به گزارش ایسنا، روزنامه اعتماد نوشت: «سلطان صاحبقران ارادت ویژه‌ای به حضرت عبدالعظیم داشت و به همین بهانه در مرتفع‌ترین نقطه تهران آن روزها دستور ساخت بنایی را داد تا از پنجره آن بتواند هر صبح به حضرت عبدالعظیم سلام دهد. کاخی که به نام خودش سند خورد و حتی بعد از به قدرت رسیدن پهلوی‌ها تغییر نام نداد. «صاحبقرانیه» درست در راستای حرم حضرت عبدالعظیم قرار دارد. به گفته کارکنان مجموعه تا چند سال پیش هم از پنجره تالار آیینه، در روزهایی که هوای تهران کمتر خاکستری بود، می‌شد بارگاه حضرت عبدالعظیم را دید اما حالا تنها چشم‌انداز تالار آیینه صاحبقرانیه جرثقیل‌ها و اسکلت‌های آهنی برج‌هایی هستند که قد علم و چشم‌انداز کاخ را تا چند صدمتری محدود کرده‌اند. البته این تنها تاثیر برج‌سازی و بلند مرتبه‌سازی‌های محله نیاوران بر یکی از فاخرترین بناهای تاریخی شمال تهران نیست. تن صاحبقرانیه از گودبرداری‌ها و ساخت و سازهایی که به گفته کارشناسان رفتار زمین را در منطقه تغییر داده، به لرزه افتاده است.
هفته گذشته محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور اعلام کرد: «محدوده کاخ نشست کرده و ترک‌هایی در کف و سقف کاخ ایجاد شده است. مطالعاتی را آغاز و بستر محدوده را مطالعه کرده‌ایم. یکی از احتمالاتی که وجود دارد این است که این ترک‌ها ناشی از تجمع آب قنات‌هایی باشد که از زیر این بنا عبور می‌کردند و به دلیل ساخت مجموعه تجاری در جنوب مجموعه نیاوران، آب‌های قنات‌ها زیر زمین جمع شده و پدیده آب شستگی اتفاق افتاده و باعث نشست زمین شده است.»
یکی از کارشناسان مجموعه می‌گوید: «ما سال‌های قبل هم روند آسیب را در کاخ صاحبقرانیه داشتیم و تمهیداتی هم برای حفاظت بنا به کار می‌گرفتیم. فروش محدود بلیت و پذیرش بازدیدکنندگان در قالب گروه‌های کم‌تعداد برای بازدید، از جمله این تدابیر بود اما اخیرا روند آسیب‌ها شدت پیدا کرده است. ما پیش از این شاید هر سال یک بار شاهد ریختن آیینه‌ها در تالار آیینه بودیم اما اخیرا هر ماه چندین آیینه از بنا جدا می‌شود.»
غربت عجیبی در تالار آیینه حکمفرماست. جایی که روزی تصمیمات کلان حکومتی در آن گرفته می‌شد، حالا در رخوتی تلخ آرام گرفته و میزهایش خالی و دیوارهایش خالی‌ترند. کارشناس موزه می‌گوید: «سال گذشته تمام اشیا را جمع کردیم و روی مبل‌ها را با پارچه پوشاندیم اما مدیریت چند ماه پیش اعلام کردند که قصد دارند مجددا موزه را برای بازدید عموم آماده کنند، به همین دلیل مجددا اشیا را در جای خودشان چیدیم. طبقه اول صاحبقرانیه یک سالی می‌شود که تعطیل شده اما حوضخانه از آبان ماه سال پیش و با تشدید آسیب‌ها تعطیل شد.»
فرش‌ها نامنظم و به هم ریخته روی زمین پهن شده‌اند. میزها خالی‌اند و روی مبلمان را با پارچه‌های سفید پوشانده‌اند. در اتاق اسناد، مظفرالدین شاه بعد از امضای فرمان مشروطه انگار خیره شده به ترک بزرگی که به گفته کارشناس مجموعه ترک خطرناکی است. احوال صاحبقرانیه خوش نیست. درهای آهنی منتهی به بنا بسته‌اند و بازدیدکنندگان فقط تا چند قدمی کاخ می‌رسند و بعد از نگاهی گذرا با خواندن متن که در نزدیکی بنا نصب شده است و به آنها می‌گوید: «صاحبقرانیه جهت انجام مطالعات آسیب‌شناسی و مقاوم‌سازی تعطیل است.» به سراغ سایر بناهای مجموعه می‌روند و هیچکس از خودش نمی‌پرسد چه کسانی این مقاوم‌سازی و آسیب‌شناسی را انجام می‌دهند؟ چرا بنایی که نیاز به مرمت دارد این قدر در سکوت فرو رفته و گویی منتظر اتفاق ناگواری است؟
شاید اگر اقدام موثری به سرعت برای نجات این بنای فاخر انجام نشود، باید آماده شویم تا خبر به تاریخ پیوستن این بنای تاریخی را به سختی باور کنیم. صاحبقرانیه احوال خوشی ندارد. تالار آیینه حالا در سکوت از پشت حریرهای چرک شده به جرثقیل‌ها نگاه می‌کند که قاتل هویت این شهر شده‌اند. به اسکلت‌هایی که هیچ اصالتی ندارند و هر روز گوشه‌ای قد می‌کشند. در تالار آیینه حالا خبری از ابهت و شکوه شاهانه قاجارها نیست. ترک‌ها به تمام تاریخ چشم غره می‌روند و تن دیوارهای خسته را زخمی کرده‌اند. در بالا دست، بنای دیگر قاجاری مجموعه هم اوضاع خوشی ندارد. پای ترک‌ها به کوشک احمدشاهی هم باز شده، ستون‌ها و تن دیوارها و سقف ایوان بنا از گزند ترک‌ها در امان نمانده‌اند.
روز گذشته اسکندر مختاری، کارشناس مرمت میراث فرهنگی، بعد از بازدیدی که از صاحبقرانیه و مجموعه نیاوران داشت به «اعتماد» گفت: «عمده‌ترین مشکلی که نه تنها در مجموعه نیاوران که به طور کلی در مورد تمامی بناهای تاریخی تهران می‌بینم، نشست زمین است. بر اثر شرایطی که در تهران پیش آمده سفره‌های آب زیرزمینی پایین رفته‌اند و همین موضوع باعث شده که زمین خشک شود و رطوبت خود را از دست بدهد و بر اثر از دست دادن رطوبت دشت تهران نشست کرده است و این نشست در جاهای مختلف خود را نشان می‌دهد. به خصوص در بناهایی که از قبل هم در شرایط مناسبی نبودند، این نشست زمین نمود بیشتری دارد. مشکلاتی را که امروز در ساختمان دیدم به دو بخش تقسیم می‌کنم: یک بخش آن که هنوز چندان حاد نشده، نشست زمین در قسمت جنوب شرق است و بیشتر در محوطه بنا خود را نشان داده و هنوز تاثیر زیادی روی ساختمان نگذاشته است. بخش دیگر این است که این بنا از سال‌های پیش نیاز به مرمت داشت و همچنان این نیاز در صاحبقرانیه وجود دارد. مصالح قدیمی دچار فرسایش شده و باید تعمیر شوند و این بنا احتیاج به مرمت‌های جدی دارد.»
رحمت‌الله رئوف، مدیر مجموعه نیاوران در خصوص آسیب‌هایی که مجموعه نیاوران را تهدید می‌کند به «اعتماد» می‌گوید: «تا مطالعات علمی انجام نشود و نتایج آنها در دسترس نباشد، نمی‌توانیم به طور قطعی اظهار نظر کنیم که عامل آسیب‌های اخیر صاحبقرانیه چیست اما به طور کلی نشست زمین در مجموعه نیاوران از شمالی‌ترین نقطه تا جنوبی‌ترین نقطه مشاهده می‌شود. در بخشی از مجموعه این نشست در عمارت اتفاق افتاده است، در بخش دیگر هم در محوطه و فضای سبز یا دیوارهایی که مرز بیرون و داخل بنا است، شکاف برداشته است.»
اسکندر مختاری در خصوص اقداماتی که در حال حاضر باید در مجموعه نیاوران انجام شود، می‌گوید: «مهم‌ترین اقدامی که در حال حاضر باید انجام شود، این است که زمینی را که ساختمان روی آن قرار گرفته است، مقاوم‌سازی کنیم. به این دلیل که در حال حاضر رفتار زمین در صاحبقرانیه و کوشک احمدشاهی نسبت به گذشته تغییر کرده است.»
از سویی رحمت‌الله رئوف از اقدامات پیشگیرانه برای حفاظت بناهای مجموعه می‌گوید: «ما تنها اقدامی که می‌توانستیم انجام دهیم، تعطیل کردن بناهایی بود که در اثر این اتفاق آسیب دیده‌اند و آسیب‌های‌شان مشهود است. طبقه دوم کوشک احمدشاهی را به طور کلی تخلیه کرده‌ایم و همچنین رفت و آمد در اطراف بنای صاحبقرانیه را محدود کردیم تا از آسیب‌های بیشتر در محدوده بنا پیشگیری کنیم. اقدامات پیشگیرانه و اقدامات اضطراری برای حفاظت را انجام داده‌ایم.»
طی روزهای اخیر بعضی از کارشناسان اعلام کردند دلیل تشدید آسیب‌های کاخ صاحبقرانیه، گودبرداری عمیق و ساخت پروژه اطلس‌مال است. مختاری در خصوص تاثیر پروژه اطلس‌مال بر آسیب‌های کاخ صاحبقرانیه می‌گوید: «نمی‌شود با سرعت در این مورد اظهار نظر کرد و باید دقیقا کارشناسی صورت گیرد و بعد با توجه به نظر کارشناسان در این زمینه اظهار نظر کرد. اصولا گودبرداری بیش از یک تا دو طبقه زیرساخت‌های تهران را تغییر می‌دهد. به این دلیل که تهران مسیر قنوات بسیاری دارد و گودبرداری‌های عمیق عموما به قنات برمی‌خورد و با گودبرداری برای قنات‌ها انسداد یا تغییر مسیر رخ می‌دهد. در صورت تغییر مسیر قنات درخت‌هایی که در منطقه قرار دارند از پایین دست شروع به خشک شدن می‌کنند. با ساخت و سازهایی که در تهران در حال وقوع است به طور کلی ساختار زمین در حال تغییر است. این تغییر یا به دلیل برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی اتفاق می‌افتد یا بر اثر تغییر مسیر و انسداد قنوات است که ساختار زمین تغییر می‌کند.»
تهران این روزها هیچ اثری از تهران قاجاری در خود ندارد. تک نشانه‌های باقیمانده از آن روزها هم زیر سایه سنگین برج‌ها و مجتمع‌های بزرگ تجاری در حال تخریب است و نگاه‌های نگران در مقابل عظمت مجتمع‌های تجاری تنها کاری که از دست‌شان برمی‌آید، این است که دغدغه‌ای عمومی ایجاد کنند تا ته‌مانده‌های هویت شهری پایتخت ٢٠٠ ساله ایران را حفظ کنند.»
انتهای پیام
نظرات