دیدار رئیسکل دادگستری استان کرمان با دانشجویان رشته حقوق دانشگاههای شهید باهنر و آزاد اسلامی، به مناسبت روز دانشجو برگزار میشد؛ نشستی که از قبل وعدهاش داده شده بود و حالا دانشجویان، استادان، مسئولان قضایی و دانشگاهی در کنار یکدیگر، آماده گفتوگویی مستقیم و بیواسطه بودند.
آغاز جلسه با سخنان معاون اجتماعی دادگستری
اولین سخنران سیدمهدی قویدل معاون اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان بود؛ کسی که سخنان ابتداییاش مانند نقشهای کلی از مسیر ارتباطی دانشگاه و دستگاه قضایی عمل میکرد.
او با تبریک روز دانشجو آغاز کرد و در ادامه، از رابطه روبهرشد میان دادگستری و مجموعه دانشگاهی سخن گفت. رابطهای که به گفته او دیگر یک همکاری تشریفاتی نیست، بلکه در قالب تفاهمنامههای رسمی، نشستهای تخصصی، پروژههای مطالعاتی و حتی بازدیدهای میدانی دانشجویان از محاکم و شعبات قضایی جریان دارد.
قویدل توضیح داد: این همکاری تنها محدود به دانشگاههای شهیدباهنر و آزاد کرمان نیست؛ دادگستری با دانشگاه فرهنگیان، پیامنور، علوم پزشکی و حتی برخی دانشگاههای غیرانتفاعی نیز تفاهمنامههایی دارد.
او از استفاده گسترده از ظرفیت اساتید و دانشجویان برای برگزاری همایشهای مشترک گرفته تا حضور دانشجویان در برنامههای اجتماعی، فرهنگی و پیشگیرانه در سطح محلات و مناطق پرخطر شهر سخن گفت.
جایی از سخنانش بر مسئلهای انگشت گذاشت که برای دانشجویان رشته حقوق مهم و قابلتوجه بود: سامانه سجام.
قویدل با تأکید توضیح داد: این سامانه یکی از مستقیمترین مسیرهای ارتباط مردم با دستگاه قضایی است؛ جایی که هر فرد میتواند پیشنهاد، انتقاد یا گزارش خود را ثبت کند و منتظر رسیدگی باشد.
او با دعوت از دانشجویان برای حضور فعال در این سامانه، عملاً از آنها خواست در کنار نقش آموزشی، وارد نقش اجتماعی و نظارتی نیز شوند.
دومین سخنران: نماینده دانشگاهیان و روایت یک همکاری چندساله
در ادامه یکی از دانشگاهیان با چهرهای آرام اما لحن کاملاً رسمی، درباره همکاری سهساله دانشگاه و دادگستری صحبت کرد؛ همکاریای که به گفته او برکت داشته و راه ورود دانشجویان به فضای واقعی دادرسی، نقد رأی و تحلیل حقوقی را باز کرده است.
او از تجربههای موفق مشترک گفت؛ از حضور دانشجویان در جلسات دادگاه انقلاب و کیفری، از دیدن روند واقعی دادرسی و حتی از شکلگیری نشریه دانشجویی دادگستر که ظرفیتی تازه برای گفتوگو و تحلیل در حوزه حقوق ایجاد کرده است.
این دانشجو ابراز امیدواری کرد که این همکاری تنها محدود به دانشگاه و دانشجویان نباشد بلکه قضات برجسته نیز مقالات و تحلیلهای خود را برای غنیتر شدن ادبیات حقوقی در اختیار دانشجویان قرار دهند.
رئیسکل دادگستری: آرام، رسمی و با نگاهی تربیتی
با آغاز سخنرانی حجتالاسلام ابراهیم حمیدی، چند دانشجو که کمی دیر رسیده بودند وارد سالن شدند و او با لبخندی کوتاه ورودشان را خیرمقدم گفت؛ همین حرکت کوچک فضای صمیمی و غیرتشریفاتی جلسه را تقویت کرد.
حمیدی سخنانش را با تبریک روز دانشجو و نیز تبریک ولادت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) آغاز کرد و از اهمیت این روز در تاریخ کشور گفت.
او بهجای بیان یک متن رسمی خشک، روی موضوع ارتباط تأکید کرد؛ اینکه این نشستها فرصتهایی کمیاب هستند برای نزدیکتر شدن دو نهاد مهم دانشگاه و دستگاه قضایی.
حمیدی گفت: این ارتباط سالهاست در استان کرمان وجود دارد و نتیجهاش هم حضور مداوم دانشجویان در دادگاهها، نشستهای نقد رأی، کارگاههای آموزشی و جلسات علمی بوده است.
تأکید او بر جسارت علمی دانشجویان جالب توجه بود؛ بارها گفت: دانشجو باید جرأت نقد رأی قاضی را داشته باشد، حتی اگر صادرکنندهاش یک قاضی با ۳۰ سال تجربه باشد.
مهمترین محور سخنان رئیس کل دادگستری استان کرمان مطالبهگری علمی، مسئولانه و مستند؛ نه مطالبهگری احساسی و هیجانی بود.
به گفته او، دانشجوی حقوق اگر یاد بگیرد که یک رأی را دقیق نقد کند، همین مهارت بعدها او را تبدیل به قاضی، وکیل، استاد یا تحلیلگری میکند که میفهمد عدالت چگونه ساخته میشود.
سخنان مدیرکل ثبت اسناد: دعوت به سواد حقوقی عمومی
پس از رئیسکل، سید مهدی هاشمی مدیرکل ثبت اسناد و املاک استان در جوی صمیمانه صحبتهای کوتاهی مطرح کرد.
او با اشاره به ضعف بخشی از جامعه در شناخت حقوق خود، از آمادگی اداره ثبت برای برگزاری نشستهای تخصصی در حوزههایی چون دفاتر ازدواج و طلاق، هیئتهای نظارت و موضوعات تخصصی ثبت سخن گفت.
هاشمی دانشجویان حقوق را مخاطبانی دانست که باید در حوزه قوانین و مقررات، نقش تبیینی و روشنگرانه داشته باشند؛ نقشی که او وعده داد اداره ثبت آماده است برای تقویت آن، جلسات متعدد برگزار کند.
آغاز پرسش و پاسخ
در این بخش اعلام شد که ۶ دانشجو برای طرح پرسش انتخاب شدهاند. اولین دانشجو با اشاره به ریشه تاریخی روز ۱۶ آذر، به موضوع مطالبهگری دانشجویی پرداخت.
او پرسید: با توجه به تأکید قانون اساسی بر آزادی بیان و حق اعتراض و مشارکت مدنی، دستگاه قضایی چه سازوکارهایی برای حمایت از مطالبهگری قانونی دانشجویان در نظر گرفته و چگونه میتوان میان قانون و اعتراض دانشجویی پیوندی سالم برقرار کرد؟
سؤال او یکی از بنیادیترین دغدغههای دانشجویان حقوق بود؛ چگونه میتوان نقد کرد، بدون آنکه از چارچوب قانون خارج شد؟
پاسخ حمیدی: مطالبهگری حق مردم است، اما مشروط به عقلانیت حقوقی
رئیس کل دادگستری استان کرمان در پاسخ گفت: مطالبهگری نهتنها حق، بلکه وظیفه مردم در نظام جمهوری اسلامی است؛ نظامی که ریشهاش در خواست مردم بوده و به تعبیر او متعلق به مردم است و از مردم جدا نیست.
او با استناد به چند اصل قانونی قانون اساسی به رسمیت شناختنِ حق تجمع، آزادی بیان و امر به معروف را یادآور شد.
اما محور اصلی پاسخ او حق مطالبهگری با شاخصهایی مانند عقلانیت، شناخت، مطالعه و استناد حقوقی بود.
حمیدی دو نوع مطالبهگری را از هم تفکیک کرد و گفت: مطالبهگری علمی و حقوقی؛ مبتنی بر مطالعه، تحلیل، شناخت موضوع و ارائه راهکار است و مطالبهگری احساسی و هیجانی که نه نتیجهساز است و نه برای جامعه مفید.
او تأکید کرد: برای ارتباط بهتر دانشجویان با دستگاه قضایی، مسیرهای قانونی متعددی در دسترس است؛ از جمله سامانه سجام که یکی از سالمترین بسترهای نقد، گزارش و پیشنهاد است.
حمیدی با تأکید چندباره گفت: دانشجوی حقوق باید یاد بگیرد مطالبهگرِ علمی باشد؛ این همان چیزی است که آینده شغلی و اجتماعی او را خواهد ساخت.
پرسش دانشجو: نقش دانشجویان حقوق در پیشگیری از آسیبهای اداری و اجتماعی چیست؟
دومین دانشجویی که نام او را برای پرسش خواندند، با لحن آرام اما پرسشی سنگین وارد بحث شد؛ پرسشی که نه فقط دانشجویان، بلکه بسیاری از کارشناسان حوزه حکمرانی با آن درگیر هستند.
او گفت: بسیاری از مدیران برای مواجهه با مشکلات، با اتکا به اختیارات قانونی خود تصمیماتی اداری اتخاذ میکنند که شاید در کوتاهمدت گرهی از کار باز کند، اما به دلیل نداشتن پشتوانه کارشناسی کافی، خود منشأ مشکلات جدید میشود و گاه آثار زیانبار آن تا سالها باقی میماند.
او سپس پرسید: نقش دانشجویان حقوق در پیشگیری از این آسیبها، ارتقاء عدالت اداری، کاهش فساد و کمک به سلامت ساختارهای اجرایی چیست؟ قوه قضاییه برای تقویت این نقش، چه حمایتهایی ارائه میکند؟
پیشگیری، مهمترین حلقه گمشده
حجتالاسلام حمیدی که با دقت سخنان دانشجو را گوش داده بود، پاسخ را با تأکید بر یک نکته کلیدی آغاز کرد: آسیبها، ناهنجاریها و جرائم، از مهمترین چالشهای امروز جامعهاند.
او با بیان اینکه بسیاری از جرائم پیش از آنکه در قامت یک پرونده قضایی ظاهر شوند، ریشه در آسیبهای اجتماعی دارند، توضیح داد: اگر پیشگیری درست انجام شود، حجم بزرگی از پروندهها اساساً تشکیل نخواهد شد.
رئیس کل دادگستری استان کرمان با استفاده از فرصتی که این پرسش ایجاد کرده بود، رو به دانشجویان کرد و گفت: از شما یک استاندارد میخواهم؛ کمک کنید به قوه قضاییه در مأموریتی که قانون اساسی بر دوش آن گذاشته. قوه قضاییه به تنهایی نمیتواند.
او سپس توضیح داد: ریشه بخشی از آسیبها در اقتصاد است، بخشی در فرهنگ، بخشی در تربیت و بخشی در ضعف ساختارهای اداری. هیچکدام از این ریشهها در اختیار قوه قضاییه نیست؛ اما نتیجه همه آنها سرانجام به شکل پرونده روی میز قاضی مینشیند. همین امر نشان میدهد که بدون مشارکت دانشگاهها، جامعه علمی و دانشجویان حقوق، امکان کنترل و مدیریت آسیبها وجود ندارد.
دعوت به پژوهش و نقشآفرینی علمی دانشجویان
حمیدی خطاب به دانشجویان گفت: پایاننامههایتان، تحقیقات علمی، کارگروهها و ... همه اینها میتواند ابزار کمک به جامعه باشد. به ما راهکار دهید.
او بارها تأکید کرد: معاونت پیشگیری از جرم در دادگستری استان کرمان فعال است و از همکاری مستقیم دانشگاهها استقبال میکند، اما این همکاری باید گستردهتر، تخصصیتر و منسجمتر شود.
حمیدی در بخش دیگری از سخنانش، با لحنی هشداردهنده گفت: جرائم امروز دیگر جرائم ۵۰ سال پیش نیستند.
او از پروندههایی سخن به میان آورد که امروز نه یک نفر یا ۱۰ نفر، بلکه هزاران نفر را درگیر میکنند؛ از کلاهبرداریهایی که با فناوریهای نوین انجام میشوند و پیچیدگی آنها که گاه چندین دستگاه را همزمان گرفتار میکند.
رئیس کل دادگستری استان کرمان توضیح داد: پیچیدهتر شدن جرائم باعث شده دستگاه قضایی، نیروی انتظامی، نهادهای فرهنگی، سازمانهای حمایتی، دانشگاهها و حتی خانوادهها بیشتر از هر زمان دیگری نیازمند همافزایی باشند.
او گفت: هر دستگاهی واحدی برای پیشگیری دارد، اما هماهنگی میان همه این واحدها همچنان حلقه مفقوده است.
به گفته حمیدی، اولین راهکار، ایجاد یک هماهنگی مؤثر بین دستگاههاست؛ هماهنگیای که امروز بیش از هر زمان دیگری ضروری است.
برخورد پس از وقوع جرم یا پیشگیری پیش از وقوع؟
رئیسکل دادگستری استان کرمان توضیح داد: سالها اینگونه تصور میشد که پیشگیری یعنی برخورد قانونی سریع و قاطع با مجرم. اما امروز نگاه علمی قوه قضاییه تغییر کرده و برخورد مناسب با مجرم همچنان ضروری است، اما فقط بخش کوچکی از پیشگیری است. همچنین پیشگیری واقعی یعنی جلوگیری از وقوع جرم پیش از شکلگیری آن. یعنی سیاستگذاریها، آموزشها، کار فرهنگی و پژوهشهای علمی باید طوری باشد که اساساً فرصتی برای شکلگیری جرم باقی نماند.
او گفت: ما باید طوری عمل کنیم که اصولاً جرمی اتفاق نیفتد. این نگاه امروز در معاونت پیشگیری قوه قضاییه جریان دارد.
دانشجوی بیتفاوت نباشید
در ادامه، حمیدی با لحنی صمیمی اما قاطع خطاب به دانشجویان گفت: از کنار آسیبها بهسادگی عبور نکنید.
او توضیح داد: دانشجو باید در پژوهشهای علمی به دنبال ارائه راهکار باشد. در کارگاهها و نشستهای دانشگاهی، نگاه تخصصی به آسیبها داشته باشد و به دستگاه قضایی کمک کند تا با استفاده از یافتههای علمی، تصمیمات کارآمدتری بگیرد.
پرسش بعدی؛ مطالبهگری دانشجویی و نقش دادگستری استان
دانشجوی دیگری که نامش را خواندند، با اشاره به اهمیت مطالبهگری قانونی، پرسید: قوه قضاییه چه حمایتی از مطالبهگری دانشجویان دارد و چگونه میتوان بستر گفتوگوی مستمر میان نهادهای قضایی و جامعه دانشجویی را تقویت کرد؟
حمیدی گفت: این همان نکتهای است که پیشتر دربارهاش توضیح دادم. نشستهای نقد رأی، بازدیدهای دانشجویی از محاکم، جلسات مشترک دانشگاه و دادگستری و همچنین سامانه سجام، همگی ابزارهایی برای مطالبهگری شفاف و قانونیاند.
کرمان، استانی کمچالش در حوزه دانشگاهی
در پاسخ به پرسش این دانشجو، رئیس کل دادگستری ابتدا از وضعیت آرام و با ثبات دانشگاههای استان کرمان سخن گفت و افزود: در سالهای اخیر کمترین چالش را در دانشگاههای استان داشتیم؛ این به خاطر بصیرت دانشجویان و تلاش دانشگاههاست.
او البته هشدار داد: آسیبهای اجتماعی مانند اعتیاد یا برخی مسائل سیاسی در صورت نبود مراقبت، میتوانند به دانشگاه نیز نفوذ کنند.
مدیریت پروندههای دانشجویی
حمیدی سپس به مسئله ظریفی اشاره کرد: نحوه رسیدگی به پروندههایی که دانشجویان در آن نقش دارند.
او صریح گفت: بسیاری از پروندههایی که در جریان ناآرامیهای اخیر در کشور تشکیل شد، برای دانشجویان کرمانی با اولویت آموزش و توجیه مدیریت شد، نه برخورد قضایی.
حمیدی توضیح داد: ابتدا دانشجو دعوت میشد. خطای او توضیح داده و تلاش میشد پرونده در مرحله دادسرا بسته شود. هدف این بود که دانشجو با یک محکومیت قضایی وارد آینده حرفهایاش نشود.
وی گفت: نمیگذاریم آینده دانشجو با یک خطا نابود شود. اما اگر پروندهای ناگزیر به محکومیت میرسید، راهکار قانونی تعلیق مجازات استفاده میشد تا دانشجو فرصتی دوباره داشته باشد و بر مسیر درست بماند.
حمیدی سخنانش را با تأکید بر این نکته که دانشجو باید بداند آیندهساز جامعه است و در ادامه نقش او در پیشگیری، مطالبهگری و اصلاح جامعه، نقشی تعیینکننده است.
در ادامه این نشست دو دانشجو پرسشهایشان را همزمان مطرح کردند. نخستین دانشجو با عبارتی سنجیده و لحنی آرام خطاب به رئیسکل دادگستری پرسید: به عنوان بالاترین مقام قضایی استان، مهمترین پیام یا توصیه شما برای ما دانشجویان درباره مسئولیتپذیری اجتماعی چیست؟ و اینکه شما نقش این مسئولیتپذیری را در بهبود روندهای اصلاحی و توسعه اجتماعی چگونه میبینید؟
پرسشی دقیق و از آن دست سؤالهایی که نه فقط به پاسخ که به نوع نگاه پاسخدهنده اشاره دارد.
دانشجوی دوم نیز فرصت را از دست نداد و با لحنی صریح درخواست کرد در دیماه، جلسهای مستقل و مفصل درباره نقد رأی برگزار شود.
حمیدی ابتدا گفت که به زودی ممکن است نشست نقد رأی برگزار شود، اما دانشجو با لبخندی همراه با اصرار مؤدبانه پاسخ داد که دانشجویان در دیماه آمادگی بیشتری دارند. این رفتوبرگشت کوتاه، نشان میداد که بخش قابل توجهی از دانشجویان صرفاً در نقش شنونده ظاهر نشدهاند و خود را در موقعیتی میبینند که بتوانند در شکلدهی به جریان گفتوگو نقش داشته باشند.
قانون، عدالت نسبی و واقعگرایی قضایی
حجت الاسلام حمیدی پیش از جمعبندی، پاسخی طولانیتر و جدیتر ارائه کرد که بهنوعی چارچوب فکری او درباره عدالت، قانون و وظایف دستگاه قضایی را برملا میکرد.
او تأکید کرد: در هر جامعهای، آنچه ممکن است عدالت مطلق خوانده شود، نه در توان انسان است و نه در توان نظامهای حقوقی. عدالت مطلق را تنها امام زمان (عج) هنگام ظهور محقق خواهد کرد. اما در همین جهان ناکامل، آنچه دستگاه قضایی میتواند و مکلف است دنبال کند عدالت نسبی است؛ عدالتی که راه آن نه از احساسات و سلایق، بلکه از اجرای دقیق قانون میگذرد.
حمیدی ادامه داد: ما و قضات ما، مأمور به اجرای قانون هستیم. چه آن قانون ریشه شرعی داشته باشد و چه از مصلحت عمومی نشأت گرفته باشد. هیچکس نمیتواند با بیقانونی ادعا کند که میخواهد عدالت اجرا کند.
او در ادامه توضیح داد: قوانین بشری طبعاً کامل نیستند؛ ممکن است ناقص باشند، ممکن است در برخی موارد به بازنگری نیاز داشته باشند اما تا زمانی که اصلاح نشدهاند، لازمالاجرا هستند و هیچ مصلحت شخصی یا جمعی نمیتواند بر لزوم اجرای قانون تقدم یابد.
رویکردی که او توصیف میکرد، نوعی وفاداری مطلق به ساختار حقوقی موجود است؛ وفاداریای که البته به گفته خودش، مانعِ نقد قانون نمیشود.
به گفته رئیس کل دادگستری استان کرمان، اگر نقصی وجود داشته باشد، ما موظفیم پیگیری کنیم؛ چه از مسیر دولت، چه قوه قضاییه، چه نمایندگان مجلس. اما تا آن زمان، احترام و التزام به قانون، نخستین وظیفه ماست.
جمعبندی رئیسکل: پنج توصیه برادرانه به دانشجویان
حمیدی در ادامه پیش از پایان جلسه، مجموعهای از توصیههای برادرانه خطاب به دانشجویان مطرح کرد؛ توصیههایی که او آنها را نه از جایگاه مقام حقوقی، بلکه از جایگاه تجربه و دغدغهمندی بیان میکرد.
نخستین توصیه او درباره نقد بود؛ نقدی که به باور او، وظیفه اجتماعی هر دانشجوست. اگر کسی نکتهای برای اصلاح داشته باشد و آن را مطرح نکند، در حق جامعهاش ظلم کرده است.
حمیدی در عین حال هشدار داد: نقد، نباید به اصرار بر نظر شخصی تبدیل شود؛ اگر کسی پاسخ یا توضیحی دارد، باید شنیده شود. نقد منصفانه، مبتنی بر اخلاق و قانون است، نه مبتنی بر هوا و هوس.
به بیان رئیس کل دادگستری استان کرمان، حتی نقد قوانین نیز باید در چارچوب قانون انجام شود. اگر دانشجویی سخنی بگوید که خلاف قانون باشد، وظیفه دوستان و دیگر دانشجویان این است که تذکر دهند؛ همان چیزی که او آن را نهی از منکر در حوزه عمومی نامید.
او با مثالی معروف گفت: پرنده برای پرواز به دو بال نیاز دارد؛ شما هم به دو بال علم و تعهد.
از نگاه حمیدی، بزرگترین اشتباه یک دانشجو، درس خواندن برای پاس کردن است. دانشجویان باید درس را برای یادگیری واقعی بخوانند، نه برای نمره.
این بخش از سخنان او رنگ و بوی توصیهای پدرانه داشت؛ نوعی هشدار که اگر پایه علمی محکم نباشد، تمام تلاشها برای نقشآفرینی اجتماعی در آینده آسیب خواهد دید.
نکته چهارم او ضرورت تجربه میدانی بود.
حمیدی پیشنهاد کرد: دانشجویان از دادگاهها، دادسراها، دفاتر خدمات قضایی، دفاتر اسناد رسمی، بخشهایی از زندانها و حتی بازداشتگاهها بازدید کنند تا با روندهای واقعی حقوقی آشنا شوند؛ نه فقط آنچه در کتابها آمده است.
به گفته او، این آشنایی نه تنها به یادگیری عمیقتر کمک میکند، بلکه زمینهساز تصمیمگیریهای بهتر برای آینده شغلی دانشجویان خواهد بود.
آخرین توصیه، رنگ و بویی اجتماعیتر داشت. رئیس کل دادگستری استان کرمان با لحنی جدی و حتی احساسی گفت: اگر امید از جوان گرفته شود، همه آسیبها از همانجا آغاز میشود.
او گفت: دشمنان جامعه، نخستین هدفشان گرفتن امید از جوانان است؛ زیرا جوان ناامید نه درس میخواند، نه تلاش میکند و نه نقشی در جامعه برعهده میگیرد.
این بخش از سخنانش با سر تکان دادن برخی دانشجویان همراه بود؛ گویی موضوع امید، صرفاً توصیهای اخلاقی نبود، بلکه مسئلهای ملموس و حاضر در زندگی روزمره آنهاست.
پس از پایان صحبتهای رئیسکل دادگستری، دکتر عسکری عضو هیئت علمی دانشگاه شهید باهنر کرمان نیز درباره مفهوم امید و امیدآفرینی سخن کوتاهی ایراد کرد؛ سخنی که بهنوعی تکمیلکننده محور پایانی حرفهای حمیدی بود.
در پایان جلسه، از چند دانشجوی فعال تقدیر شد و سپس مجری برنامه با اجرای یک بخش فرهنگی، برنامهای حماسی درباره خاک اجدادی مراسم را به پایان رساند. این بخش که آمیختهای از موسیقی، روایت و تصاویر بود، حالوهوای رسمی جلسه را برای لحظاتی تغییر داد.
غیبت صدای دختران
با وجود تنوع موضوعات و رویکردهای طرحشده در جلسه، یک نکته بیش از همه به چشم میآمد، هیچ دختر دانشجویی در میان پرسشکنندگان حضور نداشت.
اینکه آیا خودشان تمایلی به طرح سؤال نداشتند، یا اینکه در سازوکار انتخاب پرسشگران نادیده گرفته شدهاند، مسئلهای است که در حاشیه جلسه باقی ماند.
انتهای پیام
نظرات