱، صفحات ۶۸،۶۹،۷۰،۷۱

انتهای پیام