سینا سهیلی‌فر در گفت‌وگو با ایسنا با تاکید بر اینکه انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد از اولین ناشرانی بوده است که به صورت تخصصی وارد حوزه محیط زیست و کشاورزی شد، اظهار کرد: دلیل این امر، از یک سو پتانسیل علمی اساتید این حوزه در دانشگاه فردوسی مشهد و از سوی دیگر ارتباطاتی بود که مدیران وقت انتشارات با این اساتید برقرار کرده بودند. این حوزه زمانی برای انتشارات ما اهمیت یافت که هنوز موضوعاتی مانند بحران آب، مسائل محیط زیستی یا ناترازی انرژی چندان مطرح نبود.
وی ادامه داد: طی دو تا سه سال اخیر، شاهد مجموعه‌ای از تغییرات و برنامه‌ریزی‌های اجرا شده در انتشارات جهاد دانشگاهی هستیم که نتیجه آن، افزایش قابل توجه تعداد مخاطبان بوده است. این رشد مخاطب سبب شد که در بُعد درآمدی نیز به سطح مناسبی از رشد برسیم؛ به‌گونه‌ای که طی سه سال گذشته، به‌طور میانگین سالانه ۲۰ درصد رشد ریالی داشته‌ایم، هرچند تعداد عناوین منتشر شده در این مدت، به فراخور شرایط کمی بالا و پایین داشته است.
مدیر سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: جالب است که امروز وقتی به قفسه آرشیو خود نگاه می‌کنیم، کتاب‌هایی را می‌بینیم که کاملاً مناسب مسائل روز هستند، اما حدود ۳۰ سال پیش منتشر شده‌اند و در زمان خود چندان دیده نشده‌اند؛ ازجمله کتاب‌هایی مانند «بهار خاموش»، «چقدر کافی است» و «برای چند نفر جا هست». ما در این دو حوزه و سایر حوزه‌های دانشگاهی، یک نشر تخصصی دانشگاهی بودیم و عملاً ورود جدی به کتاب‌های عمومی مانند رمان نداشتیم؛ اگر هم رخ داده، بسیار محدود و موردی بوده است.
سهیلی‌فر افزود: فروشگاه‌های ما نیز در امتداد همین رویکرد، دانشگاهی بوده‌اند و این سبک از نشر و فروش کتاب دانشگاهی، تا سال‌ها فرایندی پررونق، هم برای مخاطبان و هم برای تولیدکنندگان بود. اما در گذر زمان، نشر دانشگاهی دچار بحران و رکود شد و بسیاری از ناشران ورشکست شدند. اکنون در مشهد فقط انتشارات جهاد دانشگاهی و دانشگاه فردوسی مشهد در این حوزه باقی مانده است و در سطح کشور نیز عمدتاً تنها ناشرین دانشگاهی فعالیت دارند.
تغییر رویکرد دانشگاه‌ها از «منبع‌محوری» به «جزوه‌محوری»
وی به دلیل اصلی این وضعیت اشاره کرد و گفت: دلیل اصلی، تغییر رویکرد دانشگاه‌هاست؛ جایی که از «منبع‌محوری» به «جزوه‌محوری» حرکت کرده‌اند و همین مسئله موجب شده است که خرید کتاب دانشگاهی به شدت کاهش یابد. این افتِ تقاضا، ناشران دانشگاهی را دچار بحران اقتصادی کرد و همان‌طور که فروش کتاب دانشگاهی کاهش یافت، فروشگاه‌های تخصصی ما نیز با افت مواجه شدند.
مدیر سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی خراسان رضوی اضافه کرد: در چنین شرایطی و با تغییر ذائقه مخاطب، ما نیز ناچار شدیم در ساختار خود تغییراتی ایجاد کنیم. در چند سال اخیر، انتشار برخی کتاب‌های عمومی‌تر را آغاز کردیم؛ کتاب‌هایی در حوزه‌هایی تربیتی یا تعاملی با محیط‌زیست، نه صرفاً تربیتی. مجموعه «کودک و تجربه طبیعت» یکی از نمونه‌های مهم این بازنگری است که تاکنون یازده جلد از آن منتشر کرده‌ایم.
متناسب سازی تولیدات و روش‌های کاری متناسب با تغییر ذائقه مخاطبان
سهیلی‌فر افزود: با توجه به چنین فضایی، رویکرد اصلی ما تغییر نکرد، اما روش‌هایمان را تغییر دادیم. مخاطب در سال‌های اخیر هم در نوع کتاب مورد انتظارش و هم در برداشتش از یک کتاب‌فروشی دچار تغییر شده است. بنابراین ما نیز به‌صورت هم‌زمان در هر دو حوزه به‌روزرسانی را در دستور کار قرار دادیم.
وی درباره بخش نشر این انتشارات گفت: در بخش نشر، کتاب‌های عمومی و حوزه‌های جدید را به محصولات خود اضافه کردیم و مدل پرداخت و تولید آن‌ها را از کتاب‌های دانشگاهی تفکیک کردیم. در فرایند تولید نیز طراحی جلد، هویت بصری و گرافیک کتاب‌ها را کاملاً حرفه‌ای‌تر کردیم و این تغییرات به تدریج به کل ساختار انتشارات تعمیم یافت. در فضای مجازی، بسته‌بندی محصولات، حتی کیسه‌های خرید مخاطبان، تلاش کردیم هم از نظر زیبایی‌شناسی و هم از نظر محیط‌زیستی ارتقا یابند. همچنین هویت بصری انتشارات و کتاب‌فروشی‌ها را بازطراحی کردیم.
مدیر سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: در حوزه نشر، علاوه بر حفظ حوزه‌های تخصصی محیط‌زیست و کشاورزی با محتوای روز و علمی، تلاش کردیم نحوه پرداخت به این محتواها مطابق ذائقه امروز مخاطب باشد؛ به‌ویژه در سبک طراحی، حجم کتاب، سبک‌سازی و توجه به جذابیت بصری. شرایط جامعه و کاهش زمان مطالعه باعث شده مخاطب کمتر به سمت کتاب‌های حجیم برود و ما نیز ناچار بودیم به این نیاز پاسخ دهیم.
سهیلی‌فر با اشاره به کتابی که درحال آماده‌سازی است گفت: یکی از کتاب‌هایی که اکنون در حال آماده‌سازی آن هستیم، کتابی درباره «یوزپلنگ» است که نوشته آقای فرهادی‌نیاست؛ فردی که حدود ۳۰ سال در حوزه حفاظت از یوزپلنگ فعالیت جدی داشته است. این کتاب روایت تجربه‌نگاری ۳۰ سال تلاش برای حفاظت از یک گونه پرچم‌دار در ایران است. ما قصد داریم این کتاب را به محصولی چندوجهی تبدیل کنیم؛ اثری که فقط تجربه‌نگاری نباشد، بلکه تجربه دیداری هم داشته باشد و حتی امکاناتی مانند AR به آن افزوده شود تا مخاطب هنگام مطالعه بتواند صداها یا مصاحبه‌هایی مرتبط را هم‌زمان بشنود. این مسیری است که در آن کیفیت را بر کمیت مقدم می‌دانیم؛ یعنی اگرچه ممکن است تعداد عناوین منتشرشده کاهش یابد، اما هر کتاب باید به محصولی تبدیل شود که هم ما به آن افتخار کنیم و هم برای مخاطب تجربه‌ای ارزشمند باشد.
وی با بیان اینکه از آنجا که جهان امروز از تخصص‌گرایی صرف فاصله گرفته و به سمت نگاه بین‌رشته‌ای، تفکر سیستمی و تحلیل کلان حرکت کرده است، افزود: بر همین اساس ما نیز تلاش کردیم همین رویکرد را در دو حوزه اصلی خود وارد کنیم. برای مثال، مجموعه «کودک و تجربه طبیعت» دقیقاً در همین چارچوب قرار می‌گیرد؛ گونه‌ای از تربیت و آموزش که رویکرد اکولوژیک دارد و پیوندی میان آموزش، تفکر محیط‌زیستی و سایر حوزه‌های مرتبط برقرار می‌کند.
افت تیراژ کتاب‌ها به دلیل کاهش رقبت مردم به مطالعه کتاب
مدیر سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی خراسان رضوی در پاسخ به این سوال که چرا تیراژ کتاب‌ها به‌طور چشمگیری کاهش یافته و کتاب‌های الکترونیک جایگزین شده‌اند، گفت: بخش عمده این موضوع به کاهش میل به مطالعه برمی‌گردد. این واقعیت را نمی‌توان انکار کرد که با گسترش فضای مجازی و حجم گسترده محتوایی که ذهن انسان روزانه با آن درگیر است، گرایش به مطالعه کاهش یافته است. این مسئله تنها مختص ایران نیست؛ در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته که پیش‌تر سرانه مطالعه بالایی داشتند نیز، طبق پژوهش‌های اخیر، سرانه مطالعه کاهش پیدا کرده است.
سهیلی‌فر علت این روند را ظرفیت محدود مغز انسان برای یادگیری در طول روز دانست و بیان کرد: مغز انسان ظرفیت محدودی برای دریافت داده در طول روز دارد و با انبوه اطلاعاتی که از فضای مجازی دریافت می‌کند، خسته می‌شود و یادگیری عمیق کاهش می‌یابد. مطالعه، که ذاتاً یک فعالیت عمیق است، در نتیجه کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد. با این حال، روندهای پژوهشی نشان می‌دهد این روند پایدار نخواهد بود و دوباره توجه به یادگیری عمیق و مطالعه باز خواهد گشت. این تحلیل‌ها بر اساس مطالعات حوزه رفتارشناسی، خودیاری و مدیریت فردی است که افزایش توجه به تمرکز و یادگیری عمیق را تأیید می‌کند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد بشر در حال بازاندیشی درباره این مسئله است.
توجه جدی به نشر الکترونیکی و کتاب‌های صوتی
وی درباره نشر الکترونیک گفت: در حوزه نشر الکترونیک، ما انتشار نسخه الکترونیکی را به‌صورت جدی آغاز کرده‌ایم و هر کتابی که منتشر می‌شود، نسخه الکترونیک آن نیز ارائه می‌شود. تلاش کرده‌ایم در برخی موارد تلفیقی از دو نسخه فیزیکی و الکترونیکی را هم ارائه دهیم. برای نمونه، در کتاب «حس شگفتی» از مجموعه «کودک و تجربه طبیعت»، که تصاویر زیادی دارد، دو اقدام انجام دادیم.
مدیر سازمان ترویج مطالعه و نشر جهاد دانشگاهی خراسان رضوی افزود: نخست، تمام تصاویر قدیمی کتاب را به‌صورت اختصاصی و با حضور عکاس در اکوسیستم واقعی خودمان بازتولید کردیم تا کیفیت و انطباق واقعی داشته باشند. سپس برای اینکه کتاب از نظر قیمت بهینه باشد، نسخه چاپی را به‌صورت سیاه و سفید منتشر کردیم. اما برای اینکه مخاطب از تصاویر رنگی نیز بهره‌مند شود، با توجه به اینکه امروز عادت به مشاهده تصاویر رنگی بسیار بیشتر شده، یک QR Code در ابتدای کتاب قرار دادیم تا مخاطب بتواند تصاویر رنگی را در نرم‌افزار «فیدیبو» مشاهده کند. به این ترتیب، هر کس کتاب را خریداری می‌کرد، هم نسخه فیزیکی و هم دسترسی نسخه الکترونیک را به‌صورت هم‌زمان داشت.
سهیلی‌فر تصریح کرد: در کنار این، تولید کتاب صوتی را نیز در دستور کار قرار دادیم و تلاش می‌کنیم در فضای مجازی نیز در هر بخشی حضور داشته باشیم. بر اساس ارزیابی‌های مالی و نیاز بازار، ممکن است برخی عناوین فقط به‌صورت الکترونیکی منتشر شوند، زیرا مخاطبشان در فضای دیجیتال بیشتر است یا از نظر مالی مقرون‌به‌صرفه‌تر خواهد بود. در مقابل، برخی دیگر از کتاب‌ها فقط نسخه چاپی خواهند داشت. این انتخاب‌ها بر اساس تحلیل نیاز مخاطب، شرایط اقتصادی و ویژگی‌های محتوایی هر کتاب انجام می‌شود.
انتهای پیام
نظرات