«رییس‌جمهور از زندان اوین بازدید می‌کند.» این خبری بود که هرچند منبعی رسمی نداشت اما انتشار آن به دلایل مختلفی از جمله همزمانی‌اش با اجرای محکومیت علی‌اکبر جوانفکر مشاور مطبوعاتی محمود احمدی‌نژاد و دو فرزند هاشمی رفسنجانی حاشیه‌ساز شد و واکنش‌های مختلفی را در پی داشت. از جمله این‌که مدیرکل روابط عمومی قوه قضاییه پس از انتشار این خبر اعلام کرد که «هرگونه بازدید افراد و اشخاص از زندان اوین تابع مقررات و ضوابط خاص است».

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، علی مطهری نماینده مردم تهران در مجلس نیز در اولین واکنش‌ها به انتشار این خبر، آن‌طور که برخی سایت‌ها نوشتند اظهار کرد که این حق رییس‌جمهور به عنوان مجری قانون اساسی است که حتی به صورت سرزده از زندان‌ها بازدید کند. من توصیه می‌کنم اگر ایشان به زندان اوین می‌روند، به دیدن آقای جوانفکر اکتفا نکنند و حال و وضعیت بازداشت‌شدگان دیگر را نیز جویا شوند.

قانون اساسی چه می‌گوید؟

طبق اصل 113 قانون اساسی، «پس از مقام رهبری، رییس‌جمهور عالی‌ترین مقام رسمی کشور است و مسوولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط می‌شود، بر عهده دارد».

حال این سوال مطرح می‌شود که آیا رییس‌جمهور در اجرای این اصل می‌تواند از بخش‌های مختلف زندان‌ها بازدید کند یا خیر؟

قوانین و مقررات مانعند

بهمن کشاورز - رییس سابق اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران - در این‌باره گفت: در سال 1358 لایحه قانونی واگذاری اداره امور زندان‌ها به وزارت دادگستری به تصویب شورای انقلاب رسید اما در سال 1364 قانون تبدیل شورای سرپرستی زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور به سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور از طرف مجلس شورای اسلامی تصویب شد که زیر نظر شورای عالی قضایی انجام وظیفه می‌کرد و کلیه‌ اختیارات ناشی از مصوبه 1358 شورای انقلاب به این سازمان واگذار شد و بعدا با تبدیل شورای عالی قضایی به قوه قضاییه و تفویض اختیارات آن شورا به رییس قوه قضاییه، رییس دستگاه قضایی در راس این سازمان قرار گرفت.

وی ادامه داد: آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها که به تصویب رییس قوه قضاییه رسیده است، در قسمت مربوط به روابط عمومی، بازدید از زندان را که منوط به دستور کتبی مدیرکل زندان‌هاست صرفا برای مقامات رسمی کشور و کسانی که در رشته‌های مربوط به علوم مذهبی، اجتماعی، اخلاقی، تربیتی، جزایی و علوم اداره زندان‌ها تدریس یا تحقیق می‌کنند و یا در انجمن‌های خیریه راجع به فعالیت‌های مذهبی، اجتماعی و اصلاح زندانیان عضویت دارند مجاز دانسته است.

این استاد دانشگاه گفت: در همین قسمت مقاماتی که برای ورود به زندان‌ها مجاز هستند به این شرح برشمرده شده‌اند: رییس قوه قضاییه، رییس دیوان عالی کشور، دادستان کل کشور، وزیر دادگستری، رییس سازمان و معاونین او، مدیران کل سازمان، بازرسان سازمان بازرسی کل کشور طبق ابلاغ صادره، روسای دادگستری، قضات ناظر زندان در حوزه‌ قضایی مربوطه و روسای دادگاه‌ها در ارتباط با پرونده‌های مطروحه نزد آنان.

وی تصریح کرد: در تبصره‌های مربوط به این بخش به مدیرعامل و رییس هیات مدیره و کارکنان و مددکاران انجمن حمایت از زندانیان شهرستان محل و دانشجویان و محققین با معرفی‌نامه رسمی از دانشکده یا موسسه مربوطه اجازه داده شده که با اطلاع و اجازه‌ رییس زندان و رعایت سایر مقررات در صورت نیاز وارد زندان شوند و نیز عوامل اطلاعاتی وزارت اطلاعات مجاز شناخته شده‌اند که برای انجام امور محوله در زندان‌ها ورود و خروج داشته باشند و بالاخره زوج یا زوجه، پدر، مادر، برادر، خواهر و فرزندان زندانی و پدر و مادر همسر وی حق ملاقات هفتگی با رعایت مقررات را دارند و نیز وکلای دادگستری در صورت داشتن وکالت‌نامه می‌توانند با مجوز کتبی مقامات قضایی با زندانیان ملاقات کنند.

کشاورز خاطرنشان کرد: ملاحظه می‌شود مساله ملاقات و ارتباط زندانی با خارج از نظر قانون‌گذار و وضع‌کننده آیین‌نامه بسیار مهم و حساس بوده است.

این حقوقدان اظهار کرد: ظاهرا اگر آیین‌نامه تغییری نکرده باشد تنها فردی از قوه مجریه که حق بازدید دارد وزیر دادگستری است. سایر مواردی که ذکر کردیم جنبه‌ علمی یا تحقیقاتی دارد و یا مربوط به کسانی است که به حکم وظیفه باید این اجازه به آن‌ها داده شود و یا در مورد وکلای دادگستری لزوم رعایت حق دفاع مردم، موضوع اصل 35 قانون اساسی، انجام ملاقات را ایجاب می‌کند و یا بالاخره اقتضای حفظ روابط عاطفی و خانوادگی، ملاک اعطای حق ملاقات به برخی افراد است.

وی تصریح کرد: مقامات قوه مجریه در فهرست کسانی که حق ملاقات دارند، گنجانده نشده‌اند. البته شاید بتوان گفت از آن‌جا که بودجه‌ زندان‌ها را قوه مجریه در لایحه بودجه پیش‌بینی می‌کند و از آن‌جا که اصلاح وضع زندان‌ها از جهت تجهیزات و تسهیلات، مستلزم آگاهی از وضعیت آن‌هاست، مقامات قوه مجریه شاید بتوانند با هماهنگی سازمان زندان‌ها و قوه قضاییه از زندان‌ها و نه زندانیان، بازدید کنند.

کشاورز خاطرنشان کرد: در مورد این‌که تفسیر اصل 113 قانون اساسی و مفهوم این‌که مسوولیت اجرای قانون اساسی جز در اموری که مستقیما به رهبری مربوط می‌شود بر عهده‌ رییس‌جمهور است، چیست، مناقشه‌ای بسیار وجود داشته و دارد که اجمالا می‌توان گفت حدود اختیارات ریاست جمهوری در این مورد محدود به همان مواردی است که در قانون نحوه‌ اجرای اصل 113 آمده و این قانون هر چند اجازه‌ تذکر و اخطار را به رییس‌جمهور داده اما اقداماتی را که نتیجه‌ آن تداخل قوای سه‌گانه در امور یکدیگر باشد، نداده است؛ لذا مثلا در مورد رعایت حقوق اساسی زندانیان از هر قبیل اگر به رییس‌جمهور خبر موثقی رسید می‌تواند از ابزارهای قانون عادی پیش‌گفته استفاده کند اما اقدام عملی که ورود در محدوده‌ اختیارات قوه قضاییه باشد نمی‌تواند انجام دهد.

هیات عالی تنظیم روابط قوا برای بازدید رییس‌جمهور از زندان اوین وارد عمل شود

محمود آخوندی حقوقدان و استاد دانشگاه در این رابطه می‌گوید: اگرچه اداره زندان‌ها تحت نظر سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی است و ملاقات زندانیان و بازدید از زندان نمی‌تواند بدون هماهنگی با قوه قضاییه صورت گیرد اما به نظر می‌رسد هیات عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوا که اخیرا تشکیل شده است، دقیقا برای این‌گونه موارد است تا هماهنگی‌هایی را انجام دهد. ریاست این هیات در حال حاضر با آیت‌الله شاهرودی است؛ بنابراین می‌توان از این ظرفیت برای بازدید رییس‌جمهور از زندان اوین استفاده کرد.

ممانعت از حضور رییس‌جمهور در زندان صحیح نیست

نعمت احمدی - وکیل دادگستری و استاد دانشگاه - نیز در این رابطه گفت: به هر حال سازمان زندان‌ها مقررات خاص خود را دارد و رییس‌جمهور هم مطابق قانون مسوول اجرای قانون است و اینکه مانع از حضور او شوند، درست نیست.

وی با بیان این‌که نمی‌توان مانع از حضور رییس‌جمهور در زندان شد، تصریح کرد: درست است که سازمان زندان‌ها زیرمجموعه قوه قضاییه است اما در مجموع وقتی که نگاه می‌کنیم رییس‌جمهور مسوول اجرای قانون است اما در این‌که چگونه برود باید مانند حضور افراد دیگر در زندان تشریفات رعایت شود.

این وکیل دادگستری گفت: رییس‌جمهور طبق اصل 113 قانون اساسی مسوول اجرای قانون اساسی است و اموری مثل زندانی شدن، قضاوت و ... با این امر مرتبط هستند؛ لذا رییس جمهوری می‌تواند در زندان حضور پیدا کند و نمی‌توان مانع حضور او شد ولی اجرای تشریفات به عهده سازمان زندان‌هاست.

وی خاطرنشان کرد: اگر چنین بازدیدی صورت بگیرد امری موثر است؛ زیرا بودجه قوه قضاییه را هر ساله رییس‌جمهور می‌دهد و این بازدید می‌تواند در مشاهده مشکلات و افزایش بودجه متناسب با هزینه‌های دستگاه قضایی در اداره زندان‌ها موثر باشد.

احمدی اظهار کرد: الان زندان بودجه‌ای دارد. یک قسمت از بودجه به خود سازمان زندان‌ها مربوط می‌شود و قسمت دیگر به پرسنل این سازمان و ساخت و ساز. بخش دیگر هم به غذا و رفاه زندانیان مربوط می‌شود و این‌ها باید در بودجه سنواتی منظور شود.

این حقوقدان در پایان گفت: ای کاش رییس‌جمهور هر سال می‌رفت و از زندان بازدید می‌کرد تا در زمان تنظیم بودجه سالیانه اعتبار زندان‌ها را متناسب در نظر می‌گرفت.

گزارش از خبرنگار حقوقی ایسنا: فرهاد صمدی‌پور

انتهای پیام