در سال‌های اخیر، بحران آب و محدودیت منابع آبی به یکی از مهم‌ترین چالش‌های توسعه پایدار در ایران، به‌ویژه در استان‌هایی با اقلیم خشک و نیمه‌خشک مانند اصفهان، تبدیل شده است. افزایش جمعیت شهری، گسترش فضاهای سبز شهری و نیاز روزافزون به محیط‌های باز و سالم برای زندگی ساکنان، فشار مضاعفی بر منابع آب وارد کرده است. در این شرایط، طراحی و مدیریت هوشمند فضاهای سبز به‌عنوان یک راهکار کلیدی برای کاهش مصرف آب و افزایش بهره‌وری منابع، اهمیت ویژه‌ای یافته است. رویکرد منظرسازی کم‌نیاز به آب (Water-Efficient Landscaping) نه تنها از منظر صرفه‌جویی در مصرف آب اهمیت دارد، بلکه به حفظ تنوع زیستی، کاهش هزینه‌های نگهداری و بهبود کیفیت زندگی شهری نیز کمک می‌کند.
این رویکرد بر اصول علمی و تجربی مبتنی است و شامل انتخاب گونه‌های گیاهی بومی و مقاوم به خشکی، جانمایی مناسب بر اساس نیاز آبی و اقلیم هر منطقه، و بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری می‌شود. یکی از نکات کلیدی در این فرآیند، هیدروزونینگ (Hydrozoning) است که در آن گیاهان بر اساس میزان نیاز آبی در پهنه‌های مختلف کاشته می‌شوند تا مصرف آب بهینه و مدیریت منابع به شکل مؤثری انجام شود. علاوه بر آن، استفاده از مالچ، سیستم‌های قطره‌ای هوشمند و روش‌های کاهش تبخیر آب، به کاهش ۳۰ تا ۶۰ درصدی مصرف آب در مقایسه با روش‌های سنتی منجر می‌شود و علاوه بر صرفه‌جویی در منابع آبی، هزینه‌های نیروی انسانی، مصرف کود و سموم شیمیایی و آسیب‌های زیست‌محیطی را نیز کاهش می‌دهد.
یکی دیگر از محورهای مؤثر در کاهش مصرف آب، بهره‌گیری از گونه‌ها و ژنوتیپ‌های سازگار با شرایط اقلیمی مانند چمن آفریقایی ژنوتیپ ۸۸ و چمن چمانواش بلند ابلق است که با نیاز آبی پایین، مقاومت بالایی در برابر گرما و شوری دارند و امکان ایجاد فضاهای سبز زیبا و کاربردی را بدون فشار بر منابع آبی فراهم می‌کنند. همکاری با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی نیز نقش مهمی در بهبود طراحی‌ها و روش‌های نگهداری داشته و باعث نوآوری، ارتقای کیفیت و افزایش اعتماد مشتریان به محصولات دانش‌بنیان می‌شود.
با توجه به محدودیت منابع آبی، تحولات اقلیمی و رشد جمعیت شهری، حرکت به سمت منظرسازی کم‌نیاز به آب نه تنها یک ضرورت محیط‌زیستی است، بلکه راهکاری اقتصادی و عملی برای کاهش هزینه‌ها، افزایش پایداری فضاهای سبز و ترویج فرهنگ مدیریت هوشمند منابع آبی در شهرهای ایران به شمار می‌رود. این رویکرد، با تلفیق علم، تجربه و فناوری‌های نوین، چشم‌اندازی پایدار برای آینده فضای سبز شهری در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک ارائه می‌دهد و قابلیت گسترش به سایر مناطق ایران و حتی بازارهای بین‌المللی مشابه را نیز داراست.
در این راستا با نجمه زمانی، مدیرعامل یک شرکت دانش‌بنیان تولیدکننده چمن ایرانی که در دانشگاه صنعتی اصفهان مستقر است گفت‌وگو کردیم.
در پروژه‌های منظرسازی شما، چه میزانی در صرفه‌جویی مصرف آب و کاهش فشار بر منابع آبی استان اصفهان مشاهده شده است؟
در طراحی منظر به‌منظور مدیریت منابع آبی و افزایش بهره‌وری سیستم آبیاری، گیاهان برحسب نیاز آبی در پهنه‌های مختلف دسته‌بندی و جانمایی می‌شوند، رویکردی که به آن هیدروزونینگ (Hydrozoning) گفته می‌شود. در اغلب پهنه‌ها، گیاهان با نیاز آبی کم و متوسط کاشته می‌شوند. تطبیق این الگو با سایر اصول طراحی منظر نیازمند دانش و تجربه کافی است و تلفیق آن با روش‌های نوین آبیاری منجر به کاهش هزینه‌های نیروی انسانی، مدیریت دقیق و بهینه آب، کاهش خطای انسانی و توزیع یکنواخت آب و در نتیجه کاهش خسارت‌های ناشی از تنش آبی خواهد شد.
مطالعات نشان می‌دهد با استفاده از منظرسازی کم‌نیاز به آب می‌توان مصرف آب را بین ۱۵ تا ۶۰ درصد نسبت به روش‌های مرسوم کاهش داد. به‌عنوان مثال، نگهداری هر متر مربع چمن معمولاً به ۱۵ لیتر آب نیاز دارد و چمن‌های رایج به‌صورت یک روز در میان آبیاری می‌شوند. این میزان مصرف در طول یک سال برای یک هکتار به حدود ۲۷ میلیون لیتر آب می‌رسد که عدد چشمگیری است. انتخاب گونه‌های مناسب و مقاوم با شرایط اقلیمی هر منطقه نیز از اصول مهم این نوع منظرسازی است و نیاز به تخصص بالا دارد. تحقیقات نشان داده است که استفاده از مالچ می‌تواند نیاز آبی گیاهان را تا یک‌سوم کاهش دهد. همچنین مطالعه‌ای در دانشگاه صنعتی اصفهان در سال ۱۴۰۰ نشان داد هزینه‌های نگهداری سالانه فضای سبز کم‌نیاز به آب نسبت به روش مرسوم بین ۳۵ تا ۶۵ درصد کاهش یافته و علاوه بر صرفه‌جویی در آب، هزینه نیروی انسانی، مصرف کود و سموم شیمیایی و آسیب‌های زیست‌محیطی نیز کاهش یافته است.
چگونه همکاری با اساتید دانشگاهی و برنامه‌های تحقیق و توسعه به کیفیت و اثربخشی فعالیت‌های شما کمک کرده است؟
همکاری با اساتید دانشگاهی و حضور در برنامه‌های تحقیق و توسعه به ارتقای علمی و تخصصی شرکت کمک می‌کند. این همکاری‌ها امکان بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای علمی حوزه معماری منظر، کشاورزی و محیط زیست و دسترسی به تحقیقات روز دنیا را فراهم می‌سازد و نتایج پژوهش‌های دانشگاهی برای حل چالش‌های عملی مورد استفاده قرار می‌گیرند، همچنین این تعامل‌ها زمینه نوآوری و توسعه روش‌های نوین آبیاری، کاشت و نگهداری فضای سبز را فراهم کرده و معرفی گونه‌های مقاوم به خشکی و تغییرات اقلیمی با پشتوانه علمی را ممکن می‌سازد. حضور اساتید معتبر باعث افزایش اعتبار شرکت و اعتماد کارفرمایان و نهادها می‌شود و آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی از طریق کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی نیز موجب ارتقای دانش فنی کارکنان و همگام‌سازی آن‌ها با استانداردهای روز می‌شود. در نهایت، این همکاری‌ها امکان استفاده از تسهیلات پژوهشی و حمایت‌های دولتی را نیز فراهم می‌کند.
ژنوتیپ‌هایی مانند چمن آفریقایی ژنوتیپ ۸۸ و چمن چمانواش بلند ابلق چگونه در کاهش مصرف آب مؤثرند و چه مزایایی برای طراحی فضای سبز دارند؟
چمن‌ها به‌عنوان مهم‌ترین پوشش گیاهی در فضای سبز شهری، نقش مهمی در بهبود کیفیت هوا، تعدیل دما، ارتقای زیبایی بصری و افزایش کیفیت زندگی ساکنان دارند. با این حال، مصرف بالای آب و نیاز به کود و سموم شیمیایی، نگرانی‌هایی درباره استفاده از چمن‌های رایج وارداتی ایجاد کرده است. در مقابل، چمن آفریقایی ژنوتیپ ۸۸ و چمن چمانواش بلند ابلق که از ارقام بومی هستند، به شرایط اقلیمی ایران سازگارند و مصرف آب پایین‌تری دارند. استفاده از این گونه‌ها علاوه بر کاهش مصرف آب، موجب کاهش مصرف سم و کود و کاهش هزینه‌های نگهداری فضای سبز می‌شود و به حفظ تنوع گیاهی و پایداری محیط کمک می‌کند.
در خلال اجرای پروژه‌های منظرسازی کم‌نیاز، با چه چالش‌هایی روبه‌رو بوده‌اید؟
چالش‌های موجود شامل مسائل بازار و مشتری، مسائل اقتصادی و مالی و چالش‌های قانونی و اداری است. در بخش بازار، آگاهی پایین مشتریان و تمایل به استفاده از چمن‌های رایج وارداتی باعث می‌شود تغییر ذهنیت زمان‌بر و نیازمند کمپین‌های آگاهی‌بخش باشد. از نظر اقتصادی، نوسان قیمت مواد اولیه، تأمین سرمایه برای گسترش فعالیت و طولانی شدن روند دریافت مطالبات از سازمان‌های دولتی محدودیت ایجاد می‌کند. در بخش قانونی و اداری نیز بروکراسی طولانی، محدودیت مجوزها و استانداردها و حمایت‌های محدود دولتی چالش‌هایی جدی محسوب می‌شوند.
فعالیت‌های شرکت شما در چه حوزه‌ها و پروژه‌هایی گسترده‌اند؟ آیا خدمات مشاوره، نگهداری یا آموزش هم ارائه می‌دهید؟
شرکت ما در حوزه شناسایی و تکثیر گیاهان بومی و مقاوم به شرایط سخت مانند خشکی، شوری و گرما، تولید و عرضه انواع چمن‌های کم‌آب و مقاوم، طراحی مناظر کم‌نیاز به آب، طراحی کاشت تخصصی متناسب با اقلیم هر منطقه، طراحی فضای سبز داخلی و دیوارهای سبز فعالیت می‌کند. این خدمات در فضاهای سبز شهری، صنعتی، آموزشی، تفریحی، گردشگری و خصوصی قابل ارائه است، همچنین خدمات مشاوره و آموزش در زمینه نگهداری فضای سبز و گیاهان ارائه می‌شود و دوره‌های تخصصی برای فعالان این حوزه مانند شهرداری‌ها برگزار می‌گردد. هدف از این اقدامات ارتقای آگاهی عمومی و حرکت به سمت فضای سبز پایدار است.
برای آینده چه برنامه‌هایی برای گسترش فعالیت به سایر مناطق ایران یا بازارهای بین‌المللی دارید؟
قابلیت طراحی و بومی‌سازی پروژه‌ها با توجه به اقلیم و فرهنگ هر منطقه وجود دارد و استفاده از گیاهان بومی همان منطقه ممکن است. علاوه بر این، محصولات و طراحی‌های شرکت قابلیت صادرات به کشورهای حوزه خلیج فارس مانند عمان، امارات و قطر و کشورهای همسایه مانند عراق را دارند و با شرایط اقلیمی آن مناطق نیز سازگار هستند.
انتهای پیام
نظرات