لیلا تاجگردون در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا و در پاسخ به اینکه خشکسالی چگونه بر کیفیت خاک و فرسایش آن در استان فارس تأثیر گذاشته است، گفت: یکی از مباحث این مسئله کاهش بارش‌ها و تغییر الگوی آن‌هاست؛ به‌گونه‌ای که بارندگی‌ها از حالت برف به باران و از بارش‌های طولانی‌مدت به بارش‌های کوتاه‌مدت و شدید (رگباری) تبدیل شده‌اند. برای نمونه، در گذشته ممکن بود در طی سه تا چهار روز، ۵۰ تا ۶۰ میلی‌متر بارش رخ دهد، اما اکنون در چند دقیقه حجم زیادی از بارش نازل می‌شود، مانند سیلاب شیراز.  شدت بالای این نوع بارش‌ها سبب افزایش رواناب و سیلاب شده و در نتیجه، فرسایش خاک شدت می‌یابد.

وی با بیان اینکه این فرایند موجب کاهش کیفیت خاک و از بین رفتن حاصل‌خیزی آن می‌شود، افزود: بر اساس گزارش‌ها، نرخ فرسایش خاک در ایران بین ۱۲ تا ۳۰ تن در هکتار در سال برآورد شده است که این رقم ایران را در میان کشورهای دارای بیشترین نرخ فرسایش در جهان قرار می‌دهد.

تاجگردون با تصریح اینکه خشکی شدید خاک باعث تخریب ساختمان خاک و جدا شدن ذرات آن می‌شود و در نتیجه آمادگی کامل برای حمل توسط آب یا باد می‌شود، گفت: خشکسالی‌های چند ساله که نشان از تغییر اقلیم دارد، باعث نزول بارندگی‌های رگباری می‌شود که قدرت تخریبی زیادی دارد و خاک متلاشی شده پتانسیل فرسایش‌پذیری و از طرف دیگر تولید رسوب بیشتری پیدا می‌کند. به این توضیحات باید خشک شدن و از بین رفتن پوشش گیاهی هم که زمینه تخریب ساختمان خاک را هم فراهم می‌کند، اضافه کرد.

تأثیر خشکسالی بر تنوع گیاهی

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس همچنین در پاسخ به اینکه کاهش بارش چه تأثیری بر کاهش تنوع گیاهی و جنگل‌ها و مراتع استان داشته است، گفت: کاهش بارش‌ها و بروز خشکسالی باعث می‌شود گیاهان یک‌ساله رشد کامل نداشته و به مرحله گل‌دهی و بذردهی نرسند. در نتیجه، مراتع سال‌به‌سال فقیرتر می‌شوند. همچنین درختان و درختچه‌ها و بوته‌ها که عمر طولانی دارند نیز در اثر خشکسالی اقلیمی و کاهش رطوبت خاک(که به عنوان خشکسالی کشاورزی در اراضی دیم، شناخته می‌شود) آسیب می‌بینند و توان زیستی جنگل‌ها و مراتع کاهش می‌یابد.

وی در ادامه در خصوص اینکه تغییرات پوشش گیاهی چه پیامدهایی برای تثبیت خاک و کنترل گرد و غبار ایجاد کرده است، گفت: تغییر در پوشش گیاهی پیامدهایی جدی برای تثبیت خاک و کنترل گرد و غبار دارد. هرچه پوشش گیاهی انبوه‌تر باشد، در زمان وقوع بارش‌ها، میزان فرسایش کمتر و تثبیت خاک بیشتر است؛ در حالی که فقیر شدن پوشش گیاهی سبب افزایش میزان فرسایش و در نتیجه موجب افزایش تولید رسوب می‌شود و با از دست رفتن رطوبت خاک و تخریب ساختمان آن و کاهش هوموس و ماده آلی، در معرض بادها حتی با سرعت کم هم تولید گرد و غبار می‌کند.

کاهش نرخ زادآوری در گونه‌های علفخوار

تاجگردون به تأثیر کمبود آب و منابع غذایی ناشی از خشکسالی بر جمعیت گونه‌های جانوری فارس اشاره کرد و افزود: خشکسالی و کمبود منابع آبی و غذایی نیز تأثیر مستقیمی بر جمعیت گونه‌های جانوری دارد. نخستین اثر آن کاهش نرخ زادآوری در گونه‌های علفخوار است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس با بیان اینکه کمبود آب و غذا همچنین موجب ضعف بدنی و افزایش استعداد ابتلا به بیماری‌ها می‌شود، گفت: با از بین رفتن اولین حلقه زنجیره غذایی حلقه‌های بعدی هم دچار نقصان و نابودی می‌شود.

وی در پاسخ به اینکه خشکسالی چگونه الگوهای مهاجرت، تولیدمثل و زادآوری حیات وحش را تغییر داده است، تصریح کرد: خشکسالی سبب می‌شود اغلب جانوران به طور غریزی جهت بقا زادآوری کمتری داشته باشند. زمانی که منابع آب و غذا در یک زیستگاه کاهش می‌یابد، جانوران ناچار به کوچ به نواحی اطراف، مانند اراضی کشاورزی و باغات می‌شوند. این امر، آن‌ها را در معرض خطر شکار یا تعارض با انسان قرار می‌دهد.

بیشترین آسیب را کدام گونه‌های جانوری دیده‌اند

تاجگردون همچنین در خصوص اینکه کدام گونه‌های جانوری بیشترین آسیب را از کاهش منابع آب و گیاهان خوراکی دیده‌اند، گفت: در میان گونه‌ها، جانوران علف‌خوار و درشت ‌جثه مانند گورخر ایرانی، کل‌بز و قوچ‌ومیش بیشترین آسیب را از خشکسالی و کاهش منابع گیاهی متحمل می‌شوند و طبیعی است که گونه هایی که در سطح بالاتر هرم غذایی جای دارند نیز در معرض تلفات گسترده و نهایتا نابودی قرار می‌گیرند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست فارس درباره چگونگی تخریب زیستگاه‌های طبیعی و فشار بر گونه‌های بومی به دلیل خشکسالی هم گفت: خشکسالی با از بین بردن خاک حاصلخیز، پوشش گیاهی، کاهش زادآوری جانوران، خشکیدگی منابع آبی و تخریب زیستگاه‌ها، فشار زیادی بر جمعیت گونه‌های گیاهی و جانوری بومی وارد می‌کند.

۸۰ درصد پیامدهای خشکسالی به دلیل سوءمدیریت منابع آبی است

وی در ادامه به نقش فعالیت‌های انسانی(حفاری، برداشت بی‌رویه منابع آب، کشاورزی فشرده) در تشدید اثرات خشکسالی اشاره کرد و افزود: طبق مطالعات علمی، حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد از اثرات اقلیمی ناشی از عوامل طبیعی است و حدود ۸۰ درصد پیامدهای کنونی خشکسالی در ایران به برداشت بی‌رویه منابع آب، حفر چاه‌های غیرمجاز و سوءمدیریت منابع آبی بازمی‌گردد که این اقدامات انسانی سبب خشکیدگی چشمه ها و منابع آبی زیستگاه‌ها شده است.

تاجگردون به راهکارهایی برای مدیریت منابع آب و حفظ اکوسیستم در شرایط خشکسالی در استان فارس اشاره کرد و افزود: در استان فارس و در مناطقی که سابقا منابع آبی مانند چشمه وجود داشته است که در اثر خشکسالی خشکیده باشد آبشخور حیات وحش ایجاد شده است و به وسیله تانکر یا انتقال آب آبرسانی انجام می‌شود.

وی در پایان گفت: همچنین در راستای مدیریت منابع آب و حفظ اکوسیستم‌ها در شرایط خشکسالی، اقداماتی چون تدوین برنامه مدیریت زیست‌بومی تالاب‌های استان و تعیین نیاز آبی زیست‌محیطی انجام شده است. مطابق قانون، سازمان محیط‌زیست وظیفه تعیین نیاز آبی و وزارت نیرو وظیفه تأمین و تخصیص آن را بر عهده دارد.

انتهای پیام