در گزارش‌ها و تعاریف قبلی اشاره کردیم که حاشیه‌نشینی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های اجتماعی و شهری، به روند استقرار غیررسمی و بی‌برنامه جمعیت در اطراف شهرها گفته می‌شود که معمولاً در نتیجه مهاجرت بی‌رویه، فقر، نابرابری و نبود برنامه‌ریزی شهری مناسب پدید می‌آید. باغ‌ نشاط نیز یکی از مناطق متأثر از این پیامدهاست.

توزیع ناعادلانه منابع، تمرکز خدمات در مرکز شهر قزوین و ضعف سیاست‌های رفاهی، ناتوانی اقشار کم‌درآمد در تأمین مسکن مناسب و نبود برنامه‌ریزی جامع و کنترل ضعیف در ساخت‌وسازها و خدمات‌رسانی از دلایل بروز آسیب‌های اجتماعی و اقتصادی در محله باغ‌نشاط است. به‌ حق اگر در وصف باغ نشاط بخواهیم سخ بگوییم، باغ نشاط محله‌ای است که دیوارهای ترک‌خورده و کوچه‌های خاکی‌اش گواهی از رنج ساکنانش می‌دهد.

حوالی ظهر در باغ‌نشاط پرسه می‌زنم، از هر کوچه که گذر می‌کنم، تعداد افراد میانسالش بیشتر از جوان‌ها به چشم می‌خورد.

سایه شوم اعتیاد بر سر جوانان باغ‌نشاط

از یکی از خانم‌ها که نامش رعنا است؛ می‌پرسم چرا باغ‌ نشاط، نشاط ندارد و جوانان در آن حضور چشمگیر ندارند؟ می‌گوید اینجا محله آرامی است. کمی احساس غرور می‌کند و ادامه می‌دهد: فرهنگ باغ‌ نشاط بالا است. پسرهای جوان شب‌ها در باغ‌ نشاط دورهم جمع می‌شوند. این محله از آن محله‌ها نیست که دختر بیرون بیاید.

از وضعیت اعتیاد سکنه به مواد مخدر و آسیب‌های آن می‌پرسم، کمی رنگ عوض می‌کند و می‌گوید: ای‌بابا دختر جان اعتیاد کجا نیست؟ خدا را شکر محله، محله خوبی است اما تقریباً از هر سه یا چهار خانه یک معتاد درمی‌آید. من خودم یک جوان معتاد دارم اما تلاش می‌کنم که مدیریتش کنم تا صدای بقیه اهالی در نیاید.

این بانوی قزوینی درحالی‌که اشک حلقه چشمش را پر کرده، ادامه می‌دهد: سه پسر داشتم، پسر دومم تیزهوشانی بود. آقا و درس‌خوان که یک محل روی نام او قسم می‌خوردند. یک روز از قزوین به خانه می‌آمدیم که سر میدان غریب‌کش یک ماشین پر از جوان که همگی مست بودند؛ کنار ما ایستاد. پسرم از روی غیرت به من گفت که راه را کج کنیم و یکی از افراد داخل ماشین با پسرم کل‌کل کرد و در نهایت جلوی چشمانم با قمه به قلب پسرم نشانه رفت و او را از دست دادم.

وی می‌گوید: اگر امکانات داشتیم و تاکسی تا داخل باغ‌ نشاط می‌آمد، امسال پسرم را از دانشگاه فارغ‌التحصیل کرده بودم یا شاید در حال تدارک رخت دامادی بودم. اما چه کنم که بخت با من یار نبود و پسرم را از من گرفت بعد آن نیز پسر کوچکم که بسیار وابسته برادر بود، افسردگی گرفت و بعد متوجه شدیم به مواد مخدر اعتیاد پیدا کرده است.

رعنا درحالی‌که دست‌هایش را به من نشان می‌دهد، می‌گوید: بیش از ۲۰ سال است که همسرم به رحمت خدا رفته است. من مانده‌ام و یک حقوق ۲۰ روزه بازنشستگی و دوتا پسر بزرگ که هر یک خرج‌های خاصی برای خود دارند. مجبورم گردو زیبیل کنم و از این طریق خرج‌های خانه را مدیریت کنم.

وی با اشاره به اعتیاد یکی از پسرانش بیان می‌کند: هزینه‌های کمپ ترک اعتیاد بسیار بالا است. توان هزینه ندارم. یک‌ بار چند قلم از وسایل خانه را فروختم و پسرم را راهی کمپ کردم اما به ماه سوم نرسیده نتوانستم از پس هزینه‌ها بربیایم. 

رعنا که از تباه شدن آینده پسرش غصه دارد می‌گوید: بچه من مصرف مواد مخدر را از همین کوچه و محله یاد گرفت.

از رعنا جدا می‌شوم، اما چشم‌هایش، آن دو حلقه تهی، خسته و خیس، تا مدت‌ها با من ماندند. چشم‌هایی که بی‌صدا فریاد می‌زدند، ما زنده‌ایم با کلی درد.

وقتی کودک همسری نشاط را از دختران باغ‌نشاط می‌گیرد

مهدیه مادری ۱۷ ساله باغ‌ نشاط است، وقتی متوجه می‌شود خبرنگار هستم و از او داستان زندگی‌اش را می‌خواهم، چهره‌اش آشفته می‌شود اما بعد از لحظاتی سکوت می‌گوید: روزی‌ ۱۰ بار تک‌تک آرزوهایم را مرور می‌کنم. دلم می‌خواست درس بخوانم، خانم معلمی برای خودم بشوم و دستم توی جیب خودم باشد.

وی ادامه می‌دهد: درس‌خوان بودم برای خودم آرزوی استقلال داشتم و همیشه به این فکر می‌کردم که برای خودم کسی می‌شوم و خانواده‌ام را از این محله خارج می‌کنم اما انگار خانواده‌ام تاب رسیدنم به آرزوهایم را نداشتند و من را از خانه بیرون کردند چون در این محله اگر سنت به ۱۵ سال برسد، فاتحه زندگی مجردی‌ خوانده است آن‌قدر که همسایه‌ها دخالت بی‌جا کردند و به مادرم گفتند وقت شوهر کردن دخترت است، مادرم فکر کرد که هر دقیقه بودن من کنارشان ۱۰ سال فرصت سوزی است.

این مادر جوان بیان می‌کند: بدون این‌که خودم نقشی در انتخاب همسرم داشته باشم، پای عقد مردی نشستم که ۱۵ سال از من بزرگ‌تر بود. حالا هم در ۱۷ سالگی مادر یک بچه پنج‌ ماهه هستم که دیگر نمی‌تواند به دنبال آرزوهایش برود.

مهدیه که دختری باهوش به نظر می‌رسد، لبخندی پرمعنا می‌زند و بیان می‌کند: داستان زندگی من و ده‌ها دختر دیگری که در این محله می‌شناسم، تکرار داستان زندگی مادران و مادربزرگ‌هایمان است.

مشاغل کاذب، دوای دردهای اقتصادی سکنه باغ‌نشاط شده است

در خیابانی که منتهی به مدرسه است، خانم نسبتاً جوانی کنار وانت باری که سبزی می‌فروشد ایستاده و به چند خانم سفارش کار می‌دهد.

سعی می‌کنم با آن‌ها هم‌کلام شوم، از وضعیت اقتصادی می‌پرسم. یکی از خانم‌ها می‌گوید باغ نشاط برای اهالی آن منطقه خوبی است. انگار محله با درد و نداری ما می‌سازد. مشکل ما زندگی در باغ‌نشاط با امکانات محدود نیست، مشکل ما فقر و نداری است.

بدون هیچ کلامی به صحبت‌هایشان گوش می‌دهم. یکی دیگر از خانم‌ها می‌گوید: درست است ما مشکل و گله‌ای از محله نداریم، خدا را شکر محله بهداشت خوبی دارد و وضعیتش به‌مراتب از هادی‌آباد بهتر است اما این نداری است که آفت زندگی ما شده است.

می‌پرسم از آن خانم سفارش چه‌کاری می‌گرفتید؟

یکی دیگر از خانم‌ها می‌گوید: این خانم فروشگاه دارد و به هریک از ما کار می‌دهد. یکی برای مغازه‌اش سیر و پیازسرخ می‌کند، یکی نخودفرنگی و هویج برایش خورد می‌کند و چندنفری هم با خورد و سرخ کردن سبزی مشغول هستند.

می‌پرسم بیمه دارید؟

می‌خندند و می‌گویند: کارگر روزمزد مگر بیمه می‌شود.

به سن و سالشان که نگاه می‌کنم با خودم می‌پرسم تا چند سال دیگر توان کار کردن دارید؟

به گزارش ایسنا، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای است که آسیب‌های اجتماعی آن بسیار زیاد و بی‌پایان است و هر روز به یک‌ شکل و شیوه جدید خود را نشان می‌دهد. اما آن‌طور که اهالی این محله هم می‌گویند، وضعیت آن نسبت به سایر نواحی منفصل شهری خیلی هم بد و اسفبار نیست. حتی در لیست محلات کم برخوردار استان قزوین که به همت دفتر فرهنگی اجتماعی استانی تدوین‌شده، وضعیت کم برخورداری باغ‌نشاط، به نسبت برخی محلات ازجمله هادی‌آباد، راه‌آهن، سلامگاه و بیدستان و شریف‌آباد متوسط اعلام‌ شده است.

کاهش آسیب‌های اجتماعی باغ‌نشاط در گرو مسئولان 

مصطفی حق‌شناس، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه نیز درباره آسیب‌های حاشیه‌نشینی به ایسنا می‌گوید: آسیب‌های محلات حاشیه‌نشین، زنگ خطری برای جامعه انسانی استان و به‌تبع کشور است و در این راستا ضرورت دارد به مسائلی که اهالی حاشیه‌نشین با آن‌ها دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ توجه ویژه شود.

وی بابیان اینکه اعتیاد یکی از معضلات حاشیه‌نشینی است، بیان می‌کند: معضل اعتیاد در حاشیه شهرها فقط با برخورد قضایی یا درمان‌های فردی قابل‌حل نیست و در این زمینه لازم است که توانمندسازی محله‌محور و برنامه‌ریزی اجتماعی و فرهنگی پایدار در این محلات صورت گیرد.

حق‌شناس بابیان اینکه شرایط اقتصادی، بیکاری و نبود امکانات حمایتی از عوامل تشدیدکننده اعتیاد در حاشیه شهرهاست، اضافه می‌کند: سیاست‌های پیشگیرانه و توسعه برنامه‌های توانمندسازی از راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی است بنابراین این موارد باید در اولویت دفتر امور اجتماعی قرار گیرد.

وی تصریح می‌کند: توجه نکردن به این مناطق، به معنای ایجاد زخم‌های پنهان در بافت اجتماعی شهرهاست که در بلندمدت اثرات مخربی خواهد داشت.

این جامعه‌شناس با اشاره به نقش نهادهای مردمی، تشکل‌ها و انجمن‌های غیردولتی و مردم‌نهاد، بیان می‌کند: مهم‌ترین دردی که در مقابل آسیب‌های اجتماعی وجود دارد و تقریباً تمامی فعالان حوزه اجتماعی به آن تأکید دارند؛ عدم فرهنگ‌سازی است. حضور فعال سمن‌ها و انجمن‌های مردم‌نهاد در حاشیه شهرها می‌تواند علاوه بر آشنایی مردم و نوجوانان از مضرات مصرف مواد مخدر باعث شناسایی زودهنگام افراد در معرض آسیب باشد.

وی ادامه می‌دهد: در زمینه حل مشکلات و آسیب‌های اجتماعی نواحی حاشیه‌نشین، لازم است دولت نیز حمایت مادی و معنوی بیشتری داشته باشد تا بتوانند خدمات مؤثرتری را ارائه دهند. بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ازجمله اعتیاد، ریشه در بیکاری و فقر مزمن دارد. اگر اشتغالزایی هدفمند برای جوانان این مناطق در دستور کار قرار گیرد، می‌توان روند رو به رشد آسیب‌ها را متوقف و حتی معکوس کرد.

این جامعه‌شناس در خصوص مشاغل کاذب اهالی حاشیه‌نشین می‌گوید: اهالی حاشیه‌نشین، عمدتاً مشاغل کاذب و غیررسمی دارند. درآمد آنها ناچیز است. در مناطق حاشیه‌نشین تراکم جمعیتی بالا و ساختار جمعیتی ناهمگون است. بنابراین شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی در این مناطق هستیم، در باغ‌ نشاط نیز شاهد فقر ترکیبی هستیم؛ یعنی صرفاً صحبت از درآمد نیست بلکه مسائل فرهنگی، اجتماعی و آموزشی هم مطرح است.

به گزارش ایسنا، طبق اعلام مسئولان، از ۳۵۰ خانواری که در باغ‌ نشاط زندگی می‌کنند، بالغ‌بر ۳۰ خانوار تحت پوشش بهزیستی و ۳۵ خانوار تحت پوشش اداره کل کمیته امداد امام (ره) قرار دارند. موضوعی که در باغ‌ نشاط وجود دارد، پیش‌روی روزافزون آسیب‌های اجتماعی است. در این محله نه‌تنها پایگاه انتظامی وجود ندارد، بلکه یک کانکس پلیس هم وجود ندارد و همین موضوع باعث می‌شود، بزه در کوچه و خیابان این محله بدون قبح اجتماعی صورت می‌گیرد. یکی دیگر از نکات و گلایه‌هایی که سکنه باغ‌ نشاط داشتند، این بود که نامزدهای انتخاباتی مختلف از شورای شهر تا مجلس، برای اخذ رأی وعده وعیدهای خوبی در راستای آبادانی اجتماعی و شهری این منطقه می‌دهند اما در عمل هیچ حرکت مثبتی از سوی نمایندگان منتخب در این محل دیده نشده است، در گزارش‌های بعدی به سایر مشکلات این منطقه می‌پردازیم.

انتهای پیام