به گزارش ایسنا، ایران در میانه یکی از خشک‌ترین دوره‌های خود قرار دارد و هم‌زمان، بخش کشاورزی همچنان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور است. گزارش‌های متعدد نشان می‌دهد کاهش بارندگی‌ها، افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و گسترش تنش آبی در استان‌های مختلف، مدیریت آب را به یک مسئله امنیتی و راهبردی تبدیل کرده است.  

در سال‌های اخیر، یکی از بحث‌برانگیزترین موضوع‌ها سهم واقعی بخش کشاورزی از مصرف آب کشور بوده است. برخی کارشناسان و گزارش‌ها سهم این بخش را «حدود ۹۰ درصد» عنوان می‌کنند، موضوعی که بارها در ادبیات رسانه‌ای و کارشناسی تکرار شده است. در مقابل، مقامات وزارت جهاد کشاورزی این عدد را اغراق‌آمیز می‌دانند و با اشاره به اینکه طبق قانون برنامه هفتم، وزارت نیرو سالانه حدود ۷۷ میلیارد مترمکعب آب برای کشاورزی در نظر می‌گیرد، اعلام کرده‌اند مصرف واقعی آب در این بخش در سال جاری حدود ۴۲ تا ۴۵ میلیارد مترمکعب بوده و بنابراین سهم کشاورزی از منابع آبی کشور کمتر از ارقام ۸۰ تا ۹۰ درصدیِ مطرح‌شده است. اما به تازگی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی با رد برداشت‌های رایج درباره مصرف ۴۵ تا ۹۰ درصدی آب در کشاورزی توضیح داد که این اعداد بدون تفکیک حجم و درصد مطرح می‌شوند و رقم صحیح، سهم حدود ۷۰ درصدی کشاورزی از آب تجدیدپذیر کشور است؛ سهمی که به‌دلیل کاهش شدید منابع تجدیدپذیر، در دو سال اخیر با محدودیت‌های کم‌سابقه مواجه شده است.

با وجود این اختلاف آماری، اجماع جدی روی یک نکته شکل گرفته است، برای عبور از بحران آب، ناچاریم مصرف آب کشاورزی را کاهش دهیم و بهره‌وری را بالا ببریم. این هشدار در کنار گزارش‌هایی درباره کاهش بی‌سابقه آبخوان‌ها، فرونشست زمین و فشار خشکسالی، تصویری نگران‌کننده از آینده منابع آبی ترسیم می‌کند.  

در برابر این وضعیت، مجموعه‌ای از راهکارها در سطح سیاست‌گذاری و مزرعه مطرح و اجرا شده است. یکی از مهم‌ترین اقدامات، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری تحت فشار و موضعی است. اظهارات مسئولان جهاد کشاورزی نشان می‌دهد با اجرای آبیاری‌های نوین، بین ۳۰ تا ۴۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود و در برخی فناوری‌ها مانند استفاده از نوار تیپ، این صرفه‌جویی حتی تا حدود ۷۰ درصد نیز برآورد شده است. این سامانه‌ها علاوه بر کاهش مصرف آب، به افزایش عملکرد محصول در واحد سطح و بهبود بهره‌وری آب کمک می‌کنند، موضوعی که هم در سطح ملی و هم در گزارش‌های استانی بر آن تأکید شده است.  

در کنار آبیاری تحت فشار، حرکت به سمت آبیاری هوشمند نیز به عنوان یکی از «کلیدهای نجات آب» معرفی شده است. در برخی استان‌ها، طرح‌های پایلوت آبیاری هوشمند با مشارکت شرکت‌های دانش‌بنیان و بهره‌برداران اجرا شده که بر اساس گزارش‌های ایسنا، هدف آن تنظیم زمان و مقدار آبیاری بر اساس داده‌های واقعی مزرعه (رطوبت خاک، وضعیت اقلیمی و نیاز واقعی گیاه) و کاهش تلفات ناشی از مدیریت نادرست است.  

برآیند گزارش‌ها و اظهارنظرها در ایسنا این است که اگرچه درباره عدد دقیق سهم کشاورزی از مصرف آب اختلاف وجود دارد، اما تردیدی نیست که این بخش در خط مقدم بحران آب قرار دارد و هم‌زمان بیشترین ظرفیت را برای صرفه‌جویی و افزایش بهره‌وری در اختیار دارد؛ ظرفیتی که با توسعه آبیاری نوین، حرکت به سمت آبیاری هوشمند، اصلاح الگوی کشت و مشارکت فعال کشاورزان و بخش خصوصی می‌تواند به یکی از مهم‌ترین ابزارهای مدیریت بحران آب در ایران تبدیل شود.

فریبرز عباسی - مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری -در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به اقدامات انجام‌شده در توسعه روش‌های نوین آبیاری اظهار کرد: تاکنون حدود ۳.۲ میلیون هکتار از اراضی کشور به انواع سامانه‌های نوین آبیاری تجهیز شده است. از این میزان نزدیک به ۲.۷ میلیون هکتار با اعتبارات دولتی و مشارکت مردم اجرا شده و بیش از ۵۰۰ هزار هکتار نیز صرفاً با سرمایه‌گذاری بهره‌برداران و بخش خصوصی تجهیز شده است.

او با بیان اینکه استفاده از این فناوری‌ها به دلیل دوره بازگشت سرمایه کوتاه و تشدید کمبود منابع آبی با استقبال روزافزون مواجه است، گفت: علی‌رغم محدودیت اعتبارات دولتی، بهره‌برداران انگیزه زیادی برای استفاده از سامانه‌های نوین آبیاری دارند و بخشی از توسعه این سامانه‌ها با اتکا به منابع بخش خصوصی محقق شده است. برنامه وزارت جهاد کشاورزی استفاده از ظرفیت بخش خصوصی، شرکت‌های دانش‌بنیان و سایر منابع اعتباری برای گسترش این طرح‌هاست و تاکنون نیز در این زمینه موفقیت‌هایی حاصل شده است.

عباسی با اشاره به نقش این سامانه‌ها در ارتقای بهره‌وری افزود: اجرای سامانه‌های نوین آبیاری علاوه بر افزایش راندمان آبیاری، موجب بهبود عملکرد محصول و افزایش بهره‌وری آب می‌شود و همین موضوع باعث افزایش تقاضا برای اجرای این سامانه‌ها در کشور شده است. بخش خصوصی توانمند داخلی در سال‌های اخیر با توسعه فناوری‌های مرتبط، کشور را در حوزه سامانه‌های نوین آبیاری تقریباً به خودکفایی رسانده است.

او ادامه داد: در حوزه آبیاری هوشمند نیز طی چند سال گذشته با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان، مراکز علمی و تحقیقاتی و بهره‌برداران، بیش از ۱۰۰ پایلوت در کشور اجرا شده و ارزیابی‌ها نشان می‌دهد این فناوری در کاهش مصرف آب و ارتقای عملکرد و بهره‌وری تأثیرگذار است. جمع‌بندی ما این است که آبیاری هوشمند باید در کشور توسعه یابد و این امر با مشارکت بخش خصوصی، شرکت‌های دانش‌بنیان و اعتبارات دولتی دنبال می‌شود.

مجری طرح توسعه سامانه‌های نوین آبیاری درباره تأثیر این سامانه‌ها بر مصرف آب گفت: بر اساس تحقیقات داخلی و همچنین ارزیابی سازمان‌های بین‌المللی از جمله فائو، اجرای روش‌های نوین آبیاری می‌تواند بین ۳۰ تا ۴۰ درصد مصرف آب را کاهش دهد و افزایشی در حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد در بهره‌وری ایجاد کند.

عباسی درباره یارانه سامانه‌های نوین آبیاری نیز توضیح داد: طبق قوانین بالادستی، اجرای این سامانه‌ها با مشارکت بهره‌برداران انجام می‌شود و حداقل سهم مشارکت آن‌ها ۱۵ درصد و سهم دولت ۸۵ درصد تعیین شده است. با توجه به تورم و افزایش قیمت‌ها، هزینه‌های واقعی اجرای این سامانه‌ها در طول سال افزایش می‌یابد و دولت نمی‌تواند مابه‌التفاوت این افزایش را در موافقت‌نامه‌های بودجه‌ای لحاظ کند. به همین دلیل سهمی از هزینه‌ها که بیش از رقم مصوب اولیه است، توسط بهره‌برداران پرداخت می‌شود و در عمل سهم مردم از ۱۵ درصد بیشتر می‌شود.

او در پایان با تأکید بر تداوم تلاش‌ها برای توسعه سامانه‌های نوین آبیاری گفت: با وجود محدودیت‌ها، استقبال بهره‌برداران از این سامانه‌ها رو به افزایش است و توسعه آن‌ها در اراضی تجهیزنشده با اولویت و برنامه‌ریزی دنبال می‌شود.

انتهای پیام