به گزارش ایسنا، راسخون نوشت: «کوه‌های آب‌ریزان را می‌ستاییم و می‌ستاییم ستیغ کوهی را که تو بر آن روییدی.» این عبارت کهن، برگرفته از کتاب «اوستا»، گواهی است بر ارزش و احترام والای کوه‌ها در نزد ایرانیان باستان. از دیرباز، انسان برای حفظ جان خود به پناهگاه‌های کوهستانی روی آورده و غارها نخستین سکونتگاه‌های بشر بوده‌اند. حسن ذوالفقاری در مجموعه «باورهای عامیانه مردم ایران «درباره نمادگرایی کوه می‌نویسد: «نمادگرایی کوه از جهت ارتفاع، به نمادگرایی آسمان و ماوراء نزدیک می‌شود. از سوی دیگر، کوه مفاهیم استواری، تغییرناپذیری و گاه حتی خلوص را در ذهن متبادر می‌کند.» در این مقاله، به بررسی کوه‌هایی می‌پردازیم که هر یک روایت‌ها و افسانه‌های منحصربه‌فردی را در خود جای داده‌اند.
چند روایت معتبر از کوه‌های اساطیری کشور (از عبادتگاه کیخسرو تا کوه همیشه سوزان)
گنبد گیتی
نخستین کوه اساطیری ایران، دماوند است. بر اساس افسانه‌ها، آرش کمانگیر از فراز این کوه تیری را برای تعیین مرزهای ایران پهناور رها کرد که تا مرزهای افغانستان پیش رفت. دماوند و البرز مملو از داستان‌های افسانه‌ای هستند و افسانه آرش تنها یکی از این روایت‌هاست.
از دیگر داستان‌های برجسته، به بند کشیده شدن ضحاک ماردوش به دست فریدون در این کوه است. جالب اینکه هنوز هم کهنسالان بومی ساکن اطراف دماوند بر این باورند که شب‌ها صدای ناله‌های ضحاک از دل کوه به گوش می‌رسد.
روایت دیگر مربوط به زال است که پدرش سام، برای رهایی از تأثیرات نحس فرزند، او را در دامنه‌های دماوند رها کرد و سیمرغ او را به آشیانه خود برد.
کوهی میان‌تهی
کوه زندان سلیمان در شهرستان تکابِ استان آذربایجان غربی واقع شده است. بر اساس باور پیشینیان و ساکنان محلی، این مکان در گذشته محلی بوده که حضرت سلیمان(ع)، دیوها و جنیان نافرمان را در آن زندانی می‌کرد. این کوه که به شکل مخروطی و میان‌تهی است، حفره داخلی‌اش - همچون دیگر پدیده‌های زمین‌شناسی - بر اثر رسوب کانی‌های گوناگون در طول سالیان دراز پدید آمده است.
پژوهش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد که این کوه در ادوار کهن، به عنوان عبادتگاه، محل قربانی و نیایش موبدان زرتشتی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. گفتنی است آتشکده آذرگشنسب، مهم‌ترین آتشکده دوران ساسانیان، نیز در مجموعه تاریخی تخت سلیمان مجاور این کوه قرار دارد.
پناهگاه پادشاه
کوه راسوند در ۷ کیلومتری شمال غرب شازند، از کوه‌های اسطوره‌ای استان مرکزی به شمار می‌رود. روایت است کیخسرو، پس از ۶۰ سال پادشاهی، از تخت سلطنت کناره‌گیری کرد و برای عبادت به این کوه پناه برد. او به همراهانش گفت: "فردا مرا نخواهید دید و شما نیز اینجا نمانید." وقتی همراهان بیدار شدند، شاه ناپدید شده بود. کیخسرو به غاری در کوه رفت و برای همیشه ناپدید شد و همراهانش نیز در برف گرفتار آمدند.
در همین استان، کوه‌های انجدان در ۴۰ کیلومتری جنوب غربی اراک به غارهای متعدد و معروفش شناخته می‌شود. غار گیوه‌کش نیز یکی از این غارهاست که داستانی ویژه دارد: این غار تا سه سده پیش همچون دیگر غارها بود، تا زمانی که یک گیوه‌دوز برای گریز از سپاه محمود افغان به آن پناه برد. از آن زمان تاکنون، این غار به نام "غار گیوه‌کش" معروف شده است.
عظمت یک تمدن: کوه بیستون
زیبایی کوه بیستون در کرمانشاه چنان چشمگیر است که حتی بدون وجود کتیبه مشهور داریوش و بدون افسانه فرهاد و شیرین، باز هم این کوه اسطوره‌ای توانایی جذب شمار زیادی بازدیدکننده را دارا بود. این کوه با شکل مخروطی خاص خود، دیواره‌های عمودی و فرورفتگی‌های غارمانند، از عظمتی کمنظیر برخوردار است.
بر اساس باورهای مردم، فرهاد کوه‌کن به دستور معشوقه‌اش شیرین، به جان این کوه افتاد و با تیشه بر پیکره آن کوبید. حاصل این تیشه‌زنی، دیواره‌ای عظیم به ارتفاع تقریبی ۴۵ متر و عرض حدود ۲۰۰ متر است که آثار حجاری با قلم را بر خود حفظ کرده است. با این حال، باستان‌شناسان بر این باورند که به احتمال زیاد قرار بوده کتیبه‌ای بزرگ بر این دیواره حکاکی شود که به دلایلی نامعلوم، این کار ناتمام مانده است.
عجیب‌ترین کوه‌های ایران
در جاده رامهرمز به سمت رود زرد در استان خوزستان، کوهی آتشین وجود دارد که از گذشته‌های دور تاکنون، به‌طور پیوسته و شبانه‌روزی در حال سوختن است .این پدیده طبیعی که در میان مردم محلی به «تشکوه» معروف است، بر اساس نظر کارشناسان زمین‌شناسی، نتیجه دو عامل اصلی است: وجود گوگرد در لایه‌های زمین و همچنین متصاعد شدن گاز طبیعی از اعماق زمین به سطح آن.
رشته‌کوه‌های مریخی یا مینیاتوری در استان سیستان‌وبلوچستان مناظری از کوه‌های کره ماه را برای انسان تداعی می‌کنند. رسوبات آهکی بقایای بدن جانداران دریایی (سخت‌پوستان و ماهی‌ها) به همراه ماسه و خاک رس، مواد اصلی تشکیل‌دهنده رسوبات این کوه‌هاست.
در استان سیستان و بلوچستان، رشته‌کوه‌های مریخی یا مینیاتوری، مناظری خلق کرده‌اند که تداعی‌کننده تصاویر کره‌ی ماه در ذهن بیننده است. ترکیب رسوبات آهکی حاصل از بقایای جانداران دریایی (مانند سخت‌پوستان و ماهی‌ها) به همراه ماسه و خاک رس، ماده‌ی اصلی تشکیل‌دهنده‌ی این کوه‌های شگفت‌انگیز است.
کوه‌های رنگین‌کمانی شهر ماهنشان در زنجان با نام محلی آلاداغ لار معروف هستند. این کوه‌های رنگی فقط در نقاطی از دنیا مانند ژئوپارک ژانکی در چین و کوه‌های آسانیگ در پرو هستند. وجود حوضچه رسوبات آهن و تغییر املاح باعث شده که رنگ‌های جذاب و متعددی در بستر این کوه‌ها به‌وجود آید.
کوه‌های رنگین‌کمانی ماهنشان در استان زنجان، که با نام محلی «آلاداغلار» شناخته می‌شوند، از پدیده‌های کمنظیر زمین‌شناسی ایران به شمار می‌روند. این منظره‌های خارق‌العاده تنها در چند نقطه خاص از جهان همچون ژئوپارک ژانگی در چین و کوهستان آسانیگ در پرو قابل مشاهده هستند. علت شکل‌گیری این رنگ‌های چشمگیر و متنوع، وجود حوضچه‌های رسوبات آهن و تغییرات شیمیایی املاح معدنی در بستر این کوه‌هاست که طی میلیون‌ها سال ایجاد شده است.
عجیب‌ترین کوه دنیا را می‌توان کوه باستانی پردیس دانست. کوه باستانی پردیس در حومه شهرستان جم از توابع عسلویه استان بوشهر قرار دارد. گفته می‌شود که قله این کوه نزدیک‌ترین نقطه زمین به خورشید است. «بدیعه دشتی» باستان‌شناس مقیم انگلیس هم اعلام کرده غار نزدیک این کوه نخستین خانه دنیاست. شگفت‌انگیزترین کوه جهان را شاید بتوان کوه باستانی پردیس دانست که در حومه شهرستان جم از توابع عسلویه در استان بوشهر واقع شده است. بر اساس باورهای محلی، قله این کوه نزدیک‌ترین نقطه زمین به خورشید محسوب می‌شود. «بدیعه دشتی«، باستان‌شناس ایرانی مقیم انگلیس، نیز در پژوهش‌های خود ادعا کرده که غار مجاور این کوه، نخستین سکونتگاه بشری در جهان بوده است. این ویژگی‌ها، کوه پردیس را به یکی از منحصر به فردترین پدیده‌های طبیعی و تاریخی ایران تبدیل کرده است.
کوه اژدها در گرمسار استان سمنان، یکی از نادرترین و کم‌نظیرترین پدیده‌های زمین‌شناسی ایران به شمار می‌رود. ویژگی خارق‌العاده این کوه، وجود نوارهای موج‌دار و رنگارنگ به‌شکل امواج دریا است که در طیف‌های سرخ، سفید و قهوه‌ای بر پهنه کوه خودنمایی می‌کنند.
این نقش‌ونگار خیره‌کننده حاصل برهم‌نشینی لایه‌های متعدد خاک با ترکیبات معدنی گوناگون است. هر یک از این لایه‌ها با دارا بودن عناصر و کانی‌های ویژه، رنگ متمایزی به خود گرفته و با نظمی شگفت‌انگیز در کنار هم قرار گرفته‌اند تا این اثر هنری طبیعی را پدید آورند. این ترکیب بی‌نظیر از رنگ‌ها و فرم‌های موج‌دار، کوه اژدها را به یکی از شاهکارهای زمین‌شناسی ایران تبدیل کرده است.
کوه قاف: اسطوره‌ای در مرز جهان مادی و ماورا
کوه قاف به عنوان یکی از رازآلودترین اسطوره‌های مشترک در فرهنگ‌های خاورمیانه، به‌ویژه در ادبیات فارسی و عربی، جایگاه ویژه‌ای دارد. این کوه افسانه‌ای که در روایات مختلف از جنس زمرد توصیف شده، نماد مرز میان جهان مادی و قلمرو موجودات ماورایی است و طی سده‌ها الهام‌بخش شاعران، نویسندگان و عارفان بسیاری بوده است.
جایگاه کوه قاف در اساطیر کهن
در متون باستانی عربی و ایرانی، کوه قاف به عنوان دورترین نقطه جهان شناخته می‌شود. بر اساس این باورها، این کوه عظیم به عنوان ستون و تکیه‌گاه زمین عمل می‌کند و تمامی کوه‌های دیگر جهان به آن متصل هستند. برخی روایات نیز از احاطه شدن این کوه توسط اقیانوس‌های اسرارآمیز و غیرقابل دسترس سخن می‌گویند.
ویژگی‌های شگفت‌انگیز کوه قاف
بر اساس حکایات کهن، عظمت کوه قاف به حدی است که آسمان را بر دوش می‌کشد و رنگ لاجوردی آسمان در واقع بازتاب نور کوه زمردین قاف است. این کوه همچنین زیستگاه موجودات ماورایی از جمله جنیان و سیمرغ افسانه‌ای دانسته می‌شود که آشیانه خود را در بلندترین قله آن بنا کرده است.
درهای به سوی جهان ناشناخته
بر اساس افسانه‌ها، هر که توانایی گذر از کوه قاف را داشته باشد، به سرزمینی ناشناخته پا می‌گذارد که در آن قوانین جهان مادی جای خود را به قوانینی دیگر می‌سپارند و موجوداتی با توانایی‌های فراطبیعی در آن سکونت دارند. این ویژگی کوه قاف را به مقامی شگفت‌انگیز و دست‌نیافتنی در داستان‌های هزار و یک شب تبدیل کرده است.
این کوه اسطوره‌ای نه تنها نشان‌دهنده نگاه فلسفی گذشتگان به جهان هستی است، بلکه نماد سفر روحانی و عرفانی به سوی حقیقت نیز به شمار می‌رود
پرسش درباره وجود فیزیکی کوه قاف، موضوعی است که قرن‌ها ذهن پژوهشگران و عالمان را به خود مشغول کرده است.
از دیدگاه تاریخی و جغرافیایی، پژوهش‌های متعدد نشان می‌دهد که کوه قاف به شکلی که در اساطیر توصیف شده، وجود خارجی ندارد. با این حال، نظریه‌های مختلفی درباره منشأ این اسطوره مطرح شده است:
کوه‌های قفقاز: برخی پژوهشگران بر این باورند که داستان‌های مربوط به کوه قاف تحت تأثیر عظمت رشته‌کوه قفقاز شکل گرفته‌اند.
کوه آرارات: این کوه مقدس که در مرز ترکیه و ارمنستان واقع شده، به دلیل اهمیت مذهبی، می‌تواند منبع الهامی برای اسطوره کوه قاف بوده باشد.
کوه‌های پامیر: برخی محققان نیز رشته‌کوه پامیر را که "بام جهان" خوانده می‌شود، با کوه قاف مرتبط دانسته‌اند.
کوه قاف در پاکستان: کوهی با این نام در استان بلوچستان پاکستان وجود دارد، اما به نظر می‌رسد شباهت نامی آن تصادفی باشد و ارتباطی با اسطوره کهن ندارد
و اما معرفی چند کوه مقدس جهان
ناندا دِوی، هندوستان
ناندا دِوی با ارتفاع ۷۸۱۶ متر، دومین قله مرتفع کشور هند محسوب می‌شود که در بخش گاروال هیمالیا در ایالت اوتاراکند واقع شده است. این کوه به دلیل اهمیت مذهبی والا و اکوسیستم منحصربه‌فردش شناخته شده است.
نام «ناندا دِوی» به معنای «الهه بخشنده سعادت» است و پارک ملی ناندا دِوی که این کوه را در بر می‌گیرد، در سال ۱۹۸۸ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این منطقه به عنوان یکی از مسیرهای کوهنوردی محبوب در ناحیه گاروال شناخته می‌شود.
باور به اینکه این کوه محل اقامت الهه مقدس ناندا دِوی است، باعث شده تا این مکان به یکی از کوه‌های مقدس جهان تبدیل شود.
کوه فوجی، ژاپن
کوه فوجی با ارتفاع ۳۷۷۶ متر، نه تنها مرتفع‌ترین کوه ژاپن، بلکه مقدس‌ترین کوه این کشور نیز به شمار می‌رود. این کوه پوشیده از برف در هر دو آیین بودیسم و شینتوئیسم از تقدس ویژه‌ای برخوردار است و به عنوان یک آتشفشان فعال، جایگاه خدای آتش، الهه شینتو و دائینیچی نیورای (بودای بزرگ خورشید) محسوب می‌شود.
شینتوئیست‌ها این کوه را مظهر روح طبیعت می‌دانند، در حالی که بوداییان ژاپنی آن را دروازه‌ای به جهان دیگر می‌پشناسند. هر ساله در فصل تابستان، هزاران زائر با صعود به قله این کوه، به انجام آیات مذهبی خود می‌پردازند. این آیین دیرپا، کوه فوجی را به نماد فرهنگی و معنوی ژاپن تبدیل کرده است.
کوه آگونگ، بالی
کوه آگونگ با ارتفاع ۳۱۴۲ متر در شرق جزیره بالی واقع شده و برای مردم بالی از اهمیت معنوی فوق‌العاده‌ای برخوردار است. معبد مادر بساکیه، که مقدس‌ترین و بزرگترین معبد بالی به شمار می‌رود، در ارتفاع ۱۰۰۰ متری از دامنه‌های این کوه قرار گرفته است.
اگرچه این کوه به دلیل فعالیت‌های آتشفشانی، تهدیدی بالقوه برای ساکنان جزیره محسوب می‌شود، اما همچنان به عنوان مقدس‌ترین کوه در فرهنگ بالی مورد احترام عمیق قرار دارد. این کوه در سال ۲۰۲۳ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید و نماد فرهنگی و مذهبی منحصربه‌فردی برای مردم این منطقه به شمار می‌رود.
کوه سینا، مصر
کوه سینا در شبه‌جزیره سینای مصر واقع شده و با ارتفاع ۲۲۸۵ متر، اگرچه از نظر ویژگی‌های طبیعی شاخص نیست، اما اهمیت مذهبی و تاریخی آن موجب جذب گردشگران و زائران بسیاری شده است. بر اساس باورهای دینی، این کوه مکانی است که خداوند با موسی(ع) سخن گفت و الواح ده فرمان را به وی عطا کرد.
این باور کهنسال که بیش از هزاره‌ها در ادیان ابراهیمی تداول دارد، سالانه هزاران زائر و گردشگر را از سراسر جهان به این مکان مقدس می‌کشاند. صومعه سنت کاترین که در دامنه این کوه واقع شده، قدیمی‌ترین صومعه مسیحی جهان محسوب می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.
کوه کایلاش، تبت (چین)
کوه کایلاش از مقدس‌ترین کوه‌های جهان به شمار می‌رود که بیشتر مناطق آن تاکنون دست‌نخورده و غیرقابل دسترس باقی مانده است. بر اساس متون مقدس هندو و بودایی، کوه کایلاش تبلور فیزیکی کوه اسطوره‌ای مِرو است که دارای غارها و صومعه‌های باستانی متعدد می‌باشد و تنها تعداد معدودی از افراد موفق به مشاهده این اماکن مقدس شده‌اند.
این قله باشکوه در سه دین هندوئیسم، جینیسم و بودیسم از تقدس ویژه‌ای برخوردار است و قرن‌هاست که در افسانه‌های کهن آسیایی جایگاه ممتازی دارد. در حالی که هندوها این کوه را محل اقامت لرد شیوا می‌دانند، پیروان سایر ادیان نیز معتقدند شخصیت‌های برجسته مذهبی آنان به این مکان مقدس سفر کرده‌اند. این کوه عظیم که در رشته‌کوه هیمالیا واقع شده، به عنوان نماد وحدت ادیان مختلف آسیایی شناخته می‌شود و هر ساله زائران بسیاری را برای انجام مناسک دینی به خود جذب می‌کند.
انتهای پیام
نظرات