سیدرضا حسینزاده ۱۰ آذر، در نشست تخصصی «بررسی ظرفیتهای ژئوتوریسم در خراسان رضوی»، که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: در حوزه توریسم مشکل ما «کمبود پتانسیل» نیست، بلکه «مدیریت این پتانسیلها» است، واقعیت این است که در کشور ما، صنعت گردشگری هنوز معنای جدی پیدا نکرده است. اگر بخواهیم صنعت گردشگری را به صورت نظری بررسی کنیم، میتوانیم چهار رکن تعریف کنیم؛ میراث طبیعی، ژئوپارکها، خود گردشگران و در نهایت مدیریت. مشکل اساسی دقیقاً در همین رکن چهارم، یعنی مدیریت است.
وی با اشاره به ظرفیتهای کشور در حوزه گردشگری، خاطرنشان کرد: در همه بخشها پتانسیل داشتیم ولی بسیاری از آنها را از بین بردهایم؛ چه در آب، چه خاک و چه پوشش گیاهی، تا جایی که بعضی مناطق کشور به مرحله فروپاشی جغرافیایی نزدیک شدهاند. مدیریت همیشه به سمت پتانسیلهایی رفته که سریع پول تولید میکنند؛ مانند معدن، کشاورزی نادرست یا بهرهبرداری از جنگلها. شهرهای ما اگر پتانسیل گردشگری نداشتند، امروز در برخی از آنها نفس هم نمیشد کشید، اما چون گردشگری برنامهریزی میخواهد و این برنامهریزی دشوار است؛ سراغ بحث توریسم نرفتهایم.
عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی ادامه داد: در ایران سالانه ۵ یا ۶ میلیون گردشگر خارجی داریم که حدود پنج صدم درصد گردشگران جهان است. از این تعداد نیز حدود ۵۱ درصد زائر و درصد زیادی گردشگران کولهپشتی از کشورهای همسایهاند؛ نه گردشگران دارای هزینه بالا. گفته میشود درآمد گردشگری کشور، ۳ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار است، اما واقعیت این است که این رقم دقیق نیست، چراکه این آمار و جایگاه، اصلاً با ادعای «تعلق ایران به ۱۰ کشور اول دنیا از نظر جاذبههای گردشگری» همخوانی ندارد.
حسینزاده با اشاره به آمار گردشگران خارجی در کشورهایی مانند اسپانیا، فرانسه یا ایتالیا بیان کرد: بهوضوح دیده میشود که آمار آنها با ایران قابل مقایسه نیست. بنابراین مشکل دقیقاً در مدیریت کلان این صنعت است. از اعتراضات سال ۹۸ که ضربه سنگین زد تا دوران کرونا، ادبیات سیاسی نادرست و ... همه اینها بر تصمیم گردشگر برای سفر به ایران تأثیر میگذارد. از طرف دیگر زیرساختها نیز به طور جدی ضعف دارند.
وی ادامه داد: در کشور ما صنعت و کشاورزی موفق نبوده و منابع آب نابود شده است. دریاچه ارومیه خشک شده، تالابها از بین رفته و پتانسیلهای طبیعی ما در معرض خطر است. در نهایت تنها راهی که برای ما باقی میماند این است که به صنعت توریسم و بهویژه «ژئوتوریسم» بهعنوان یک پتانسیل بزرگ درآمدزا نگاه کنیم؛ صنعتی که میتواند اقتصاد را ترمیم کند و کشور را نیز سامان دهد.
عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی با اشاره به نظر برخی افراد که میگویند دریاچه ارومیه دیگر احیا نمیشود، اظهار کرد: به نظر من دریاچه ارومیه قابل احیا است. گام اول احیا، بازیابی پتانسیلهای از دسترفته است و گام دوم برنامهریزی درست برای استفاده از ظرفیتهایی است که هنوز باقی مانده است. کشور ما بین عرضهای ۲۵ تا ۴۰ درجه قرار گرفته؛ جایی که کمربند کوهزایی آلپ-هیمالیا وارد ایران میشود و تنوع بینظیری ایجاد میکند. همچنین مناطق البرز و زاگرس، اهمیت ویژهای دارند، به طوری که اگر این مناطق وجود نداشتند، تمام ایران بیابان بود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی با بیان اینکه موقعیت جغرافیایی ایران دارای دو ویژگی است، گفت: از کوچکترین تغییرات جهانی شدیدترین اثر را میپذیرد و در عین حال بیشترین تنوع را ایجاد میکند. سردترین و گرمترین شرایط را همزمان داریم؛ بهترین سواحل در فصل سرد اروپا و خنکترین مناطق کوهستانی در اوج گرمای جنوب. این ترکیب باعث شده است در ایران بتوان در یک روز، دماهای مختلف را تجربه کرد؛ شرایطی که در دنیا بسیار نادر است.
حسینزاده با تأکید بر تنوع بینظیر کوهستانی ایران ادامه داد: این تنوع ناشی از وجود تودههای سخت در بلوکهای مختلف است که الگوهای متفاوتی از چینخوردگی ایجاد کردهاند. همین ویژگی باعث شده ایران سرزمینی با دهها چاله بسته و حدود ۶۰ کویر متفاوت باشد؛ بیابانهایی که بعضی از آنها مثل دشت کویر و بیابان لوت در دنیا بینظیرند.
وی خاطرنشان کرد: بیابان لوت که ثبت جهانی شده است و دارای شاهکارهای طبیعی و همچنین گرمترین نقطه ثبتشده زمین است نیز یکی از جاذبههای گردشگری به شمار میرود، به گونهای که گردشگران اسپانیایی که در تیرماه از لوت بازدید کرده بودند، میگفتند میخواهیم گرمای واقعی گرمترین نقطه زمین را حس کنیم. این یعنی آنچه برای ما عادی است، برای دنیا یک جاذبه بینظیر است. همین موضوع در ژئوپارکها، درهها، گنبدهای نمکی، سواحل مکران، تپههای ماسهای و صدها پدیده دیگر دیده میشود.
عضو هیات علمی گروه جغرافیای دانشکده ادبیات دانشگاه فردوسی افزود: اما مشکل بزرگ این است که ما این پتانسیلها را معرفی نکردهایم. در آمریکا سنگنگارههایی بسیار ضعیفتر از نمونه ایرانی را با حصار و نگهبان محافظت میکنند، اما ما گنجهای طبیعیمان را معرفی نکردهایم.
حسینزاده با اشاره به اینکه همه اینها حاصل ترکیبی از جغرافیای طبیعی، زمینشناسی، اقلیم و موقعیت یگانه ایران است، بیان کرد: تغییرات اقلیمی دوران چهارم در ایران با بسیاری از مناطق جهان متفاوت بوده و باعث شکلگیری میراثهایی بینظیر شده است. مقاله ارزشمند دکتر محمودی درباره «تحول ناهمواریهای ایران» دقیقاً همین موضوع را توضیح میدهد که هر ایرانی باید آن را بخواند. در دورههای یخچالی و بینیخچالی، الگوهای بارش و خشکی در ایران متفاوت از بقیه جهان بوده و همین باعث شده امروز این حجم از تنوع اقلیمی، کویری، کوهستانی و ساحلی را داشته باشیم.
وی ادامه داد: این پدیدهها تصادفی به وجود نیامدهاند؛ بلکه حاصل میلیونها سال تغییرات اقلیمی، ساختارهای تکتونیکی و موقعیت ویژه ایران هستند. اما اگر مدیریت درستی نداشته باشیم همین داشتههای بینظیر هم نابود میشود؛ همانطور که دریاچهها، تالابها و جنگلهایمان آسیب دیدند.
نیشابور یکی از مهمترین شهرهای ایران برای توسعه ژئوتوریسم محسوب میشود
در ادامه این نشست محمد وحیدینیا، عضو هیئت علمی گروه زمینشناسی دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: ژئوتوریسم پیوند گردشگر با پدیدههای زمینشناسی است. همانطور که مردم برای دیدن بناهای تاریخی سفر میکنند، باید پدیدههای زمینشناسی را نیز بشناسند و ارزش آنها را درک کنند. خوشبختانه این مسیر در استان خراسان رضوی آغاز شده و در حال پیشرفت است. نیشابور به دلیل قرار گرفتن در دامنه جنوبی بینالود و داشتن ساختارهای متنوع زمینشناسی، یکی از مهمترین شهرهای ایران برای توسعه ژئوتوریسم محسوب میشود.
وی با اشاره به ۲۸ جاذبه شاخص زمینشناسی و طبیعی نیشابور، بیان کرد: هرکدام از این جاذبهها ظرفیت تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری مهم را دارند. معدن فیروزه نیشابور به گفته نماینده یونسکو، به تنهایی توان تبدیل شدن به یک ژئوپارک کامل را دارد. علاوه بر آن، قله شیروان، کوه بینالود، غار سمی، معادن نمک متعدد، درههای زیبای هفتغار و بابرود، آبشارهای بوژان، گرینه و مناطق بینظیر رودمیانخرو میرآباد، ازجمله جاذبههایی هستند که چشم هر گردشگری را خیره میکنند.
عضو هیئت علمی گروه زمینشناسی دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: از دیگر جاذبههای خاص نیشابور، تپههای رملی کویر اردمه و کویر عشقآباد است که در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر قرار دارند که از چند مسیر قابل دسترسی هستند. همچنین در این منطقه پدیده زمینشناسی بسیار ارزشمندی وجود دارد؛ جایی که لایههای نئوژن چند میلیون ساله، برعکس روی لایههای پالئوزوئیک قرار گرفتهاند. این موضوع نیشابور را به یک آزمایشگاه طبیعی منحصربهفرد تبدیل کرده که در سطح جهانی قابل ارائه و جذبکننده محققان زمینشناسی است.
وحیدینیا با اشاره به اینکه یکی از مهمترین جاذبههای این شهر، معدن فیروزه نیشابور است، بیان کرد: این معدن در زون ساختاری البرز شرقی و در امتداد رشتهکوه آلپ–هیمالیا قرار دارد. این معدن در یک کمربند آتشفشانی شکل قرار گرفته و سنگها و ترکیبهای آن نشان میدهد منطقه در زمان تشکیل، کاملاً آتشفشانی بوده است. بر اساس مطالعات باستانشناسی، حفاری این معدن حداقل ۷۰۰۰ سال قدمت دارد، اما به احتمال زیاد بهرهبرداری آن بسیار قدیمیتر و شاید همزمان با نخستین اجتماعات بشری بوده است.
وی با بیان اینکه فیروزه نیشابور سه نوع اصلی دارد، ادامه داد: فیروزه عجمی کاملاً بدون رگه و بسیار کمیاب است؛ فیروزه شجری نیز رگههای آهن یا پیریت در آن دیده میشود و بخش اعظم ذخایر را تشکیل میدهد و فیروزه عربی نیز رنگی متمایل به سبز کمرنگ دارد و ارزش کمتری دارد. از نظر شیمیایی، فیروزه، نوعی فسفات آلومینیوم آبدار است و وجود مس در آن باعث آبیتر شدن و ارزش بالاتر سنگ میشود. همین ویژگیها باعث شده کیفیت فیروزه نیشابور در جهان بینظیر باشد و معادن دیگر کشور مانند کرمان و سمنان به پای آن نرسند.
عضو هیئت علمی گروه زمینشناسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه برای تشخیص فیروزه اصل از نوع مصنوعی، چند ویژگی مهم وجود دارد، تصریح کرد: این ویژگیها شامل ترکیب شیمیایی، سختی سنگ، مقاومت در برابر حرارت و وجود سنگ همراه است. فیروزه اصل سختی ۶ دارد و روی شیشه خط میاندازد؛ در حالی که فیروزه تقلبی نرمتر است. همچنین فیروزههای مصنوعی در برابر حرارت تغییر رنگ میدهند. وجود سنگ مادر مانند آنزیت یا پیریت در پشت نگین نیز نشانه اصالت است. این روشها از گذشته تاکنون مورد استفاده جواهرفروشان و فیروزهتراشان بوده است.
وحیدینیا ادامه داد: از دیگر پدیدههای مهم نیشابور، معدن بزرگ نمک علیالدوله است که حدود ۵۰ کیلومتر با شهر فاصله دارد و بیش از ۷۰۰ هکتار وسعت دارد. این معدن از دوره هخامنشیان مورد استفاده بوده و بخش گستردهای از نمک مصرفی منطقه را تأمین میکرده است. امروزه میتوان تورهای درمانی و سلامت را در این معدن برگزار کرد، زیرا فضاهای داخلی معدن با ستونها، تالارها و سرسرای طبیعی خود جذابیت گردشگری بسیار بالایی دارند و تجربهای متفاوت برای بازدیدکنندگان خلق میکنند.
وی با بیان اینکه در بخش شمالی نیشابور، دره هفتغار قرار دارد که شامل هفت تنگه یا شکاف طبیعی است، افزود: برخی معتقدند زمانی غارهایی نیز در آن وجود داشته است. دسترسی آسان و طبیعت چشمنواز، این منطقه را به مقصدی محبوب برای یک برنامه یکروزه تبدیل کرده است. همچنین در نزدیکی روستای بوژان، درههای زیبایی مانند دره شیطان و دره پرستوها قرار گرفته که هرکدام چشماندازهایی شبیه کانیونهای طبیعی دارند و در فصل بهار و اوایل تابستان، صحنههایی فوقالعاده تماشایی خلق میکنند.
عضو هیئت علمی گروه زمینشناسی دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: دره پرستوها یکی از طبیعیترین فضاهای گردشگری نیشابور است که در نزدیکی روستای حصار و بوژان قرار دارد و با حدود ۱۵ کیلومتر فاصله از شهر، به راحتی قابل دسترسی است. این دره در فصل بهار و تابستان پر از گل، گیاه، چشمهها و چشماندازهای کمنظیر است و برای پیادهروی و طبیعتگردی بسیار مناسب است. این مجموعه جاذبهها، نیشابور را به یکی از مهمترین قطبهای طبیعی و زمینشناسی کشور تبدیل کرده که ظرفیت تبدیل شدن به مقصد گردشگری جهانی را دارد.
انتهای پیام
نظرات