عباس پورمیدانی، در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه مدیریت منابع آبی کشور برای پایداری در کشاورزی و امنیت غذایی ضروری است، اظهار کرد: بخش کشاورزی جزء مصرف‌کنندگان آبی محسوب می‌شود که آب مصرفی آن مانند بخش صنعت، خدمات یا شهری به چرخه آبی باز نمی‌گردد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی قم ادامه داد: سهم مصرف منابع آبی در بخش کشاورزی نسبت به گذشته کاهش یافته، اما مصرف کلی منابع آبی در کشور افزایش یافته است، زیرا جمعیت، امید به زندگی، سطح رفاه، صنعت و بهداشت افزایش پیدا کرده است.

وی با بیان اینکه خشکسالی امسال نشان داد که حجم مصرف آب در کشاورزی کمتر از ۷۰ میلیارد متر مکعب بوده است، گفت: امسال با حدود ۵۴ میلیارد مترمکعب آب سطحی و زیرسطحی حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کاهش تولید داشتیم لذا برآوردهای ما نشان می‌دهد سهم آب کشاورزی حداکثر بین ۶۴ تا ۶۶ میلیارد متر مکعب بوده است، البته این اعداد، معضل اساسی و چالش اصلی بحران آب را رد نمی‌کنند.

پورمیدانی تصریح کرد: اقدامات فنی و مدیریتی باید قبل از به وقوع پیوستن مسائل انجام شود، اقدامات پیشگیرانه در مواقع بحرانی موثر نیستند. عواملی که این بحران را برجسته و تشدید کرده است، مدیریت منابع آبی در کشور طی ۵۰ سال گذشته، به ویژه در ۳۰ سال اخیر است. پس از انقلاب، با تأکید بر خودکفایی در حوزه امنیت غذایی، مصرف آب در بخش کشاورزی افزایش یافت، اما بهره‌وری آب کمتر مورد توجه قرار گرفت و سطح زیر کشت افزایش یافت که این عوامل به تشدید بحران آب، منجر شدند.

وی با بیان اینکه اکنون مهم‌ترین راهکاری که موجب افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب می‌شود، استفاده از فناوری‌های نوین است، افزود: هدف این است که در یک برنامه ۷ تا ۱۰ ساله، ضمن کاهش مصرف آب در کشاورزی، میزان تولید نیز حفظ و افزایش یابد. پیش‌بینی می‌شود که سهم کشاورزی از کل مصرف آب، از حدود ۶۴ تا ۶۶ میلیارد متر مکعب به ۵۴ تا ۵۵ میلیارد متر مکعب برسد.

پورمیدانی عنوان کرد: کشاورزی یک فرآیند پیوسته فنی است که از انتخاب محصول، محل و زمان کشت شروع می‌شود و همه این مراحل بر راندمان کلی و میزان بهره‌وری موثر هستند. امروزه در حوزه فناوری از الگوریتم‌ها و نرم‌افزارهای ویژه‌ای برای پهنه‌بندی کشت استفاده می‌شود که شرایط اقلیمی، ویژگی‌های آب و خاک، توپوگرافی و سایر عوامل مؤثر را تلفیق می‌کند و گیاه مناسب برای کشت را ارائه می‌دهد و پروژه ملی الگوی کشت که سالانه توسط وزارت کشاورزی ابلاغ می‌شود، حاصل کار سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی است.

مسئول نظارت بر برنامه الگوی کشت ملی بیان کرد: فناوری‌هایی که در فرآیند کاشت از آن‌ها استفاده می‌شود، شامل تسطیح اراضی و سیستم‌های آبیاری نوین مانند قطره‌ای و زیرسطحی است. در کشوری مانند ایران که تبخیر آب بالا است، استفاده از سیستم‌های زیرسطحی به دلیل تأمین مستقیم آب به ریشه گیاه، بهره‌وری بالایی ایجاد و از هدررفت آب نیز جلوگیری می‌کند و این سیستم‌ها در استان و نواحی اطراف اجرا می‌شود.

پورمیدانی با بیان اینکه معرفی ارقام مناسب از دیگر فعالیت‌های مؤثر در بخش کشاورزی است، گفت: هر رقم جدیدی که معرفی می‌شود برای یک منطقه خاص مناسب است و با توجه به تغییرات اقلیمی، نیاز به معرفی مداوم ارقام جدید برای محصولات اساسی وجود دارد، به طور مثال به صورت سالانه بین دو تا سه رقم جدید برای محصولات اساسی مانند گندم، جو و برنج در نواحی نیمه خشک و خشک معرفی می‌شود.

وی ادامه داد: برای معرفی هر ارقام محصولات کشاورزی، ۱۰ تا ۲۰ سال کار تحقیقاتی صورت گرفته است و ارقام جدید در مناطق خشک، پتانسیل تولیدی دو برابر نسبت به ارقام قدیمی با همان نهاده‌ها مانند کود، سم و مقدار آب را دارند. طرح «جهش تولید در دیم‌زارها» نیز از دیگر راهکارهاست، بین ۳ تا ۴.۵ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی در کل کشور؛ دیمی هستند و میزان تولید و عملکرد در این مزارع به دلیل عدم ورود علم و تکنولوژی در دیم‌زارها پایین است.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی قم افزود: برای افزایش بهره‌وری از دیم‌زارها می‌توان از طریق اصلاح مکانیزاسیون که شامل گسترش ماشین‌های مناسب برای کاشت، داشت و برداشت، معرفی ارقام جدید و تکنیک‌های ده زراعی مانند شخم عمود در شیب، کودهای مناسب و مدیریت منابع آب نام برد و طی سه تا چهار سال اخیر، اجرای این طرح در برخی استان‌های مستعد، باعث افزایش تولید و عملکرد از ۴۰ تا ۵۰ درصد شده است.

وی تصریح کرد: ۸۰ درصد تولیدات کشاورزی دنیا در دیم‌زارها انجام می‌شود، اما در ایران این رقم حدود ۱۵ درصد است. استفاده از «آب سبز» یعنی آبی که از بارش طبیعی به خاک می‌رسد با روش‌هایی مانند سطوح آبگیر و ذخیره‌سازی، می‌تواند تولید را افزایش دهد، در نهایت مجموعه اقدامات انجام‌شده در دو سال گذشته نشان می‌دهد که بدون کاهش تولید کشاورزی و در بسیاری از محصولات با افزایش تولید، میزان مصرف آب به طور معناداری کاهش یافته است.

ظرفیت استان قم در بخش کشاورزی

پورمیدانی به دیگر اقدامات انجام شده در سطح استان اشاره کرد و گفت: گسترش آبیاری قطره‌ای، استفاده از پهپادها در مقیاس آزمایشی، معرفی ارقام مناسب و توسعه صنایع تبدیلی از دیگر اقدامات صورت گرفته در استان است. بحث تغذیه گیاهی نیز یکی از چالش‌های بخش کشاورزی در نواحی خشک و شور است که کشاورزان با استفاده از مشاوران و دانش خود، از کودهای ریزمغذی استفاده می‌کنند و دو شرکت تولید کودهای مغذی در قم وجود دارد که محصولاتشان در کل کشور عرضه می‌شود.

وی افزود: مرکز تحقیقات قم دارای یک مرکز رشد با ۱۸ تا ۱۹ واحد فناور است که در اختیار جوانان با ایده‌های نوین است و می‌توانند در حوزه‌های مختلف علم روز فعالیت کنند و تاکنون از فناوری‌هایی مانند تصاویر ماهواره‌ای برای پیش‌بینی تغییرات اقلیمی GIS و GPS برای ردیابی تراکتورها و انواع تکنولوژی‌های روز استفاده می‌کنند، همچنین در قم دام سبک و سنگین به صورت سنتی و صنعتی وجود دارد.

پورمیدانی تصریح کرد: همچنین در راستای افزایش ظرفیت استفاده از محصولات، آن‌ها را فرآوری یا در انبار نگه می‌داریم، قم در بخش صنایع تبدیلی با وجود انبارهای مناسب، می‌تواند در این حوزه نقش آفرین باشد و از آنجا که قم چهارراه مواصلاتی در کشور است، این انبارها ظرفیت را برای شهرهای متفاوت ایجاد می‌کند و در حوزه گیاهان دارویی و کشت گلخانه‌ای، استان اقدامات لازم را انجام داده و دو یا سه واحد فراوری گیاهان دارویی نیز وجود دارد.

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی قم عنوان کرد: با وجود تلاش‌های انجام‌شده، هنوز فاصله زیادی با آنچه باید باشیم داریم و یکی از چالش‌های اصلی استان قم در بخش مدیریت منابع آبی، قرارگرفتن این استان در انتهای حوزه آبریز و آبخیز قرچای و قمرود است و با وجود سدسازی‌های بیش از حد، میزان آبی که به این منطقه می‌رسد از یک میلیارد متر مکعب در سال به زیر ۵۰  میلیون متر مکعب کاهش یافته است.

پورمیدانی اضافه کرد: با توجه به اینکه قم نیم درصد از زمین زراعی کشور را دارد (در حدود ۶۴ یا ۶۵ هزار هکتار را دارد در حالی که استان یک میلیون و ۱۵۰ هزار هکتار وسعت استان) و با توجه به محدودیت منابع آب، باید به سمت کشت‌های پاییزه و کاهش کشت بهاره و تابستان، استفاده از گونه‌های مقاوم به کم‌آبی و افزایش درآمد کشاورز با تولید کمتر حرکت کرد.

وی بیان کرد: در برخی مناطق کشت پسته توسعه یافت که دیگر توصیه نمی‌شود زیرا پسته، به منابع آب پایدار در بلندمدت نیاز دارد، اما گل محمدی و انواع داروهای گیاهی، دانه‌های روغنی کینوا، کاملینا و سورگوم برای کشت گزینه‌های مناسبی هستند. مقدار حق‌آبه یا دبی کشاورزان در گذشته حدود ۳ هزار و ۳۰۰ ساعت بود زیرا علاوه بر منبع آب پایدار، روان آب‌هایی نیز وجود داشت.

پورمیدانی افزود: هم اکنون کشاورزان به مقدار آب بیشتری برای کشاورزی نیاز دارند، اما آب‌های زیرزمینی نیز توان برداشت بیش از حد ندارند و برای کنترل این شرایط باید کشت بهاره و تابستان متوقف شود، همچنین استفاده حداکثری از آب سبز و توسعه کشت گلخانه‌ای راهکارهای دیگری برای کنترل منابع آب استان است. 

عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی قم گفت: یکی از نمونه‌های موفق در حوزه مدیریت منابع آبی استان، برداشت یک ماه زودتر جو بود، زمانی که غلات به خوشه می‌روند، آب خود را از دست می‌دهند و از یک حالت خمیری به آردی تبدیل و در نهایت سفت می‌شوند و با یک ماه برداشت زودتر جو به عنوان قصیل جو علاوه بر مصرف کمتر آب، ارزش غذایی این غله افزایش می‌یابد.

وی در پایان یادآور شد: هوش مصنوعی هنوز در کشاورزی کشور گسترش کامل نیافته است، جهاد کشاورزی از فناوری‌های نوین در بخش‌های متفاوتی استفاده می‌کند، اما هنوز واحدی که به صورت گسترده و کامل از هوش مصنوعی استفاده کند، وجود ندارد. 

انتهای پیام