به گزارش ایسنا، مسجد - مدرسه حیدریه قزوین یا «جامع صغیر» را باید از شاخص‌ترین بناهای عصر سلجوقیان در ایران دانست که در کوچه موسوم به «گذر بُلاغی» در محله «پنبه ریسه» قزوین قرار دارد. برخی ساخت این مسجد را به قرن دوم هجری نسبت می‌دهند و معتقدند شاید این همان مسجدی باشد که «امام رافعی» و «حمدالله مستوفی» آن را «جامع اصحاب ابوحنیفه»  ذکر کرده‌اند. این مسجد در زلزله 513 هجری قمری تخریب شد و گنبد آن شکاف برداشت و سپس توسط «امیر زاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی» مرمت و تجدید بنا شد.

سبک معماری و نوع مصالح به‌کار رفته در این مسجد را می‌توان منسوب به سبک معماری ابنیه مذهبی در دوره خلفای عباسی دانست. در دوره ساسانیان، گنبد، عنصر اصلی معماری بوده و روی چهارپایه‌ای که به وسیله چهار قوس به هم متصل می‌شود، بنا می‌شده است. مسجد - مدرسه حیدریه در سال 1312 به شماره 200 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

محمدعلی حضرتی‌ها، مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین درباره‌ی وضعیت این بنای تاریخی به خبرنگار ایسنا می‌گوید: عکس‌هایی که چند روز گذشته با نام «مسجد حیدریه» منتشر شده است، هیچ‌کدام متعلق به این مسجد نیستند؛ بلکه بخشی از محوطه‌ای است که در آن کاوش شده و بخشی از آمفی تئاتر مسجد مدرسه است که در قسمت شرقی این مجموعه‌ی تاریخی قرار دارد.

او با تأکید بر اینکه این مسجد بخشی از یک مجموعه بزرگ متعلق به دوره سلجوقی است که در دوره‌های مختلف، تحولاتی در ساختارش بوجود آمد و در نهایت در پایان دوره قاجار به عنوان مسجدمدرسه مورد استفاده قرار گرفت، به گزارش «آندره گدار» درباره‌ی این مجموعه تاریخی اشاره می‌کند و می‌گوید: آندره گدار در سال 1310 کارشناس اداره عتیقه‌جات در کشور بود و این بنا را در سال 1312 به شماره 200 در فهرست آثار ملی به ثبت رساند. او پلان مسجدمدرسه را شامل یک گنبدخانه در ضلع جنوبی مجموعه و شبستان‌ها و حجره‌هایی که در بخش‌های شرقی، غربی و شمالی آن بنا بودند، تهیه کرد.

بخشی از مدرسه را سال 1334 تخریب کردند

این قزوین‌شناس می‌افزاید: این مدرسه با رویکرد دوران پهلوی اول که از ظرفیت‌های مدارس قدیمی استفاده می‌کردند، برای آموزش‌های جدید، در اختیار وزارت فرهنگ قرار گرفت تا اینکه در سال 1334 گنبدخانه‌ی مجموعه حفظ و مدرسه قاجاری صفوی حیدریه تخریب شد و با ایجاد یک فضای نوساز برای آموزش، با نام دبیرستان رهنما مورد استفاده قرار گرفت که بخش شرقی دبیرستان دارای آمفی‌تئاتری است که در تصاویر منتشر شده وجود دارد.

او همچنین با اشاره به کاوش‌های باستان‌شناسی که در این مدت روی این بنای تاریخی انجام شده است، ادامه می‌دهد: در مرداد 93 که تصمیم به کاوش باستان‌شناسی شهری در داخل این مجموعه گرفته شد، در فاصله‌ی بین گنبدخانه و محوطه آمفی‌تئاتر یک ترانشه در قسمت شرقی مجموعه ایجاد شد، که با باز شدن آن به ستون‌هایی از دوره سلجوقی برخورد کردیم، در آن شرایط وضعیت الحاق شبستان‌ها به گنبدخانه با سه کف قاجاری، سلجوقی و صفوی  مشخص شد.

وی توضیح می‌دهد: معمولا زمانی که روی یک سایت تاریخی عملیاتی باستان‌شناسی انجام می‌شود یا یافته‌های فرهنگی به دست می‌آید، آن‌ها را روی زمین می‌چینیم و با مشخص کردن کد ترانشه‌ها و برداشت‌های ریز، اطلاعات ثبت می‌شوند، به این محوطه «زمین‌ سفال» می‌گوییم. بنابراین سفال‌های باارزش را از روی زمین‌سفال برای طراحی به کارگاه منتقل می‌کنند و یافته‌های باقی‌ مانده که مطالعاتی است یعنی سفال‌هایی که از نظر تاریخی از نظر باستان شناس ارزش کمتری دارند برای نمایش در معرض عموم قرار می‌گیرند و یافته‌های مهم و ارزشمند برای مطالعه توسط  باستان‌شناس حفار _ناصر نوروز زاده چگینی_ از محوطه خارج شده‌اند.

محوطه آمفی‌تئاتر و جای‌گیری یافته‌های دکتر چگینی از کاوش در مجموعه حیدریه

او با اشاره به آغاز ساماندهی محوطه‌ی مسجد مدرسه‌ی حیدریه می‌افزاید: زمانی که این کاوش در فصل نخست انجام شد و کار به پایان رسید، با توجه به درخواست مردم برای حضور در محوطه، باید یک ساماندهی در فضای آمفی تئاتر انجام می‌شد، بنابراین با ساماندهی یافته‌های باستان‌شناسی از فضای آمفی‌تئاتر اشیاء باقی‌مانده را جداگانه  جمع‌بندی کردیم تا پروژه‌ی  ساماندهی فضا نیز انجام شود. در طول این مدت نیز انیمیشنی از تحولات معماری مسجدمدرسه حیدریه تهیه شد که آن را در نوروز و عید فطر امسال در مجموعه اکران کردیم.

مدیر کل میراث فرهنگی استان قزوین با اشاره به  تصویربرداری راهنمای مجموعه حیدریه از روند ساماندهی بیان می‌کند: متاسفانه پس از این اقدام در آن زمان یک فضای دروغین ایجاد شد که مسجد تخریب شده است، در حالی که آمفی‌تئاتر را مرمت کردیم، ‌شیشه‌های آن تعبیه شد و فضا به صورت کامل ساماندهی شد و سفال‌های مطالعاتی در قفسه‌های جایگزین شد. از سوی دیگر شبستان (مسجد حیدریه/ گنبدخانه) نورپردازی شد و مردم توانستند این مجموعه را به طور کامل ببینند، همچنین سیر عکس‌های تاریخی مجموعه در معرض نمایش قرار گرفت.

با فوت کوزه‌گری نمی‌توان یک شبه مسجد حیدریه را مرمت کرد

حضرتی‌ها تأکید می‌کند: یک بنای تاریخی با توجه به اهمیت، معماری، تزیینات و سازه نیاز به کار مطالعاتی دارد. گاهی اوقات ممکن است کار در آن بنا چند سال طول بکشد. قرار نیست زمانی که خط پروژه احداث خیابان انصاری تغییر کرد، بلافاصله همه کارهای مرمتی یک مسجد هزار ساله را با یک فوت کوزه‌گری انجام دهیم و آن فضا با مرمت آماده بازدید  و در نهایت به یک فرصت اقتصادی تبدیل شود.

او مرمت این مجموعه تاریخی را نیازمند یک کار سنجیده می‌داند و می‌افزاید: بنای تاریخی مسجدمدرسه حیدریه به هیچ عنوان از نظر سازه‌ای در معرض تخریب نیست.

عبور خیابان انصاری شرقی از مسجد حیدریه، ممنوع است

مدیرکل میراث فرهنگی استان قزوین همچنین درباره‌ی آخرین تصمیمات مبنی بر عبور خیابان انصاری شرقی از این بنای تاریخی اظهار می‌کند: براساس مصوبه شورای عالی معماری شهرسازی هر گونه واگذاری ترافیکی در این محور ممنوع است و باید بافت تاریخی «بُلاغی» حفظ و آثار تاریخی موجود در این محور از جمله مسجدمدرسه حیدریه، خانه‌های تاریخی و فضاهای موجود حفظ شوند.

بخش کاوش شده مدرسه حیدریه توسط چگینی

بخشی از مدرسه و کاوش در جوار این محدوده تاریخی

انتهای پیام