حکایت زندانی شدن کاروانسرای شاه عباسی سمنان حکایت غریبی است.

سال ها و دهه‌هاست که مردم سمنان در آرزوی دیدن این بنای عصر صفوی هستند بنایی که دیوارهای بلند زندان بین بنای شاه عباسی و شهروندان سمنانی فاصله انداخته است.

بهمن ماه ۹۹ بعد از کش و قوس های فراوان و با دستور ابراهیم رییسی در خصوص آزادی کاروانسرای تاریخی سمنان که آن روزهای ردای ریاست بر قوه قضاییه را برتن داشت، امیدها دوباره به آزادی بنای زیبای صفوی بیشتر شد اما هرچه گذشت هر بار یک گره بر کلاف سردرگم این بنای تیره بخت افزوده شده است

رئیس قوه قضاییه بهمن ۹۹ در بازدید از کاروانسرای عباسی شهر سمنان دستور داد این مکان تاریخی که پیش از این به عنوان زندان سمنان استفاده می‌شد برای تبدیل شدن به یک مرکز فرهنگی به شهرداری این شهر تحویل داده شود.

آیت الله رئیسی در آن سفر ضمن بازدید از این بنای تاریخی که تا چندی پیش به عنوان زندان از آن استفاده می‌شد به رئیس سازمان زندان‌ها دستور داد تا این مکان تاریخی را برای تبدیل شدن به مرکز فرهنگی به شهردای سمنان تحویل دهد تا مورد استفاده مردم این شهر قرار گیرد.

روزها و ماه ها گذشت و خبر آزادی بنای صفوی بارها منتشر شد، چند استاندار و چندین فرماندار و شهردار و شورا و...عوض شد اما گره از کار فروبسته کاروانسرا باز نشد تا اینکه مسوولان شورا در نشست فصلی قبلی خود خبر از آزادی قطعی این بنا، منوط به امضای توافق نامه فی مابین شهرداری و اداره کل زندان ها دادند، توافق نامه ای که متن امضا نشده و برگشت خورده آن امروز بعد از ماه‌ها از سوی رییس شورای شهر در معرض دید فعالان رسانه ای قرار گرفت

کاروانسرای شاه‌عباسی و حصار بلندی که فرو نمی‌ریزد

رئیس شورای شهر سمنان با انتقاد از عدم آزادسازی کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان از سوی اداره کل زندان‌ها گفت: با وجود تسهیل‌گری شورا و همکاری حداکثری اعضا شورا در خصوص در اختیار قراردادن رایگان ساختمان سازمان فرهنگی و ورزشی شهرداری، اداره کل زندان‌ها از امضای تفاهمنامه و قرارداد انجام شده سرباز زده است.

مهدی خراسانی در نشست خبری با اصحاب رسانه با اشاره به افزودن چهار مورد الحاقی به قرارداد از سوی اداره کل زندان‌ها اظهار کرد: گره زدن آزادی کاروانسرای تاریخی سمنان به پلاک دیگری که هیچ ارتباطی با کاروانسرا ندارد نه منطقی و نه عقلانی و قانونی است.

وی با اشاره به افزودن چهار مصوبه به قرارداد رسمی توافق شده بین اداره کل زندان ها و شورای شهر سمنان افزود: با توجه به عدم امضای قرارداد از سوی اداره کل زندان ها، متاسفانه امکان اجرای قراردادی که می بایست از اول تیرماه اجرایی می شد نیز دیگر نیست.

این عضو پارلمان شهری سمنان گفت: شورای شهر و شهرداری اگرچه متولی آزادسازی کاروانسرا نیست اما با توجه به اینکه آزادسازی این بنا مطالبه جدی مردم بود، همکاران ما پای کار آمدند تا با تسهیل گری زمینه را برای آزادی این بنای ارزشمند ثبت ملی شده فراهم کنند.

خراسانی تصریح کرد: براساس قانون از این پس باید اداره کل میراث فرهنگی به عنوان متولی میراث تاریخی پیگیر آزادسازی این بنا شود و روند آزادی آن را از طریق دادگاه پیگیری کند.

رئیس شورای شهر سمنان با اشاره به پیگیری های متعدد استاندار، معاون عمرانی استاندار و برخی از مسوولان ذی ربط در خصوص آزادسازی این بنای عصر صفوی گفت: قاعدتا باید قرارداد بعد از امضا از سوی اداره کل زندان ها برای تایید نهایی به صحن شورا می آمد اما با توجه به سرباز زدن اداره کل زندان ها از امضای آن، عملا امکان اجرای این قرارداد وجود ندارد.

وی با بیان اینکه استانداری تعهد ساخت یک ساختمان را به اداره کل زندان ها داده و بخشی از اعتبارات نیز پیش بینی شده بود اظهار کرد: شورای شهر نیز ساختمان سازمان فرهنگی و ورزشی را برای مدت دو سال و در صورت عدم آماده سازی ساختمان اداری ، برای چهار سال به صورت رایگان در اختیار اداره کل زندان ها قرار داده بود تا این بنا آزادسازی و حصارها و دیوارهای الحاقی از این بنای تاریخی برچیده شود.

زیاده‌خواهی‌ها مانع از آزادی کاروانسرا

خراسانی با اشاره به برخی موارد اضافه شده از سوی اداره کل زندان ها به توافق انجام شده گفت: یکی از این موارد این است که اداره کل زندان ها در صورتی کاروانسرا را تخلیه می کند که دادگاه نیز آنجا را تخلیه کند و این در حالی است که اصولا کاروانسرا  در پلاک دیگری است و پیوند دادن آن به پلاک ثبتی دیگری که کاروانسرا نیز در آن نیست! نه منطقی و نه مبتنی بر قانون است. همچنین یکی دیگر از موارد افزوده شده دیگر افزایش مدت توافق از دو سال به چهار سال است و این در حالی ست که در توافق نامه نیز به صراحت عنوان شده که در صورت عدم آماده سازی ساختمان اداری، اجاره رایگان ساختمان سازمان فرهنگی و ورزشی شهرداری برای دو سال دیگر قابل تمدید است.

وی با بیان اینکه هیچ نهادی تا این اندازه برای آزادی این بنای تاریخی تلاش نکرده افزود: این در صورتی است که شورا و شهرداری هیچ وظیفه ای در این ارتباط ندارد.

خراسانی با بیان اینکه متاسفانه زیاده‌خواهی‌ها مانع از آزادی کاروانسرا شده اضافه کرد: چرا باید آزادسازی این بنای تاریخی ثبت ملی شده را به پلاک ثبتی دیگری گره بزنند که اصولا کاروانسرا در آن واقع نشده است.

نگاهی به کاروانسرای شاه‌عباسی و حکایت زندانی شدن آن

یک کارشناس میراث فرهنگی از کاروانسرای شاه‌عباسی به عنوان یکی از مهمترین بناهای تاریخی سمنان نام برد و گفت: وجود این بنای ارزشمند در کنار چندین بنای تاریخی، مرکز فرهنگی و موزه و...می‌تواند زمینه‌ای فراهم کند که با مرمت و فعال‌سازی آن مجموعه این عناصر با هم گره خورده و زمینه جذب گردشگر را بیش از پیش فراهم کند.

حمیدرضا دوست‌محمدی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده به دستور شاه‌عباس در مسیر جاده ابریشم است اظهار کرد: این کاروانسراها در آن دوره‌ها با توجه به موقعیت ویژه شهر سمنان با هدف خدمت‌دهی به تجار و رونق تجارت احداث شدند.

وی با بیان اینکه قبل از این کاروانسراها، کاروانسراهایی با بناهای متفاوتی وجود داشته ادامه داد: البته پیش از آن کاروانسراها، رباط‌ها و ساباط‌هایی در مسیر وجود داشته که عمدتا معماری خشتی داشتند که امروزه نیز بقایای تعدادی از آنها در استان سمنان نیز وجود دارد و قلعه عبدل آباد یک نمونه از آنها است.

وی با بیان اینکه کاروانسراهایی پیش از دوره صفویه نیز در کشور و از جمله استان سمنان وجود داشته اضافه کرد: ساخت و قدمت کاروانسرای سنگی آهوان که یکی از کهن‌ترین کاروانسراها کشور و استان است به پیش از دوران صفویه برمی‌گردد.

سرپرست پیشین میراث فرهنگی استان از کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان به عنوان یک اثر تاریخی مهم نام برد و گفت: فرم‌ها در کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان مثل همه کاروانسراهای شاه‌عباسی کشور هشت ضلعی است اما در معماری این بنا با پلان مربع شاخته شده است.

دوستمحمدی عرصه این بنای تاریخی را حدودا سه هزار و ۷۰۰مترمربع برشمرد و تصریح کرد: عیانی این کاروانسرا بین ۲۲۰۰ تا ۲۵۰۰ متربع بنا دارد .

وی با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان یک کاروانسرای چهار ایوانی است افزود: ورودی اصلی بنا در شمال‌غرب واقع شده و کاروانسرا دارای دو شترخوان در ورودی‌های شمالی و جنوبی است که محل نگهداری احشام کاروانی‌ها بوده است.

این کارشناس میراث فرهنگی سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان حدودا ۲۰ حجره دارد ادامه داد: این حجره‌ها در آن دوران محل اقامت کاروانیان بوده است.

وی با اشاره به وجود سه شاه‌نشین در سه ایوان این بنا گفت: یکی از این شاه‌نشین‌ها در ورودی اصلی است و در دو طبقه ساخته شده و معمولا از این بخش در مواقعی استفاده می‌شده که کاروانیان به تفرج شبانه در دور هم پرداخته و تجربیات خود را به یکدیگر انتقال می‌دادند.

دوست‌محمدی با بیان اینکه دو شاه‌نشین کوچک‌تر در دو ایوان دیگر این بنا نیز وجود دارد اظهار کرد: معمولا تجار مشهور در همین شاه‌نشین اصلی سکنی داشته و مابقی در دو شاه‌نشین دیگر اسکان می‌یافته‌اند.

وی از وجود دو اتاق در کنار دو ورودی کاروانسرا خبر داد و خاطرنشان کرد: این اتاق‌ها اتاق مدیریت کاروانسرا و به اصطلاح امروزی بخش اداری آن بودند.

این کارشناس با بیان اینکه احتمالا یک سکوی بزرگ در وسط حیاط این کاروانسرا وجود داشته که در حال حاضر نیست ادامه داد: کارکرد این سکو در وسط حیاط کاروانسرا این بوده که کالاها را در میانه آن به نمایش گذاشته و مبادله کالا بین کاروانیان و خریداران و گاه بین خود کاروانی‌ها انجام می‌شده است.

وی با بیان اینکه مبادلات در این دوره گاه پایاپای بوده افزود: گاه کاروان‌های عبوری نیز در این منطقه حضور یافته و تبادلات کالایی خود را انجام می‌دادند و به ادامه سفر می‌پرداختند.

این کارشناس میراث فرهنگی  افزود: در شترخوان کاروانسراها سکوهایی وجود دارد که بارهای شترها را بر روی این سکوها می‌گذاشتند و بعد از انجام معمالات از همان‌جا کالاها را بار شترها می‌کردند.

وی از وجود تعدادی سکو و حجره دیگر در ورودی شمال‌شرقی کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان که به نمای بیرونی بودند خبر داد و گفت: این سکوها معمولا نقش عرضه کالا به ساکنان شهر را داشته‌اند. ضمن اینکه گاه کاروانی‌ها در کاروانسرا اقامت نداشتند و برای ساعاتی در طول مسیر کالاهای خود را بر روی این سکوها عرضه می‌دادند و بعد به ادامه حرکت خود می‌پرداختند.

رئیس میراث فرهنگی شهرستان سمنان با بیان اینکه کاروانسرای شاه‌عباسی سمنان در آن دوره کاروانسرایی خارج از شهر بوده افزود: در دوره قاجار در شمالی شهر سمنان همین ارگ فعلی است که پایین‌تر از کاروانسرا بوده و در دوره صفویه نیز این کاروانسرا در زمین‌های بایر واقع شده و یک کاروانسرای میان‌رهی محسوب می‌شده که با توسعه شهر در دوره پهلوی و انقلاب هم‌اکنون در مرکز شهر واقع شده است.

دوست‌محمدی با بیان اینکه در دوره‌هایی تجارت و تبادل پنبه در سمنان رونق بالایی داشته افزود: بلوار فعلی قدس در شهر سمنان که این کاروانسرا امروزه در حاشیه آن واقع شده یکی از مسیرهای جاده ابریشم بوده است. البته مسیرهای دیگری نیز وجود داشته که مسیر منتهی به امامزاده علوی، کوشمغان و بازار علاءالدوله نیز یکی دیگر از آنها بوده است که کاروانی‌ها در این مسیر وارد شهر می‌شدند و بعد از چاپارخانه و دروازه غربی شهر در پیرنجم‌الدین فعلی خارج می‌شدند و به سمت کاروانسرای بعدی که در آهوان بوده طی طریق می‌کردند.

وی در پاسخ به پرسش ایسنا در ارتباط با تغییر کاربری بنا در اوائل انقلاب و چگونگی تبدیل آن به زندان مرکزی سمنان اظهار کرد: این بنا تا قبل از سال ۶۳ در اختیار میراث فرهنگی بوده و از آن به عنوان اداره میراث فرهنگی و کارگاه مرمت استفاده می شده است. بعدها به صورت غیرقانونی و احتمالا بر اساس نیازهای آن موقع به زندان تغییر کاربری داده و در این کمتر از چهار دهه به عنوان زندان مرکزی سمنان مورد استفاده قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه این تصرف برخلاف عرف قانون انجام شده اضافه کرد: در این چهار دهه الحاقاتی به بنا اضافه شده که آن را از اصالت بنا دور کرده است و همه این الحاقات باید برچیده شود.

این کارشناس به موقعیت ویژه و ممتاز این بنای ارزشمند اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه این بنا امروز در مرکز شهر سمنان واقع شده می‌تواند به عنوان یک مرکز فرهنگی و گردشگری به رونق صنعت گردشگری در شهر تاریخی سمنان کمک زیادی کند.

به هر روی با ساخت زندان جدید سمنان و افتتاح آن در دولت قبل، مردم سمنان امیدوار بودند که بزودی با برداشتن دیوارها و الحاقات بنا، کاروانسرای تاریخی شهرشان، دوباره به مردم برمی گردد.
اعضای شورای شهر در این دو دوره تلاش‌های زیادی برای تحقق این مهم داشتند ، تلاش‌هایی که قرار بود در بهار امسال به نتیجه برسد اما متاسفانه در نشست خبری فصلی رئیس پارلمان شهری سمنان مشخص شد که با بازگشت توافق‌نامه امضا نشده، داستان دنباله‌دار آزادسازی کاروانسرای شاه‌عباسی حالا حالاها ادامه دارد. داستانی که به نظر می رسد تنها با ورود مسوولان ارشد می‌توان نقطه‌ای خوش بر پایان این قصه بلند گذاشت.

به گزارش ایسنا- کاروانسرای سمنان که در مرکز شهر تاریخی سمنان واقع شده یکی از ۹۹۹ کاروانسرای ساخته شده در دوران شاه عباس صفوی در شهر سمنان است.

این بنای ارزشمند که دارای ۴۰۰ سال قدمت است در سال ۱۳۵۲ به ثبت ملی رسیده است.

گزارش از: هوشنگ حبیبی بسطامی-ایسنا سمنان

انتهای پیام