علی‌اصغر رستمی، پژوهشگر تاریخ در گفت و گو با ایسنا گفت: ماحصل این قیام‌ها مشروطه‌ای بود که در دوره مظفرالدین شاه به تصویب شاه رسید، این در حالی بود که حکمرانان محلی کارشکنی‌های زیادی می‌کردند تا مشروطه به وقوع نپیوندد و مردم به خواسته‌های خود نرسند اما پافشاری مردم جلوی این کارشکنی‌ها را گرفت.

وی افزود: در منطقه ترشیز مردم جلسات متعددی برای اینکه بتوانند نماینده اول خود را به مجلس بفرستند برپا می‌کردند. بسیاری از مردم بردسکن نیز برای تعیین سرنوشت خود در مسجد جامع کاشمر به همراه اهالی منطقه تجمع کردند که این بار هم مثل دیگر دفعات این جلسه بر هم خورده و مردم نتوانستند در موعد مقرر وکیل خود را مشخص کنند.

این پژوهشگر تاریخ به نوشته روزنامه خورشید در سال ۱۳۲۵ هجری قمری که نوشته بود درگیری‌هایی در حوزه ترشیز که بخشی از آن شامل منطقه بردسکن بوده وجود داشته است، اشاره کرد و گفت: باید توجه داشت که برخلاف تصور مردم، مشروطه نه تنها نتوانست مشکلات مردم را حل کند بلکه روز به روز بر مشکلات افزوده می‌شد بدان حد که مردم آرزو می‌کردند کاش مشروطه‌ای نمی‌بود.

متن روزنامه مجلس برای مردم منطقه ترشیز و تربت

وی خاطرنشان کرد: اواخر حکومت قاجارها و پس از مشروطه اوضاع خراسان هم از این امر مستثنا نبود به طوری که فساد، سرقت و راه زنی در تمامی این منطقه به چشم می‌خورد و حاکم مقتدری وجود نداشت که بتواند جلوی نابسامانی‌ها را بگیرد.

رستمی بیان کرد: این مشکلات در منطقه به حدی رسیده بود که سارقین فارس تمام خاک طبس، تون، تربت و ترشیز شامل منطقه بردسکن و کاشمر را مورد تجاوز قرار می‌داده‌اند.

در تاریخ ۲۶ محرم ۱۳۲۵ هجری قمری روزنامه مجلس در نوشته‌ای توضیح می‌دهد که از ولایت خراسان خبر بی‌نظمی می‌رسد و به خصوص در تربت و ترشیز مردم بیچاره مورد تعدی حکام قرار گرفته و عذاب می‌بینند.

وی با بیان اینکه در ربیع‌الثانی سال ۱۳۲۷ هجری قمری اکثر شهرهای خراسان علیه حکام خود شورش کرده و تشکیل مجلس داده بودند، اظهار کرد: گرچه در منطقه ترشیز هم مجلس دایر شده بود؛ اما نمایندگان مجلس همچنان از افراد مستبد بودند به طوری که ناظم الاسلام می‌نویسد: خدا به خیر کند که اهالی مجلس مستبد هستند.

روشنفکران آن زمان تمایلی به قدرت گیری مستبدان نداشته‌اند

این پژوهشگر تاریخ توضیح داد: این وضعیت نشان می‌دهد که روشنفکران آن زمان تمایلی به قدرت گیری مستبدان نداشته‌اند تا حدی که حاضر نبودند در هیچ ایالتی مستبدین بر مردم حکومت کنند. حتی سال ۱۳۲۷ هجری قمری در ذکر احوال خراسان ناظم الاسلام نوشته شده که ایالت ترشیز در تصرف ملت است که بیانگر این است که مشروطه خواهان این منطقه و ترشیز غربی یعنی منطقه بردسکن در جدال با مستبدین پیروز شده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: گرچه مشروطه خواهان منطقه بردسکن در جدال با مستبدین پیروز شده‌اند، اما همچنان نا آرامی و هرج و مرج به چشم می‌خورد و سارقین فارس، قبیله طاهری را که محل اصلی سکونت آن‌ها در جنوب بردسکن بوده است را مورد تهاجم قرار می‌دادند و اموال آنان را به سرقت می‌بردند.

رستمی ادامه داد: هرچند سال ۱۳۲۹ رفعت الدوله از طرف حکومت به عنوان حاکم معرفی شد، اما نا آرامی همچنان در ولایت ترشیز به چشم می‌خورد. طی این سال در تقسیمات کشوری، منطقه بردسکن باز هم جزئی از کاشمر معرفی شد و نماینده این دو منطقه که در آن زمان ولایت ترشیز نامیده می‌شد یکی بود.

قیام کلنل محمدتقی خان

وی گفت: اواخر حکومت قاجاریه به دنبال ضعف حکومت مرکزی منطقه بردسکن دوباره مورد تهاجم ترکمن‌ها واقع شد و تمامی منطقه خراسان را مورد تهاجم قرار داده بودند.

یکی دیگر از حوادث دوران قاجاریه را قیام کلنل محمدتقی خان پسیان بود، وی به دستور سید ضیاء فرمانده ژاندارمری خراسان و قوام‌السلطنه، حاکم خراسان را دستگیر کرده و به تهران فرستاد. در همین زمان در مرکز سیاست عوض شده و قوام رئیس الوزراء شده و چون از کلنل کینه داشت با وی به عداوت برخاست. کلنل هم قیام کرده و به مخالفت با حکومت پرداخت؛ بنابراین کلنل به طرف بیرجند حرکت کرد از آنجا تلگرافی به منطقه ترشیز می‌زند و از مردم ترشیز تقاضای کمک می‌کند و خواهان اعزام نیرو برای مقابله با قوام‌السلطنه می‌شود؛ اما مردم این منطقه کمکی به کلنل نکردند. کلنل با شنیدن خبر شورش در شمال خراسان به آنجا رفته و در جنگ با کردهای شمال خراسان کشته می‌شود.

این تاریخ شناس ادامه داد: شورش کلنل اوضاع منطقه را بدتر کرد، از سویی خشکسالی هم در این دوران فشار زیادی بر مردم منطقه وارد می‌کرد تا حدی که در این سال‌ها مردم زیادی به دلیل خشکسالی پی‌درپی دست به مهاجرت به دیگر مناطق زدند. همچنین افراد زیادی از این منطقه به منظور امرار معاش به شهرهای مشهد و گرگان مهاجرت کردند.

راهزنی محلی به نام عزیز ا... خان

وی در خصوص یکی دیگر از حوادث منطقه بردسکن که مربوط به ماجرای راهزنی محلی به نام عزیز ا... خان در روستای باب الحکم بوده است، گفت: وی شخصی یاغی بود که در روستای باب الحکم در هفت کیلومتری غرب بردسکن، با گماشتگانی که در اختیار داشت تمامی منطقه بردسکن و حتی بعضی از راه‌های مهم مرکز ایران را که به نیشابور می‌رفت در قلمرو خود داشت.

رستمی افزود: عزیز ا... خان تمام کاروان‌هایی را که از این مناطق می‌گذشتند، غارت می‌کرد، از سویی شکایات مردم و نوشته‌هایی که متنفذین این منطقه، از بیداد عزیزا... خان به حکومت فرستاده بودند، باعث شد تا قوام‌السلطنه، نیروهایی را برای نابودی عزیزا... خان گسیل کند.

وی خاطرنشان کرد: در درگیری که صورت گرفت، پسر عزیزا... به دست نیروهای دولتی افتاد برای همین همسر عزیزا... خان حاضر می‌شود در قبال آزادی پسرش هم وزن او جواهرات به نیروهای دولتی تقدیم کند.

انتهای پیام