امروز نماد سال‌ها تمدن و فرهنگ كهن‌ترين پايتخت ايرانيان، به كلمه‌ي «عشق» مزين است. به‌ روايتي، روزگاري، دو شير سنگي دروازه‌ي شهر همدان را مشخص مي‌كردند و ازجمله‌ي آثار بي‌نظير حجاري ايرانيان محسوب مي‌شدند. اما هجوم اقوام مختلف به اين شهر و بي‌توجهي‌هاي چندين ساله، نشان قدرت و ابهت مردمان اين ديار را به تكه‌سنگي بي‌قواره و بي‌شباهت به آنچه بوده، تبديل كرده است. حبيب‌الله رشيدبيگي ـ مدير پايگاه ميراث فرهنگي هگمتانه ـ هرچند درباره‌ي قدمت شير سنگي تاكيد مي‌كند كه نظر مشخصي در اين‌باره وجود ندارد، ولي خود او معتقد است كه اين مجسمه، يادبود يكي از سربازهاي اسكندر است كه در همدان فوت مي‌كند و اسكندر به‌دليل علاقه‌اي كه به آن فرد داشته است، دو شير سنگي را مي‌سازد. وي درباره‌ي تخريب شيرهاي سنگي همدان توضيح مي‌دهد: «مرداويج زياري» پس از حمله به همدان، يكي از شيرها را به‌طور كامل تخريب مي‌كند و به ديگري هم آسيب مي‌زند. البته پيش از سال 1328 هجري شمسي كه شير سنگي باقي‌مانده مرمت شد، عده‌اي از افراد سودجو نيز به دنبال يافتن گنج، بدن شير سنگي را شكافتند و بعد از آنكه چيزي پيدا نكردند، آن‌را به همان صورت رها كردند. شير سنگي يكي از مهم‌ترين بقاياي تاريخي همدان است كه در جنوب شهر و در كنار جاده‌ي قديم همدان ـ ملاير قرار گرفته است. اين مجسمه‌ي سنگي كه گذشت ايام و بي‌فرهنگي برخي از مردم، آن را به شكل سنگي بي‌سر و ته با حداقل نصف ارتفاع اصلي‌اش درآورده، زماني ابهت و شكوهي داشته است. برخي، آن را مربوط به دوره‌ي مادها و هخامنشيان مي‌دانند و معتقدند كه اين مجسمه، طلسم شهر بوده و در كنار ستون‌هاي كنگاور، اسب شبديز بيستون، از جمله‌ي بناهاي مشهور و ديدني ايران به‌شمار مي‌رفته است. ابن‌فقيه همداني (282 هجري قمري) در كتاب «البلدان» در توصيف اين شير نوشته است: «از شگفتي‌هاي همدان، مجسمه شيري است از سنگ بر دروازه شهر، كه گفته مي شود طلسمي است براي سرما و آن از كارهاي بليناس رومي صاحب طلسمات است. هنگامي كه قباد، او را براي طلسم كردن آفت‌هاي شهر روانه كرد، گويند كه از بسياري برف و سرما در همدان سوار با اسبش در ميان برف، غرق شد و همين كه اين طلسم را به‌صورت شير در آنجا كار گذاشت، برفش كاهش يافت و كارش به شد.» ابن‌فقيه از «بليناس» به‌عنوان سازنده‌ي اين مجسمه نام مي برد؛ وي درحقيقت همان آپولونيوس تياني از دانشمندان مكتب فيثاغورس بوده كه در سده‌ي نخستين ميلادي مي زيسته و در دوران باستان از يونان به روم، مصر، بين‌النهرين، ايران و هندوستان سفر كرده است. در طول تاريخ برخي خواسته‌اند اين شير سنگي را به مكان ديگري ببرند؛ المكتفي، خليفه عباسي در سال 291 هجري قمري مي‌خواست آن را به بغداد منتقل كند، اما با مخالفت مردم شهر روبه‌رو شد كه اين واكنش و دشواري حمل مجسمه، سبب شد تا المكتفي از تصميم خود منصرف شود. «شير همدان» پيش از اين، در كنار دروازه‌اي قرار داشت كه آن را دروازه‌ي شير مي‌ناميدند و از آنجا به سمت ري مي‌رفتند. جاده‌ي قديمي‌اي نيز از همدان به ملاير و سلطان‌آباد (اراك) و سپس به ري مي‌رسيده و به همين دليل، شير سنگي در معرض ديد عمومي بوده است و مسافران براي دزديدن آن، نقشه مي‌كشيدند. روايتي نقل شده است كه «مرداويج زياري»، حاكم وقت گيلان، هنگامي كه به شهر همدان يورش برد، تصور مي‌كرد با متلاشي كردن شير مي‌تواند به‌راحتي شهر همدان را تصرف كند؛ به همين جهت، دستور داد پاهاي جلوي شير را با پتك‌هاي سنگين بشكنند و به اين ترتيب، مجسمه حالت اوليه خود را از دست داد. محققان و پژوهشگران قرن نوزدهم مانند فلاندن، جكسن و ليدشمن، مجسمه‌ي شير سنگي را اثري ساخته شده در زمان مادها (قرن ششم و هفتم پيش از ميلاد) مي‌دانند، ولي لاكهارت، هرتسفلد و واندن‌برگ مدعي‌اند كه مجسمه توسط آپولونيوس و در زمان پارت‌ها ساخته شده است. مجسمه‌ي شير همدان، سنگي قهوه‌اي رنگ با طولي در حدود 3/5 متر داشته است. پيكر اين مجسمه، باريك اما ورزيده، سينه‌ي آن پهن و سرش بزرگ با يال مرغوله‌اي بوده است. يكي از نشانه‌هاي ويژه‌ي مجسمه، يال چندلايي آن با حلقه‌هاي تاب‌دار بوده و پيكري درشت و نيرومند با انحناهاي طبيعي داشته است. پهلوهايش فرو رفته و ميان باريك بوده و حدود 70 سانتي‌متر بلندي داشته و سر مجسمه نزديك به يك متر پهنا و 1/30 سانتي‌متر قد داشته است. سر، يال‌ها و اندام شيرهاي دوره‌ي هخامنشيان از قطعه‌هاي جداگانه‌اي تشكيل مي‌شد؛ درحالي كه شير سنگي همدان، مجسمه‌اي يك‌پارچه است و اجزاي آن از يكديگر جدا نيست. اين يادمان تاريخي و باستان همدان در وسط ميدان مربع شكلي به‌همين نام قرار دارد و تپه‌اي كه شير سنگي بر روي آن قرار گرفته، با پيدا شدن تابوتي متعلق به دوره‌ي اشكاني در نزديكي آن، تپه‌اي باستاني به‌شمار مي‌رود. مجسمه‌ي شيرهاي سنگي، در گذشته، در دروازه‌ي شهر همدان قرار داشته‌اند و نقل است كه در سال 319 هجري قمري ديلميان، همدان را تصرف و دروازه‌ي شهر را به‌كلي تخريب كردند. حكايت ديگري كه درباره‌ي «مرداويج» و تخريب شيرهاي سنگي گفته شده اين است كه او قصد داشت يكي از آن‌ها را به ري منتقل كند، ولي چون موفق نشد، پنجه‌هاي يكي را شكست و ديگري را به‌طور كامل تخريب كرد؛ مجسمه‌ي آسيب‌ديده تا سال 1328 هجري شمسي بر روي زمين افتاده بود؛ تا اينكه مهندس سيحون ـ طراح و معمار آرامگاه بوعلي ـ آن را در محل فعلي نصب كرد. در مورد تاريخ دقيق ساخت شير سنگي اختلاف نظرهايي وجود دارد؛ ولي برخي با توجه به نحوه‌ي حجاري‌هاي مجسمه و پيدا شدن تابوتي اشكاني در نزديكي آن، قدمت مجسمه را مربوط به دوره‌ي اشكانيان مي‌دانند. اين مجسمه‌ي سنگي در سال 1310 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است. برخي كارشناسان معتقدند: واقعا شايسته نيست كه يك اثر باستاني مربوط به گذشته اين ملت، به صورت يك سنگ يادبود و نه چندان قابل توجه، با اين وضع اسفناك در وسط ميدان شهر حبس شده باشد. منابع: پايگاه اطلاع‌رساني اينترنتي «بنياد انديشه‌ي اسلامي» پايگاه اينترنتي «همدان دروازه‌ي تاريخ» انتهاي پيام