در این یادداشت آمده است: 

تحقیقات نشان داده‌اند که انگل «پلاسمودیوم» رفتار پشه را تغییر می‌دهد؛ انگل در بدن پشه باعث تغییر در بیان پروتئین‌های بزاق او می‌شود؛ این تغییرات، سیستم ایمنی میزبان انسانی را سرکوب می‌کنند تا انگل راحت‌تر وارد گلبول‌های قرمز شود.

اما نکته جالب این تغییرات بزاق، باعث خارش کمتر محل گزش در انسان می‌شود! در نتیجه، انسان متوجه نیش پشه نمی‌شود یا دیرتر متوجه می‌شود و پشه فرصت بیشتری برای مکیدن خون کامل پیدا می‌کند؛ انگل در واقع شانس خود را برای انتقال افزایش می‌دهد؛ همچنین شواهدی وجود دارد که پشه‌های آلوده جذب بیشتری به بوی انسان پیدا می‌کنند.

این پدیده که پشه‌های ناقل مالاریا(آنوفل آلوده به انگل پلاسمودیوم) تمایل بیشتری به نیش زدن انسان‌ها دارند و گزش خود را تکرار می‌کنند، یکی از شگفت‌انگیزترین نمونه‌های تغییر میزبان توسط پاتوژن در طبیعت است.

در اینجا مکانیسم‌های علمی این رفتار مرموز را با جزئیات جذاب‌تر بررسی می‌کنیم:

پاتوژن: پلاسمودیوم (انگل مالاریا)

ناقل: پشه آنوفل

۱. تاثیر مستقیم انگل روی سیستم عصبی پشه:

مطالعات نشان می‌دهند انگل پلاسمودیوم پس از ورود به بدن پشه، پروتئین‌هایی به نام «پلاسمودومین» (PPM) ترشح می‌کند که مستقیماً بر نورون‌های کنترل رفتار تغذیه‌ای پشه تأثیر می‌گذارند.

افزایش حس گرسنگی کاذب: این پروتئین‌ها باعث می‌شوند پشه‌های آلوده حساسیت بیشتری به گرسنگی نشان دهند و حتی پس از یک وعده خون، همچنان احساس سیری نکنند؛ در نتیجه، برای نیش زدن‌های مکرر تحریک می‌شوند.

۲. تغییرات شیمیایی در بزاق پشه:

انگل، بیان پروتئین‌های بزاقی پشه را تغییر می‌دهد؛ یکی از این پروتئین‌ها به نام LTRIN، مولکولی به نام LIGHT در سیستم ایمنی انسان را مهار می‌کند.

چرا محل نیش نمی‌خارد؟ مهار این مولکول، پاسخ التهابی پوست انسان را سرکوب می‌کند، در نتیجه محل گزش کمتر متورم می‌شود و حس خارش کاهش می‌یابد.

انسان متوجه نیش پشه آلوده نمی‌شود و پشه فرصت دارد خون بیشتری بمکد و نیش‌های بعدی را بزند!

۳. جذب شدن پشه‌ها به بوی انسان:

افزایش جذابیت بوی انسان: اخیراً تحقیقات دانشگاه جانز هاپکینز ثابت کرد پشه‌های آلوده به پلاسمودیوم، حساسیت بیشتری به ترکیبات شیمیایی موجود در عرق و بازدم انسان دارند (Giraldo et al., ۲۰۲۳).

نقش کلیدی CO₂: این پشه‌ها تا ۳ برابر بیشتر از پشه‌های سالم به دی‌اکسید کربن بازدم انسان واکنش نشان می‌دهند؛ انگار پاتوژن ردیاب CO₂ پشه را تقویت می‌کند؛ ترکیباتی مانند اسید لاکتیک (در عرق) و آمونیاک (در ادرار) برای پشه‌های آلوده جذابیت مرگباری پیدا می‌کنند.

۴. اختلال در مکانیسم تغذیه پشه:

انسداد مکانیکی در گوارش: مشابه طاعون، انگل‌های مالاریا در معده پشه تکثیر می‌شوند و ممکن است تا حدی جریان خون را مختل کنند.

تکرار گزش به دلیل احساس سیری نکردن: پشه‌های آلوده اغلب خون کامل را دریافت نمی‌کنند و به دلیل سیگنال‌های عصبی معیوب، تصور می‌کنند هنوز گرسنه‌اند؛ این باعث نیش‌های متوالی می‌شود.

۵. تفاوت گونه‌های پشه:

گونه‌های خطرناک‌تر: برخی گونه‌های آنوفل مانند Anopheles gambiae ذاتاً به بوی انسان جذب می‌شوند؛ جالب اینجاست که انگل مالاریا این ویژگی را تقویت می‌کند؛ در مناطقی که مالاریا شایع است، پشه‌ها و انگل‌ها با هم تکامل یافته‌اند تا انتقال بیماری را به حداکثر برسانند؛ این همکاری مرگبار، نتیجه میلیون‌ها سال مسابقه تسلیحاتی است.

۶. پیامدهای جهانی:

مطالعه منتشر شده در Nature نشان می‌دهد که افزایش در نرخ انتقال منجر به افزایش نرخ گزش پشه‌های آلوده تا ۵۰ درصد بیشتر از پشه‌های سالم در انسان‌ها می‌شوند (Kariuki et al., ۲۰۲۰).

هرچه پشه خون آلوده‌تری بمکد، تعداد انگل‌ها در غدد بزاقی‌اش افزایش می‌یابد و شانس ابتلای انسان بعدی بیشتر می‌شود.

تأثیر تغییرات اقلیمی: گرمایش زمین زیستگاه پشه‌های ناقل را گسترش می‌دهد و این تغییر رفتاری در مناطق جدید هم رخ خواهد داد.

جمع‌بندی:

دنیای بیماری‌های ناقل‌زاد پُر از مثال‌های حیرت‌انگیزی است که در آن پاتوژن‌های کوچک (ویروس‌ها، باکتری‌ها، انگل‌ها) برای اطمینان از بقا و گسترش خود، رفتارها و فیزیولوژی ناقل‌ها (پشه، کک، کنه) و حتی میزبان‌های مهره‌دار (انسان، حیوانات) را به شیوه‌های ظریف و گاهی ترسناک تغییر می‌دهند؛ مطالعه این مکانیسم‌ها نه تنها کنجکاوی علمی ما را ارضا می‌کند، بلکه کلید توسعه راه‌حل‌های نوین برای مبارزه با این تهدیدات جهانی سلامت است.

نکته امیدوارکننده اینکه دانشمندان با درک این مکانیسم‌ها در حال طراحی راهکارهایی هستند؛ مثلاً تولید پشه‌های تراریخته‌ای که به تغییر انگل مقاومند یا جلوگیری از تولید پروتئین LTRIN شاید روزی این جنگ نامرئی به نفع انسان پایان یابد!

انتهای پیام