به گزارش ایسنا، جایزه مصطفی(ص) طی سال‌های اخیر به عنوان یکی از معتبرترین جوایز علمی جهان اسلام جایگاه ویژه‌ای در میان محققان و اندیشمندان پیدا کرده است. این جایزه که به «نوبل اسلامی» شهرت یافته، نه تنها به پاس دستاوردهای برجسته دانشمندان مسلمان در حوزه‌های مختلف علوم پایه، فناوری‌های نوین و علوم زیستی اهدا می‌شود، بلکه نشانگر یک رویکرد مهم در پیوند علم و هویت اسلامی است.

در شرایطی که بسیاری از نخبگان و دانشمندان مسلمان به دلایل مختلف، از جمله نبود امکانات پیشرفته پژوهشی یا محدودیت‌های ساختاری، فعالیت‌های علمی خود را در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشورهای غربی و پیشرفته ادامه می‌دهند، جایزه مصطفی(ص) کوشیده است میان این ظرفیت جهانی و هویت اسلامی پیوندی دوباره برقرار کند.

رویکرد این جایزه فراتر از صرفاً قدردانی از تلاش‌های فردی دانشمندان است؛ مصطفی(ص) در واقع بستری برای بازتعریف نقش نخبگان مسلمان در مرزهای دانش جهانی است. نگاهی به فهرست برگزیدگان سال‌های گذشته نشان می‌دهد که بسیاری از آنان در معتبرترین مراکز علمی اروپا و آمریکا فعالیت می‌کنند و در حوزه‌هایی همچون نانوفناوری، پزشکی پیشرفته، مهندسی مواد، علوم رایانه و هوش مصنوعی به دستاوردهای درخشانی رسیده‌اند. این امر نشان می‌دهد که دانشمندان مسلمان در عین بهره‌گیری از زیرساخت‌های علمی پیشرفته در کشورهای میزبان، پیوند خود را با ریشه‌های فرهنگی و دینی‌شان حفظ کرده‌اند و جامعه علمی اسلامی را نیز در این افتخارات شریک می‌دانند.

از سوی دیگر، جایزه مصطفی(ص) تلاش می‌کند تصویری متفاوت از جهان اسلام در عرصه علم و فناوری به نمایش بگذارد؛ تصویری که در برابر کلیشه‌های رایج رسانه‌ای درباره منطقه، نشان‌دهنده ظرفیت عظیم علمی، نوآوری فناورانه و توان رقابتی دانشمندان مسلمان است. برگزاری این جایزه نه تنها فرصتی برای معرفی و شناساندن چهره‌های شاخص علمی است، بلکه بستری برای گفت‌وگو، تبادل نظر و شکل‌گیری شبکه‌های علمی میان پژوهشگران جهان اسلام و سایر کشورها نیز فراهم می‌سازد.

امسال نیز برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) با دستاوردهایی که در مرزهای دانش بشری به ثبت رسانده‌اند، بار دیگر نشان دادند که حضور دانشمندان مسلمان در مجامع علمی جهانی نه یک استثنا، بلکه یک جریان پرقدرت و رو به گسترش است. معرفی آنان می‌تواند الهام‌بخش نسل جوان در کشورهای اسلامی باشد تا با امید و انگیزه بیشتری مسیر علم و پژوهش را دنبال کنند و در عین حال هویت اسلامی و تعلق فرهنگی خود را حفظ نمایند.

مواجهه جهان اسلام با مهاجرت نخبگان

پدیده مهاجرت نخبگان و دانشمندان از کشورهای اسلامی به مراکز علمی پیشرفته، موضوعی است که همواره محل بحث و دغدغه بوده است. در یک سوی ماجرا، کشورهای میزبان با فراهم کردن امکانات گسترده پژوهشی، حمایت‌های مالی و فضای باز علمی، بستری مناسب برای شکوفایی استعدادها فراهم کرده‌اند؛ و در سوی دیگر، بسیاری از کشورهای اسلامی به دلیل محدودیت‌های زیرساختی، کمبود بودجه پژوهشی و گاه موانع اداری و سیاسی، قادر به نگه داشتن این سرمایه‌های انسانی نبوده‌اند.

با این حال، آنچه در سال‌های اخیر اهمیت بیشتری یافته، تغییر نگاه به این مهاجرت است. دیگر نمی‌توان صرفاً از «فرار مغزها» سخن گفت، چرا که بسیاری از این دانشمندان مسلمان نه تنها در محیط‌های علمی پیشرفته جهان به دستاوردهای بزرگی رسیده‌اند، بلکه با حفظ پیوندهای فرهنگی و هویتی خود، به الگویی از «حضور فعال و اثرگذار در صحنه جهانی» تبدیل شده‌اند. آن‌ها نشان داده‌اند که می‌توان در معتبرترین دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌های اروپا و آمریکا فعالیت کرد، اما همچنان خود را بخشی از جامعه علمی و فرهنگی جهان اسلام دانست.

دانشمندان مسلمان اگرچه در ظاهر به معنای خروج ظرفیت‌های علمی از کشورهای مبدا است، اما با ایجاد شبکه‌های بین‌المللی، همکاری‌های پژوهشی و بازتاب دستاوردها در کشورهای اسلامی، می‌تواند به فرصتی برای انتقال دانش و تجربه نیز بدل شود. جایزه مصطفی(ص) با تأکید بر این نگاه مثبت و راهبردی، توانسته است پدیده مهاجرت را از زاویه‌ای متفاوت بنگرد و آن را نه تهدید، بلکه ظرفیتی بالقوه برای تقویت همگرایی علمی جهان اسلام معرفی کند.

موضوع مهاجرت تم اصلی گفت و گوها در ششمین دوره جایزه مصطفی(ص) بوده است به گونه ای که شقایق حق‌جو رییس دهمین نشست استپ، در گفت‌وگو با ایسنا، افزود: در دهمین نشست استپ دو موضوع اصلی مطرح شد که شامل یک پنل و دو پنل سیاست‌گذاری بوده است. در پنل سیاست‌گذاری موضوع گردش نخبگان یا گردش مغزها به جای مهاجرت نخبگان مطرح شد و به این جمع‌بندی رسیدیم که در جهان اسلام باید شرایطی فراهم شود تا نخبگان به جای ترک دائمی کشور، پس از کسب توانمندی به کشور بازگردند و در پیشرفت علمی و فناورانه نقش‌آفرین باشند.

وی اظهار کرد: برای تحقق این هدف باید محیط‌هایی ایجاد شود که نخبگان امید داشته باشند بازگشت به کشور برای آنها ثمربخش است. بخشی از راه‌حل‌ها شامل ایجاد زیست‌بوم نوآوری، شکل‌گیری صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر و فراهم‌کردن امکان ارتباط مجازی با نخبگانی است که در خارج از کشور حضور دارند تا بتوانند همچنان در هدایت دانشجویان و صنعت کشور سهیم باشند.

حق جو با اشاره به اهمیت سرمایه‌گذاری در کشورهای اسلامی تأکید کرد: هرچند سرمایه‌گذاری در این کشورها اندک است، اما ایجاد یک اکوسیستم مشترک می‌تواند به تحقق چرخه گردش مغزها کمک کند.

نگاهی به محل اقامت 19 برگزیده جایزه مصطفی

نگاهی به فهرست برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از این دانشمندان مسلمان، امروز در معتبرترین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی جهان اقامت دارند و فعالیت‌های علمی خود را در همان محیط‌ها ادامه می‌دهند. بسیاری از آنان در ایالات متحده، اروپا و دیگر کشورهای توسعه‌یافته مشغول پژوهش هستند و به دستاوردهایی دست یافته‌اند که در مرزهای دانش جهانی ثبت شده است.

این حضور در کشورهای پیشرفته، دو بعد مهم دارد؛ از یک سو دسترسی به پیشرفته‌ترین امکانات آزمایشگاهی و پژوهشی امکان جهش‌های بزرگ علمی را برای آنان فراهم کرده است، و از سوی دیگر، برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) نشان داده‌اند که حتی در زیست‌بوم‌های علمی غربی نیز می‌توان هویت و تعلق خود به جهان اسلام را حفظ کرد. به همین دلیل، معرفی و تقدیر از آن‌ها در قالب این جایزه، تلاشی است برای بازتعریف رابطه میان مهاجرت علمی و هویت فرهنگی.

نگاهی به جدول زیر نشان می دهد که دانشمندان کشورهای اسلامی که برگزیده ادوار مختلف جایزه مصطفی هستند اغلب در غیر از کشورهای اسلامی اقامت دارند:

اقامت این دانشمندان در کشورهای پیشرفته نه تنها سبب گسترش شبکه‌های همکاری بین‌المللی می‌شود، بلکه زمینه‌ساز انتقال دانش و تجربه به کشورهای اسلامی نیز خواهد بود. بسیاری از برگزیدگان جایزه مصطفی(ص) با وجود اقامت در خارج، ارتباط نزدیک خود را با دانشگاه‌ها و مراکز علمی کشورهای اسلامی حفظ کرده و از طریق پروژه‌های مشترک، بورسیه‌های علمی یا برنامه‌های آموزشی، به توسعه علمی سرزمین‌های مادری خود نیز یاری رسانده‌اند.

در حقیقت، جایزه مصطفی(ص) با تمرکز بر معرفی این چهره‌ها نشان می‌دهد که اقامت دانشمندان مسلمان در کشورهای پیشرفته به معنای گسست از جهان اسلام نیست، بلکه فرصتی است تا آن‌ها به عنوان سفیران علمی در مرزهای دانش جهانی حضور داشته باشند و نام مسلمانان را در عرصه‌های بین‌المللی پرآوازه‌تر کنند.

انتهای پیام