فاضل حاجی زاده ابراهیمی،  به مناسبت روز کیفیت در گفت‌وگو با ایسنا در مورد رویکرد مهندسی صنایع به کیفیت بیان کرد: در مهندسی صنایع، ما معتقدیم کیفیت چیزی نیست که تنها در پایان خط تولید مورد ارزیابی قرار گیرد بلکه کیفیت باید در دل خود فرآیند تولید ساخته شود. یعنی از همان ابتدا بر انجام درست کارها نظارت کنیم، نه اینکه بعد از تمام شدن کار، دنبال عیب بگردیم، زیرا اگر یک مشکل در همان ابتدا شناسایی و رفع شود، هزینه‌اش خیلی کمتر از این است که به محصول نهایی برسد.
 
عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم ادامه داد: اگر یک قطعه معیوب در اول خط به کار برود، ممکن است مجبور شویم کل مونتاژ را باز کنیم، قطعه را عوض کنیم و دوباره تست کنیم. این یعنی هدررفت زمان، مواد و پول؛ اما اگر همان عیب در مرحله ساخت همان قطعه پیدا شود، هزینه رفع آن تقریباً ناچیز است.

ارتقای کیفیت بهترین بهینه‌ساز است

وی اضافه کرد: فرض کنید فقط خودروی کامل را بررسی کنیم، ممکن است یک مشکل در سیستم ترمز، که به خاطر یک قطعه الکترونیکی معیوب است وقتی کشف شود که همه چیز سوار شده، در این حالت باید دوباره همه چیز را باز کرد آن قطعه را عوض کرد و تست گرفت که کاری بسیار پرهزینه و زمان‌بر است.

حاجی زاده ابراهیمی با بیان اینکه ما کیفیت را در سه مرحله کنترل می‌کنیم، تصریح کرد: اول، کنترل ورودی یعنی مواد اولیه؛ به عنوان مثال ورق‌های فولادی از اول ارزیابی شود. دوم، کنترل در حین کار؛ در هر ایستگاه، قطعات کنترل می‌شوند، مثلاً اندازه قطعات در کارگاه پرس و تست موتور قبل از نصب. سوم، کنترل نهایی؛ که نقش آن بیشتر تأیید نهایی است، نه پیدا کردن بزرگ‌ترین عیب‌ها.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم در مورد رابطه کیفیت، سرعت و هزینه بیان کرد: خیلی از مردم فکر می‌کنند که برای بالا بردن کیفیت، حتماً باید سرعت تولید را کم کرد یا هزینه‌ها را بالا برد. اما به عنوان فردی که فرآیندها را بهینه‌سازی می‌کنیم، می‌گویم این رویکرد، فقط یک تصور کوتاه‌مدت است و در بلندمدت، دقیقاً برعکس این قضیه صادق است.  

وی با اشاره به معایب رویکردهای کوتاه مدت اضافه کرد: اگر بخواهیم فقط با افزودن بازرسی‌های بیشتر و حذف محصولات معیوب به کیفیت برسیم، مطمئناً سرعت تولید کم می‌شود. این مثل این است که دائماً در حال تمیز کردن یک آب‌نشتی باشیم، به جای اینکه لوله را تعمیر کنیم.

حاجی زاده ابراهیمی در مورد نگاه بلندمدت و هوشمندانه یادآور شد: در واقع کیفیت بهتر باعث افزایش سرعت واقعی و کاهش هزینه‌ها می‌شود. هر محصول معیوب، یعنی هدررفت مواد اولیه، انرژی و زمانی که کارگر صرف آن کرده است لذا با تولید درست از همان ابتدا این هدررفت را حذف می‌کنیم. همچنین خط تولید نمی‌ایستد؛ وقتی فرآیندها باکیفیت و استاندارد باشند، ماشین‌آلات کمتر خراب می‌شوند و محصولات معیوبی که نیاز به تعمیر دارند تولید نمی‌شوند در نتیجه خط تولید به طور مداوم کار می‌کند.

وی از دیگر مزایای ارتقای کیفیت را کاهش نیاز به بازرسی دانست و گفت: وقتی کیفیت در دل فرآیند تولید ساخته می‌شود دیگر لازم نیست در پایان خط تولید افراد زیادی را برای بازرسی محصول نهایی صرف کنیم. همچنین تولید روان‌تر می‌شود؛ وقتی محصولات بدون عیب تولید شوند جریان مواد در خط تولید مثل یک رودخانه روان می‌شود. این یعنی سرعت تولید واقعاً افزایش پیدا می‌کند. پس کیفیت بهتر در بلندمدت، نه تنها مانع تولید نیست، بلکه همان چیزی است که سرعت و سودآوری را تضمین می‌کند. ما در مهندسی صنایع ثابت کرده‌ایم که کیفیت، خودش بهترین بهینه‌ساز است.

نیروی انسانی مهم‌ترین عامل کیفیت در خط تولید

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم با بیان اینکه در خط تولید مهم‌ترین عامل نیروی انسانی است، گفت: اگر به نیروی انسانی به درستی توجه نکنیم، بهترین ماشین‌آلات هم نمی‌توانند کیفیت مطلوب را ایجاد کنند.

حاجی زاده ابراهیمی در ادامه، خستگی و فشار کاری زیاد، آموزش ناکافی، بی‌انگیزگی، محیط کار نامناسب (میزکار غیراستاندارد، نور کم و سر و صدای زیاد) و فرهنگ سرزنش و پنهان‌کاری را از مهم‌ترین چالش‌های انسانی دانست که کیفیت را تحت تاثیر قرار می‌دهند.

راهکارهای مهندسی صنایع برای ارتقای نقش نیروی انسانی در کیفیت را مورد توجه قرار داد و گفت: یکی از این راه‌حل‌ها، طراحی ارگونومیک محیط کار است که در آن ایستگاه‌های کاری به گونه‌ای طراحی می‌شوند که با شرایط فیزیکی کارگران سازگار باشد و خستگی آن‌ها را کاهش دهد؛ همچنین استانداردسازی فرآیندها است که مبتنی بر نوشتن دستورالعمل‌های ساده و شفاف برای همه کارهاست تا احتمال خطا و نیاز به قضاوت شخصی کاهش یابد.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم افزود: استفاده از سیستم مدیریت دیداری نیز بسیار مؤثر است؛ در این سیستم از رنگ‌ها، چراغ‌ها و تابلوها برای انتقال سریع اطلاعات، مثلاً اتمام موجودی یا بروز مشکل، استفاده می‌شود تا کارگر راحت‌تر وضعیت را درک کند.

حاجی زاده ابراهیمی با تأکید بر توانمندسازی کارکنان و تشکیل حلقه‌های کیفیت اظهار کرد: ایجاد گروه‌های کوچک متشکل از کارگران برای شناسایی و حل مشکلات کیفیت، باعث می‌شود تا از دانش و تجربه خود کارگران برای بهبود کیفیت استفاده شود.

وی با اشاره به استانداردسازی تصریح کرد: در هر کارخانه‌ای، استانداردسازی مثل یک نقشه راه است که به همه نشان می‌دهد چطور کارها باید انجام شوند. این نقشه راه، پایه و اساس حفظ کیفیت است؛ زیرا وقتی همه یک کار را به یک روش درست انجام دهند نتیجه کار همیشه ثابت و قابل اطمینان خواهد بود فرقی نمی‌کند چه کسی آن کار را انجام دهد یا در چه شیفتی باشد؛ در واقع استاندارد سازی اولین قدم برای بهبود دائمی است.

این استاد دانشگاه گفت: ما در مهندسی صنایع از یک چرخه چهار مرحله‌ای استفاده می‌کنیم: مرحله اول، برنامه‌ریزی؛ یک ایده جدید برای بهتر کردن روش فعلی پیدا می‌کنیم. دوم، آزمایش؛ ایده جدید را به صورت محدوده و آزمایشی اجرا می‌کنیم. سوم، بررسی؛ نتایج را دقیق می‌سنجیم و با روش قبلی مقایسه می‌کنیم و مرحله پایانی اقدام؛ اگر روش جدید بهتر بود آن را به استاندارد جدید تبدیل می‌کنیم و در غیر اینصورت از تجربه کسب شده درس می‌گیریم و دوباره تلاش می‌کنیم.

محاسبه ارزش مالی کیفیت

وی با بیان اینکه در مهندسی صنایع دقیقاً می‌توانیم ارزش مالی کیفیت را محاسبه کنیم، تصریح کرد: هزینه‌های کیفیت را به چهار قسمت تقسیم می‌کنیم، هزینه‌های پیشگیری شامل هزینه آموزش پرسنل، طراحی خوب فرآیندها و برنامه‌ریزی برای کیفیت؛ هزینه‌های ارزیابی شامل هزینه بازرسی، آزمایش و کنترل‌های کیفیت؛ هزینه‌های شکست داخلی شامل ضایعات، کار مجدد و توقف خط تولید که در داخل کارخانه رخ می‌دهد و هزینه‌های شکست خارجی؛ همچون شکایت مشتری، هزینه گارانتی، مرجوعی کالا و از دست دادن اعتبار برند.  

حاجی زاده ابراهیمی در خصوص محاسبه سود سرمایه‌گذاری بیان کرد: وقتی در بخش پیشگیری و ارزیابی سرمایه‌گذاری می‌کنیم، هزینه‌های شکست (هم داخلی و هم خارجی) به شدت کاهش پیدا می‌کند. هرگاه این صرفه‌جویی بیشتر از هزینه‌ای باشد که برای پیشگیری کرده‌ایم، سرمایه‌گذاری ما کاملاً به صرفه بوده است.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه سود کیفیت فقط صرفه‌جویی در هزینه نیست، ما می‌توانیم منافع غیرمستقیم کیفیت را هم اندازه‌گیری کنیم، گفت: می‌توانیم منافع غیرمستقیم کیفیت از طریق نرخ حفظ مشتری محاسبه کنیم به این معنا که حفظ یک مشتری در بلندمدت چقدر سودآوری دارد، تحلیل داده‌های فروش؛ با استفاده از روش‌های آماری می‌توانیم ثابت کنیم که با بهبود شاخص‌های کیفیت، فروش ما چقدر افزایش پیدا کرده است. همچنین معیار وفاداری مشتری هم از دیگر عوامل است لذا با نظرسنجی می‌توانیم اندازه‌گیری کنیم که چند درصد از مشتریان، ما را به دیگران معرفی می‌کنند علاوه بر این‌ها مسئله قیمت‌گذاری هم اهمیت دارد برندهایی که اعتبار کیفیتی دارند می‌توانند محصولات خود را با قیمت بالاتری بفروشند لذا این تفاوت قیمت، همان ارزش اقتصادی کیفیت است.

«سبز بودن» صنایع یک سرمایه‌گذاری سودآور است

وی تصریح کرد: کیفیت نه تنها یک هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری سودآور است که هم هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و هم درآمدها را افزایش می‌دهد. خیلی‌ها فکر می‌کنند حفاظت از محیط‌زیست هزینه‌بر است و به صرفه نیست. اما مهندسی صنایع ثابت کرده که «سبز بودن» نه تنها هزینه نیست، بلکه یک سرمایه‌گذاری سودآور است.

حاجی زاده ابراهیمی در ادامه مسئله کاهش ضایعات را مورد تاکید قرار داد و گفت: وقتی مواد اولیه، انرژی و زمان را هدر ندهیم هم هزینه‌هایمان پایین می‌آید و هم آلودگی کمتری تولید می‌کنیم، این دقیقاً همان فلسفه تولید ناب است. همچنین با مدیریت و بهینه‌سازی مصرف انرژی و مواد اولیه هم پول کمتری خرج می‌کنیم و هم از منابع طبیعی بهتر محافظت کرده‌ایم.  
 
وی با اشاره به اقتصاد چرخه‌ای یادآور شد: اگر محصولات را طوری طراحی کنیم که قابل بازیافت یا تعمیر باشند، هم از مواد خام کمتری استفاده می‌کنیم و هم با فروش محصولات بازیافتی یا ارائه خدمات تعمیر، درآمد جدیدی ایجاد می‌کنیم.  

این استاد دانشگاه با تأکید بر اهمین زنجیره تأمین سبز ادامه داد: وقتی با تأمین‌کنندگانی کار کنیم که به محیط‌زیست احترام می‌گذارند، هم ریسک کاری‌مان کمتر می‌شود و هم زنجیره تأمین مطمئن‌تری داریم. امروزه مشتریان به شرکت‌های حامی محیط‌زیست بیشتر اعتماد می‌کنند، این اعتماد یعنی فروش بیشتر و دسترسی بهتر به بازارهای جدید.

حاجی زاده ابراهیمی با اشاره به  مدل پایداری سودآور بیان کرد: در مهندسی صنایع با ابزارهای دقیق محاسبه می‌کنیم که چطور می‌توان همزمان هم از محیط‌زیست محافظت کرد و هم سودآوری را افزایش داد. هدف ما پیدا کردن راه‌حل‌هایی است که هم برای کسب‌وکار و هم برای سیاره ما مفید باشد.

کیفیت؛ موتور محرک بهره‌وری

وی با بیان اینکه کیفیت، محرک بهره‌وری است، گفت: برخلاف تصور رایج، کیفیت بهتر باعث افزایش سرعت و کاهش هزینه‌ها می‌شود. با کاهش ضایعات، جلوگیری از توقف خط تولید و کاهش نیاز به بازرسی‌های گسترده، در بلندمدت کیفیت تبدیل به موتور محرک بهره‌وری می‌شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی قم با اشاره به اینکه انسان، محور کیفیت است، اظهار کرد: مهم‌ترین عامل در کیفیت، انسان است. با طراحی محیط کار ارگونومیک، استانداردسازی فرآیندها، توانمندسازی کارکنان و ایجاد فرهنگ بهبود مستمر، می‌توانیم شرایطی ایجاد کنیم که کارگران بتوانند بهترین کار خود را ارائه دهند.

حاجی زاده ابراهیمی افزود: استانداردسازی، پایه بهبود مستمر است، استانداردسازی نقشه راهی است که به همه نشان می‌دهد چطور کارها باید انجام شوند. اما این به معنای توقف نیست، استاندارد امروز، سکوی پرش برای استاندارد بهتر فرداست.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه پایداری و سودآوری، دو روی یک سکه است، بیان کرد: سبز بودن به معنای هزینه بیشتر نیست. با کاهش ضایعات، بهینه‌سازی مصرف و اقتصاد چرخه‌ای، هم به محیط زیست کمک می‌کنیم و هم سودآوری خود را افزایش می‌دهیم.

وی در پایان اظهار کرد: دیدگاه مهندسی صنایع به ما می‌آموزد که کیفیت، بهره‌وری، رفاه کارکنان و پایداری محیط زیست، همگی حلقه‌های یک زنجیره هستند که در نهایت به کسب‌وکاری پایدار و سودآور منجر می‌شوند.

انتهای پیام