در جریان سه قرن اول هجری قمری، هنگامی که خلفای اسلامی، فرزندان امیه و بنی عباس، نفوذ سیاسی و مذهبی خود را از کرانه‌های اسپانیا تا مرزهای چین گسترانیده بودند، هنوز در بخش شمالی ایران یعنی تبرستان که امروز مازندران می‌نامیم، پادشاهانی از نژاد نجیب و اصیل ایرانی حکومت داشتند که به علت موقعیت خاص منطقۀ خود، از گزند هر بلایی مصون بودند. اینان همزمان با ساسانیان هر کدام در قسمتی از کوهستان‌های صعب العبور تبرستان با نام وعنوانی مخصوص حکومت می‌کردند: ۱- سلسلۀ قارنیان یا سوخراییان ۲- سلسلۀ پاوندیان ۳- سلسلۀ دابویهیان یا گاوبارگان ۴- سلسلۀ پادوسبانان

فرمانروایانِ سرزمین شمالی ایران مقارن ظهور اسلام و همزمان با نشو و نمای سلسلۀ ساسانیان اگر هم نوادگان یا دست نشاندگان پادشاهان سلسلۀ مذکور نبودند، از هر نظر تحت تاثیر آنان قرار داشتند. شکل حکومت و تقسیمات کشوری، حتی القابی که فرمانروایان تبرستان بر می‌گزیدند، تقریباً بر مبنای همان روشی بود که انوشیروان به کار می‌برد. انوشیروان ایران را از نظر تقسیمات به چهار قسمت در چهار جهت تقسیم کرد. چهارمین سلسله از حکام ایرانی تبرستان، نام «پادوسبان» بر خود نهادند.

از نظر مذهبی نیز فرمانروایان تبرستان عموماً زرتشتی، پیرو دین مزدیسنا و آتش پرست بودند. صاحب ریاض السیاحت می‌گوید: تبرستان جای خوش و محل دلکش است. قبل از ظهور اسلام مردمش زرتشتی بودند، چون اهل اسلام آنجا را تصرف کردند، مذاهب مختلف به آن راه یافت تا آنکه دولت سلاطین صفوی ظاهر شد.

 اوایل قرن دوم قمری، اسلام جایگزین دین مزدیسنا و آتش پرستی در تبرستان شد ولی تسلط خلفای اسلام بر این منطقۀ نفوذ ناپذیر نه به آسانی، بلکه به دشواری تمام صورت گرفت.

تبرستان به واسطۀ داشتن کوه‌های بلند و استوار، جنگل‌های انبوه و راه‌های تنگ و باریک همواره پناهگاه سران سرکش، اشخاص داعیه پرور و ارباب دعوت و سرچشمۀ ماجراها و حوادث بسیار بوده است.

قیام سادات علوی بر ضد بیدادگران اموی و عباسی از آن لحظه آغاز شد که «زید بن علی بن الحسن(ع)» بنیان گذار فرقۀ زیدیه با چهل هزار نفر از اهل کوفه بر حکومت غاصب هشام بن عبدالملک خروج کرد. این ماجرا که شالودۀ قیام بر ضد جباران بغداد را پی ریزی کرده بود، پس از «زید بن علی»، در گوشه و کنار قلمرو پهناور حکومت اسلامی پیاپی تکرار گردید و برخی به ثمر رسید.

«زید بن علی» در ردیف خطبای بزرگ بنی هاشم و شعرای فصیح عرب بود. به لحاظ دانش، پرهیزکاری، خداشناسی، دلیری، دینداری و بخشش، از بزرگان اهل بیت (ع) بود. خود را برای خلافت شایسته می دید و این اندیشه را در نفس بازگو می‌کرد. زید را از کثرت ممارست بر قرائت و تدبر در معانی قرآن، حلیف قرآن می‌گفتند.

مردم تبرستان از حسن بن زید (داعی کبیر) که در ری بود، دعوت کردند تا به تبرستان بیاید. وی با آمدن به این منطقه در سال ۲۵۰ قمری و گرفتن بیعت از مردم، با شکست عامل طاهریان به آمل عزیمت کرد و مردم را به شیعه دعوت کرد.

سرکوبی ظالمانۀ قیام «زید بن علی» بنیان گذار فرقۀ زیدیه  و شهادت او نه تنها برای همیشه کار خروج علیه بیدادگران عصر را پایان نداد، بلکه مظالم خلفای بغداد سبب پراکندگی سادات علوی، و اشاعۀ هر چه بیشتر دین اسلام در نواحی مختلف عالم شد.

پس از شهادت زید، کار او به هر صورتی که بود به انجام رسید، شیعیان خراسان به جنبش آمدند و همدستان و هوا خواهانشان بسیار شدند. قیام یحیی بن زید و جنبش شیعیان خراسان همزمان با اواخر حکومت هشام و اوایل خلافت ولیدبن یزید بن عبدالملک بن مروان بود.

با شهادت امام زید در کوفه و یحیی فرزند او در خراسان که منجر به ظهور سایر نوادگان امامان حسن و حسین (ع) در نواحی دیگر شد، جمعی از سادات به بلاد دیلم و گیلان روی آوردند. عده‌ای نیز عازم نقاط دیگر از جمله حجاز، یمن، آذربایجان، اصفهان و ری شدند.

نوادگان حضرت امام حسن(ع) که در مناطق شمالی ایران سکنی گزیده بودند، عموماً در خفا و در انزوا بودند و زعمای مذهبی آنان به مجرد آنکه فرصتی پیدا می‌کردند، سرنافرمانی از حکام ولایات یعنی دست نشاندگان حکومت بغداد بر می‌تافتند و پرچم جهاد بر می‌افراشتند.

 براثر پراکندگی سادات علوی، دولت‌هایی در نقاط مختلف عالم پدیدار شد که مقتدرترین آنان، دولت زیدیه در یمن و دولت علویان در تبرستان بود.

 یک شعبه از ائمه علوی یا زیدی در دیلم (شمال قزوین)، گیلان و تبرستان در سال ۲۵۰ قمری، موفق به تشکیل دولت و ضرب سکه شدند.

حکومت سیاسی مذهبی زیدیان تبرستان، موجب هموارشدنِ راه نفوذ قطعی اسلام در این سرزمین شد، و در حقیقت علویان تبرستان، مهمی را که خلفای بغداد با جنگ و جدال نتوانستند انجام دهند، با درایت تمام به پایان رسانیدند.

تسخیر سرزمین حاشیۀ سواحل جنوبی دریای خزر برای مذهب شیعه، و در واقع فتح آن برای اسلام، نخستین بار منطقۀ اطراف دریای مازندران، پرورشگاه عقایدِ شیعه شد. سلسلۀ علویان تبرستان با ظهور حسن بن زید (داعی کبیر) یا داعی اول، پدیدار شد و حکومت آنان حدود ۷۰ سال طول کشید.

 دولت تبرستان با ظهور شش تن از علویان تشکیل شد و دوام یافت، که اولین آنان «حسن بن زید» ملقب به داعی کبیر، و آخرین فرد «الثائر بالله» بود، که در سال ۳۴۵ قمری برای نخستین بار سراسر تبرستان را تسخیر کرد.

حسن بن زید بن محمدبن اسماعیل بن زید بن حسن معروف به «داعی کبیر» داعی الی الحق یا داعی اول از سادات حسنی و اهل مدینه بود که از حجاز به ری کوچ کرده بود. وی پس از درخواست اهالی تبرستان، رهبری قیامی را عهده‌دار شد، که در نتیجه منجر به تشکیل «نخستین حکومت شیعی علویان» در تبرستان شد.

از ۱۴ تن از سادات علوی، ۸ نفر آنان از نوادگان امام حسن(ع) و ۶ تن دیگر از نوادگان امام حسین (ع) بودند. «حسن بن زید» در روز پنجشنبه ۲۷ ماه مبارک رمضان سال ۲۵۰ قمری به کجور رفت. وی روز عید سعید فطر به مصلا رفت و نمازگزارد، و خطبه‌ای بلیغ با فصاحت علویان خواند، و مردم را به کتاب الله و سنت رسول خدا (ص) فرا خواند.

حسن بن زید (داعی کبیر) پس از چند منطقه در این ناحیه، سرانجام  در ساری ماوا و جایگاه یافت و به عنوان نخستین سیدعلویِ مؤسسِ سلسلۀ زندیۀ تبرستان، بر تمام این نواحی دست یافت.
فرمان او با هیبت و ابهتی که در دلها یافته بود، چون شمشیری قاطع بود.

روز ۱۴ آبان سال ۲۴۳ شمسی، مطابق با روز عید سعید فطر سال ۲۵۰ قمری سرآغاز بیعت مردم تبرستان با حسن بن زید، به عنوان «روز مازندران» نام گذاری شده است.

به مناسبت گرامیداشت ۱۴ آبان «روز مازندران»، نشستی در استانداری مازندران برگزار شد. در این نشست استاندار مازندران با بیان اینکه اجرای برنامه‌های کلیشه‌ای در «روز مازندران» ممنوع است، گفت: چرایی نام گذاری این روز، برای نسل نو تبیین شود.

از روز ۱۴ آبان، ویژه برنامه‌های فرهنگی هنری در محلِ امامزاده سلطان محمد کیا (دبیر صالحان) وزیر حسن بن زید، در روستای صالحان کجور به عنوان اولین محل بیعت مردم مازندران با حسن بن زید به صورت رسمی آغاز می‌شود و در پی آن نظیر این مراسم، در تمام شهرستان‌های مازندران برگزار خواهد شد.

منبع: کتاب علویان طبرستان، نوشتۀ دکتر ابوالفتح حکیمیان، گردآوری: صمد صالح طبری

انتهای پیام