محمدمهدی آجیلیان مافوق در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: راهپیمایی اربعین را می‌توان از ابعاد مختلف به عنوان نماد وحدت و مقاومت در جهان اسلام تحلیل کرد. این رویداد عظیم بیش از آنکه صرفاً یک حرکت عبادی باشد، ماهیتی گفتمانی دارد و در چارچوب «گفتمان وحدت» قابل بررسی است. در این زمینه باید به تفاوت بنیادین میان مواضع ملت‌ها و دولت‌ها توجه کرد.
وی اضافه کرد: امروزه حتی در ادبیات سیاسی جهان به روشنی دیده می‌شود که ملت‌ها و دولت‌ها لزوماً در یک مسیر حرکت نمی‌کنند. ملت‌ها نوعی نگاه و شیوه تعامل دارند، در حالی که دولت‌ها در بسیاری از مواقع سیاست‌های متفاوت و حتی متضادی اتخاذ می‌کنند.
آجیلیان ادامه داد: نمونه این شکاف را می‌توان در مسائل اخیر منطقه مشاهده کرد؛ مانند طرح‌های مرتبط با کریدورهای جدید یا موضوع خلع سلاح حزب‌الله لبنان. در این موارد، موضع ملت‌ها با آنچه دولت‌ها دنبال می‌کنند یکسان نیست. ملت‌ها نوعی از گفت‌وگو و تعامل را می‌پسندند و دولت‌ها به گونه‌ای دیگر رفتار می‌کنند. این هم‌راستا نبودن واقعیتی است که همواره وجود داشته است.
این پژوهشگر مباحث دینی بیان کرد: با این حال نکته مهم آن است که اراده ملت‌ها، هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت در سیاست‌ها بازتاب مستقیم نداشته باشد، اما در بلندمدت اثرگذاری قابل توجهی بر تصمیمات و مسیر حرکت دولت‌ها دارد. این اثرگذاری می‌تواند بسیار تعیین‌کننده باشد. از این منظر راهپیمایی اربعین را می‌توان نمونه‌ای بارز دانست که در بلندمدت بر فضای سیاسی و اجتماعی جهان اسلام تأثیر می‌گذارد.
آجیلیان مافوق افزود: این مراسم گفتمان وحدت را میان ملت‌های شیعه چه در ایران و عراق و چه در بخش‌هایی از پاکستان و افغانستان تقویت می‌کند و همگرایی ویژه‌ای پدید می‌آورد. چنین همگرایی، اهمیتی در حد یک راهبرد استراتژیک دارد. به همین دلیل جمهوری اسلامی ایران نه تنها به دلیل بُعد مذهبی و اعتقادی این رویداد، بلکه به‌خاطر نقش آن در تقویت همگرایی امت اسلامی، در عرصه رسانه‌ای بر آن مانور گسترده می‌دهد.
وی عنوان کرد: این حرکت در بلندمدت آثار خود را نشان خواهد داد، هرچند که جبهه مقابل نیز بی‌کار نخواهد نشست و با بهره‌گیری از شکاف‌ها و گسل‌ها، تلاش می‌کند این نوع فعالیت‌ها را تضعیف کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز عنوان کرد: تحولات اخیر در غزه و نسل‌کشی آشکار رژیم صهیونیستی علیه مردم مظلوم فلسطین، شرایط ویژه‌ای را ایجاد کرده که بر روحیه امت اسلامی و اهمیت احیای گفتمان اربعین تأثیر گذاشته است. بررسی این مسئله کمی دشوار است، زیرا در چند ماه گذشته، ایران عملاً وارد تقابل مستقیم با رژیم صهیونیستی شده و این موضوع فضای تحلیل را پیچیده کرده است.
وی در ادامه گفت: در ابتدای جنگ غزه و عملیات «طوفان الاقصی»، گفتمان غالب در جمهوری اسلامی و به ویژه در دولت آقای رئیسی به شدت بر محور حمایت از غزه متمرکز بود، اما با گذشت زمان و وقوع حوادثی چون ترور اسماعیل هنیه، تغییر دولت در ایران، ترور سید حسن نصرالله و ورود مستقیم به رویارویی نظامی با اسرائیل، معادلات تغییر یافت. در این شرایط گفتمان اربعین در ایران بیش از گذشته به مفاهیم دفاع ملی و جنگ تحمیلی پیوند خورد.
این پژوهشگر مباحث دینی اظهار کرد: امروز بسیاری از مردم که عمدتاً با نیت مذهبی در راهپیمایی شرکت می‌کنند، این مراسم را در بستر انسجام ملی و دفاع از استقلال کشور نیز معنا می‌کنند. در این میان دو شاخه اصلی دیده می‌شود، ابتدا شاخه ایدئولوژیک که بیشتر بر پایه باورهای مذهبی و اعتقادی است و انتظار می‌رفت در اربعین حضوری پررنگ داشته باشد و دیگری شاخه ملی و غیرایدئولوژیک که با انگیزه حفظ ایران، استقلال و اقتدار ملی در این حرکت حضور می‌یابد.
آجیلیان افزود: شاخه دوم در فضای فعلی جذابیت بیشتری یافته و بخشی از وحدت ملی را شکل داده است. از همین رو می‌توان گفت اربعین امسال به ویژه در ایران، از یک مراسم صرفاً مذهبی فراتر رفته و به رخدادی سیاسی-اجتماعی تبدیل شده که نماد همبستگی ملی و مذهبی است.
وی ابراز کرد: سکوت بسیاری از قدرت‌های عربی و کشورهای اسلامی در برابر جنایات رژیم صهیونیستی، موضوعی تازه نیست. سال‌ها است که این سکوت تداوم یافته و حتی در برخی موارد با اقدامات عملی همچون امضای پیمان‌های به اصطلاح صلح مانند طرح «صلح خاورمیانه» دولت ترامپ همراه بوده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز با بیان اینکه برای تحلیل این پدیده باید میان تأثیر ملت‌ها و دولت‌ها تفکیک قائل شد، گفت: در ساختارهای سیاسی، ملت‌ها قدرت را به دولت‌ها واگذار می‌کنند و تنها در مقاطع انتخاباتی، امکان تغییر مستقیم در حاکمیت دارند. بنابراین ارتباط معنادار میان اراده ملت و سیاست‌های دولت، اغلب در بلندمدت شکل می‌گیرد و در کوتاه‌مدت کمتر مشهود است.
راهپیمایی اربعین، ابزاری برای اثرگذاری ملت‌ها بر سیاست جهان اسلام
وی افزود: به‌عنوان نمونه حضور گسترده مردم در تشییع پیکر شخصیت‌های برجسته مقاومت، ممکن است بلافاصله به تغییر سیاستی چون جلوگیری از خلع سلاح یک گروه منجر نشود، اما در بلندمدت می‌تواند در انتخاب رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیر آینده تأثیرگذار باشد. از این منظر راهپیمایی اربعین نیز می‌تواند یکی از ابزارهای اثرگذاری ملت‌ها بر مسیرهای سیاسی در جهان اسلام باشد.
این پژوهشگر مباحث دینی تصریح کرد: حضور میلیونی زائران در راهپیمایی اربعین، ظرفیت عظیمی برای انتقال پیام‌های سیاسی و انسان‌دوستانه به جهان دارد. تجربه نشان داده حتی تجمعات کوچک در کشورهای غربی، با شعارهایی در حمایت از صلح و مخالفت با جنگ، بازتاب رسانه‌ای و تأثیر اجتماعی قابل توجهی دارند؛ چه برسد به راهپیمایی اربعین که با این گستردگی بر بستر تاریخی، تمدنی، ارزشی و اعتقادی عمیقی بنا شده است.
آجیلیان افزود: این حرکت امتداد گفتمان عاشورا و تاسوعا است؛ گفتمانی که در طول تاریخ، اسلام را زنده نگه داشته و در اندیشه سیاسی شیعه و حتی در میان اهل سنت و دیگر مذاهب اسلامی اثرگذار بوده است. از این رو اربعین نه تنها جنبه ترویجی و گفتمانی این پیام را تقویت می‌کند، بلکه آن را به شکل گسترده‌تری در سطح منطقه و جهان معرفی می‌کند.
وی ادامه داد: اگرچه ارزیابی دقیق بُعد سیاسی و عملیاتی این حرکت در شرایط کنونی دشوار است، اما بُعد فرهنگی و ترویجی آن به طور قطع تقویت شده است. حضور میلیونی مردم، سبب رساناتر شدن پیام‌های صلح، همبستگی، مقاومت، استقلال و حسن همجواری می‌شود و این پیام‌ها نه تنها در جوامع ایدئولوژیک، بلکه در میان ملت‌هایی که نگاه مذهبی ندارند نیز اثرگذار خواهد بود. رسانه‌ها این پیام‌ها را برجسته می‌کنند و به همین دلیل اثرگذاری اربعین در حال گسترش و تثبیت در سطح جهانی است.
انتهای پیام
نظرات