در شرایطی که وضعیت منابع آبی خراسان رضوی به‌ویژه در مشهد به مرحله هشدار رسیده و سدهای تأمین‌کننده آب این کلان‌شهر در کمترین حجم ذخیره طی سال‌های اخیر قرار دارند، این پروژه، با هدف تأمین بخشی از نیاز آب شرب مشهد از رودخانه‌های مرزی ضلع شمالی رشته‌کوه هزار مسجد طراحی شده و شامل ۲۶۱ کیلومتر خط انتقال در چهار قطعه است. یکی از این قطعات، تونل اصلی پروژه با طول ۸.۵ کیلومتر است که آب را به تصفیه‌خانه شماره ۳ مشهد در فاصله ۴۳ کیلومتری منتقل خواهد کرد.

پروژه انتقال آب هزار مسجد برای انتقال آب از سدهای ابیورد، قره‌تیکان و چهچه طراحی شده است. شاخه نخست خط انتقال از سد ابیورد و رودخانه‌های لایین و ایدلیک آغاز می‌شود و پس از طی ۱۵۵ کیلومتر به ورودی تونل می‌رسد. شاخه دوم نیز از سدهای قره‌تیکان و چهچه به ورودی تونل شمالی متصل می‌شود.

تونل این پروژه با قطر داخلی ۳.۸ متر و ظرفیت انتقال ۱۸ مترمکعب در ثانیه، توسط دستگاه پیشرفته TBM حفاری می‌شود. قطعات بتنی تونل در کارخانه تولید سگمنت چرمشهر ساخته شده و در محل نصب می‌شوند تا جریان آب به‌صورت ثقلی به تصفیه‌خانه منتقل شود. بخش‌های شمالی طرح نیز از طریق ۱۱ ایستگاه پمپاژ هدایت خواهد شد.

هزینه اجرای کامل طرح حدود ۱۸ همت برآورد شده است. در حال حاضر، پروژه با یک شیفت روزانه حدود ۱۰ تا ۱۲ متر حفاری پیش می‌رود که ماهانه معادل ۳۰۰ متر است. اگر اعتبار لازم تأمین شود و کار به‌صورت دو یا سه شیفت ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود حفاری تا شهریور ۱۴۰۵ به پایان برسد، در غیر این صورت احتمال تأخیر تا آذر ۱۴۰۶ نیز وجود دارد.

بر اساس گفته‌های محمدرضا نعمت‌نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی، پروژه انتقال آب هزار مسجد یکی از طرح‌های میان‌مدت تأمین آب شرب مشهد است که بر اساس مصوبه تخصیص وزارت نیرو، سالانه ۵۱ میلیون مترمکعب آب از یال شمالی رشته‌کوه هزار مسجد را به این شهر منتقل خواهد کرد.

چهار سازه اصلی پروژه شامل سد ابیورد، سد قره‌تیکان، سد چهچهه و تصفیه‌خانه شماره سه مشهد تاکنون احداث شده‌اند و تنها بخش باقی‌مانده، خط انتقال متصل‌کننده این چهار سد به تونل آب‌بر به طول ۸.۵ کیلومتر است.

به گفته وی تا امروز بالغ بر ۳۰ همت برای احداث این سازه‌ها هزینه شده و برای تکمیل پروژه حدود ۱۹ همت دیگر نیاز است. طبق مصوبه ماده ۲۳، سهم تأمین اعتبار پروژه ۹۰ درصد از محل اعتبارات وزارت نیرو و شرکت‌های منطقه‌ای و ۱۰ درصد از منابع عمومی دولت تعیین شده است. ما از دولت و سازمان برنامه و بودجه درخواست کرده‌ایم این نسبت اصلاح و سهم اعتبارات عمومی افزایش یابد.

 قطعات دو و سه پروژه که شامل انتقال آب از ابیورد و چهچهه تا ورودی و خروجی تونل و تصفیه‌خانه شماره سه است، به بخش سرمایه‌گذار واگذار شده‌اند. قرارداد حفاری تونل با مؤسسه فاطر، زیرمجموعه قرارگاه خاتم، به ارزش یک و سه‌دهم همت منعقد شده و تاکنون حدود ۱۲۰۰ متر از ۸۵۰۰ متر حفاری شده است. در مجموع، کل پروژه حدود ۴.۵ درصد و تونل حدود ۳۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارد.

 مهم‌ترین چالش فعلی طرح، کمبود منابع مالی است. در صورت تأمین و تزریق به‌موقع اعتبارات، ظرفیت حفاری می‌تواند به سه شیفت افزایش یابد و روزانه حدود ۲۰ تا ۲۵ متر حفاری انجام شود. در این حالت، بخش حفاری تونل در یک سال آینده به پایان می‌رسد. پیگیری‌هایی از سوی استان و وزارت نیرو برای بهبود وضعیت اعتباری در حال انجام است.

نعمت‌نژاد درباره تغییر مسیر تونل، گفته در مطالعات اولیه، مسیر در ارتفاع بالاتری طراحی شده بود اما با توجه به الزامات زیست‌محیطی مصوب سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶، مسیر جدید انتخاب شد که هم از نظر فنی و هم زیست‌محیطی بهینه‌تر است. در مسیر جدید، تعداد ایستگاه‌های پمپاژ دو تا سه مورد کاهش یافته و هزینه‌ها پایین آمده است. موافقت سازمان محیط‌زیست با این تغییر اخذ شده و مسیر به‌صورت مستمر پایش می‌شود.

 پروژه هزار مسجد مجوزهای زیست‌محیطی و پدافند غیرعامل خود را دریافت کرده است. با همکاری استانداری، نمایندگان مجلس و وزارت نیرو، اصلاح ماده ۲۳ و افزایش سهم اعتبارات عمومی در حال پیگیری است.

 ماده ۲۳ این پروژه در شهریور ۱۴۰۲ اخذ شد، در حالی که طبق برنامه‌ریزی اولیه قرار بود پروژه در سال ۱۴۰۱ به بهره‌برداری برسد. تأخیر در اخذ مجوز و تأمین اعتبار موجب عقب‌ماندگی شد. اکنون در حال بررسی تغییر مدل تأمین مالی از نسبت ۹۰-۱۰ به ۶۷ درصد از منابع عمومی دولت و ۳۳ درصد از منابع داخلی وزارت نیرو هستیم تا در بودجه ۱۴۰۵ لحاظ شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی درباره وضعیت فعلی منابع آبی مشهد می‌گوید: امسال یکی از نادرترین سال‌های خشکسالی را تجربه می‌کنیم و حتی در پاییز و زمستان نیز با نگرانی جدی در تأمین آب شرب روبه‌رو هستیم. سد دوستی در حال حاضر کمتر از ۴ درصد حجم دارد و آن هم مربوط به حجم مرده مخزن است. سال گذشته حدود ۵۰ میلیون مترمکعب آب از سوی ترکمنستان به مشهد منتقل شد، اما امسال سهمی برای برداشت نداریم.

 اگر شرایط به همین منوال پیش برود، تا آذرماه مخزن سد دوستی کاملاً از دست خواهد رفت و منبع جایگزینی برای تأمین آب وجود ندارد. به همین دلیل، از سال گذشته اجرای پروژه‌های اضطراری شامل حفاری چاه‌های جدید، برق‌رسانی، نصب پمپ و اتصال به شبکه آغاز شده تا بخشی از کمبود جبران شود. در صورت تأمین اعتبارات، این طرح‌ها تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسند.

 نعمت نژاد برنامه‌ریزی شرکت را بر اساس بدبینانه‌ترین حالت اعلام کرد. احتمالاً تا دی‌ماه مخازن چهار سد اصلی مشهد تخلیه می‌شوند. اگر پروژه هزار مسجد و طرح‌های اضطراری به موقع وارد مدار نشوند، تابستان آینده با بحران جدی کم‌آبی روبه‌رو خواهیم شد.

قاسمی، معاون سرپرست کارگاه طرح هزار مسجد نیز از نیاز به ۱۸ همت اعتبار برای بهره‌برداری کامل طرح خبر می‌دهد و می‌گوید تونل به‌تنهایی نزدیک به دو همت هزینه دارد. اعتبار مصوب سال جاری تنها ۲۰۰ میلیارد تومان است و تاکنون حدود ۵۵۰ میلیارد تومان از محل منابع دولتی هزینه شده. پیمانکار پروژه یعنی قرارگاه خاتم‌الانبیا بیش از ۴۰۰ میلیارد تومان مطالبات دارد اما با وجود این، کار بدون توقف ادامه دارد.

 تا امروز حدود ۱۲۰۰ متر حفاری انجام شده است. حتی اگر تمام اعتبار مصوب سال جاری پرداخت شود، تنها نیمی از مطالبات پیمانکار تأمین خواهد شد. با این حال، پروژه بدون مشکل فنی و با کیفیت بالا پیش می‌رود و در صورت تأمین اعتبار، تونل تا شهریور ۱۴۰۵ به‌طور کامل تمام خواهد شد.

بنا به گفته قاسمی طول دستگاه حفاری ۱۸۰ متر است و برای تونل‌های بلند بیش از ۵ کیلومتر استفاده می‌شود. روش TBM سرعت بالایی دارد و برخلاف روش سنتی انفجاری، هم‌زمان با حفاری، سگمنت‌گذاری و تزریق مواد پیرامونی را انجام می‌دهد، بنابراین نیازی به لاینینگ مجدد ندارد.

 در حال حاضر روزانه حدود ۱۰ متر حفاری انجام می‌شود و در صورت فعالیت سه‌شیفته، توان حفاری ماهانه به ۷۰۰ تا ۸۰۰ متر افزایش می‌یابد. اگر این پروژه به بخش خصوصی واگذار می‌شد، احتمالاً چنین پیشرفتی نداشت. قرارگاه خاتم با وجود داشتن ۴۰۰ میلیارد تومان مطالبات، بدون توقف کار را ادامه می‌دهد و ماهانه حدود ۸۰ میلیارد تومان هزینه اجرا کرده است.

 قرارگاه خاتم‌الانبیا از سال ۱۴۰۱ پس از بازنگری طرح، اصلاح مسیر و کاهش ریسک‌های فنی و مالی وارد پروژه شد. نتیجه بازطراحی، حذف سه ایستگاه پمپاژ و کاهش هزینه‌ها بود. هم‌اکنون ماهانه حدود ۳۰۰ متر حفاری انجام می‌شود و با تأمین اعتبار، امکان دوبرابر شدن سرعت پیشرفت وجود دارد.

به گفته مسئولان پروژه، وضعیت منابع آبی مشهد بحرانی است و طرح انتقال آب هزار مسجد تنها گزینه پایدار برای رفع نیاز آبی این کلان‌شهر به شمار می‌رود.

این طرح که در صورت تکمیل، مسیر حیاتی میان چهار سد مرزی و تصفیه‌خانه اصلی مشهد خواهد بود، نه‌تنها پروژه‌ای عمرانی بلکه ضرورتی حیاتی برای ادامه حیات شهری با جمعیتی میلیونی است.

در حالی که دستگاه حفاری در دل کوه‌های هزار مسجد بی‌وقفه پیش می‌رود، چشم امید مردم مشهد و کارشناسان حوزه آب به این طرح دوخته شده است؛ طرحی که می‌تواند تفاوت میان تشنگی و تداوم زندگی در دومین کلان‌شهر ایران را رقم بزند.

انتهای پیام