فاطمه محروق شنبه دهم آبان در نشست علمی «بگرام و آینده امنیتی منطقه»، با اشاره به کتاب هنر معامله ترامپ، اظهار کرد: الگوی رفتاری ترامپ نشان می‌دهد که او با مطرح کردن یک خواسته حداکثری مانند بازگشت به بگرام، در پی ایجاد اهرم فشاری برای مذاکرات پشت پرده با طالبان است. 

وی انگیزه‌های داخلی و انتخاباتی ترامپ در آستانه انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره ۲۰۲۶ را نیز موثر دانست و افزود: ترامپ با بزرگنمایی خروج دولت بایدن از افغانستان و توصیف آن به‌عنوان خروجی مفتضحانه و بی‌کفایت که پایگاه استراتژیک بگرام را بدون اخذ هیچ امتیازی رها کرد، در پی ایجاد چهره‌ای قدرتمند از خود به‌عنوان احیاکننده اقتدار آمریکا و بسیج پایگاه رأی محافظه‌کاران است.

عضو هیأت علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه فردوسی به واکنش طالبان اشاره و بیان کرد: واکنش طالبان تاکنون مبتنی بر ملاحظه و پختگی دیپلماتیک بوده است. آنان با یادآوری توافق ۲۰۲۰ دوحه، بر خط قرمز خود که عدم حضور نظامی مستقیم خارجی است، مجددا تأکید کرده‌اند. با این حال، سکوت نسبی یا پاسخ‌های محتاطانه آنان نشان می‌دهد به دلیل نیاز مبرم به رسمیت‌شناسی بین‌المللی و رفع محدودیت‌های اقتصادی، درهای مذاکره پشت پرده را کاملاً نبسته‌اند. حتی تحلیل‌هایی مطرح است که ممکن است در قالب تعریف یک تهدید مشترک، همکاری‌های بسیار محدود اطلاعاتی یا نظارتی به‌صورت کنترل از راه دور در آینده قابل تصور باشد، اگرچه این امر در حال حاضر در حد گمانه‌زنی است.

محروق با اشاره به پیامدهای این موضوع برای ایران، بیان کرد: ابراز نگرانی عمیق جمهوری اسلامی ایران از حضور مجدد آمریکا در بگرام طبیعی است. ایران حضور آمریکا در این پایگاه استراتژیک را ذیل سیاست کلی مهار خود توسط واشنگتن تفسیر می‌کند. نگرانی جدی تهران این است که از بگرام برای مأموریت‌های جاسوسی، شنود الکترونیکی، پرواز پهپادهای شناسایی و حتی در سناریویی بحرانی، برای نقل و انتقال تسلیحات یا عملیات علیه منافع امنیتی ملی ایران در شرق کشور استفاده شود. این موضوع به‌طور مستقیم بر امنیت ملی ایران تأثیر می‌گذارد.

وی اضافه کرد: شواهد و تحلیل‌های موجود نشان می‌دهد اظهارات ترامپ درباره بگرام را باید بیشتر یک بلوف تاکتیکی برای معامله با طالبان و نیز تأمین اهداف داخلی دانست تا یک برنامه عملیاتی قطعی برای بازگشت نظامی. با این حال، نفس مطرح شدن این موضوع، حساسیت‌های امنیتی در منطقه را افزایش داده و واکنش محتاطانه همه بازیگران، از جمله طالبان، ایران، روسیه و چین را در پی داشته است. ادامه رصد این پرونده و به‌ویژه روند مذاکرات پشت درهای بسته برای درک تحولات آتی ضروری است.

طالبان به بلوغ سیاسی رسیده‌اند

در ادامه این نشست، جعفر حق‌پناه، استادیار مدعو دانشگاه تهران، با تحلیل اظهارات اخیر دونالد ترامپ درباره لزوم بازپس‌گیری بگرام، این ادعا را یک بلوف استراتژیک خواند و اظهار کرد: این صحبت بیش از آنکه نشانگر عزم واقعی آمریکا برای بازگشت نظامی باشد، یک بازی پیچیده قدرت در منطقه است. اظهارات ترامپ را باید در سه سطح تحلیل کرد؛ در سطح اول، این یک مانور انتخاباتی برای نمایش قدرت و انتقاد از دولت بایدن است. در سطح دوم، ابزاری برای معامله با طالبان برای کسب امتیازات اقتصادی و امنیتی است. اما در سطح سوم، این ژستی است در رقابت استراتژیک با چین که هدف از آن، احیای نقش آمریکا در معادلات آسیایی است.

نائب‌رئیس انجمن ایرانی مطالعات منطقه‌ای به واکنش طالبان اشاره کرد و افزود: پاسخ محتاطانه طالبان نشان می‌دهد که آنها به بلوغ سیاسی رسیده‌اند. طالبان از یک سو با یادآوری توافق دوحه، خط قرمز خود در مورد حاکمیت ملی را مشخص کرده‌اند و از سوی دیگر با خودداری از تقابل لفظی، زمینه مذاکرات پشت پرده برای حل مسائل اقتصادی را باز نگه داشته‌اند.

وی همچنین به تشریح پیامدهای امنیتی این موضوع برای ایران پرداخت و بیان کرد: هرگونه حضور نظامی آمریکا در بگرام، تهدیدی مستقیم برای امنیت ملی ایران محسوب می‌شود. ما شاهد خواهیم بود که افغانستان می‌تواند به کانون جدیدی برای چالش‌های منطقه تبدیل شود. نگرانی ایران تنها محدود به مسائل امنیتی نیست، بلکه تحرکات جدید آمریکا می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری دوباره تروریسم در مرزهای شرقی کشور باشد.

این استاد دانشگاه با اشاره به سناریوهای پیش‌رو تأکید کرد: احتمال بازگشت فیزیکی آمریکا به بگرام کمتر از ۳۰ درصد است اما همین میزان نیز برای ایجاد بی‌ثباتی در منطقه کافی است. راهبرد ایران باید مبتنی بر تقویت همکاری‌های سه‌جانبه با افغانستان و پاکستان، فعال‌سازی دیپلماسی منطقه‌ای و هوشیاری کامل در مقابل توطئه‌های جدید باشد. آنچه در مورد بگرام می‌گذرد، تنها یک بازی محلی نیست، بلکه بخشی از نقشه بزرگتر آمریکا برای مهار چین و ایجاد بحران‌های کنترل‌شده در منطقه است. ایران باید با درایت و هوشیاری، هم از امنیت مرزهای خود حفاظت کند و هم با دیپلماسی فعال مانع از تبدیل افغانستان به میدان جدید رقابت‌های قدرت‌های بزرگ شود.

انتهای پیام