به گزارش ایسنا، کشورها، به‌طور فزاینده‌ای محدودیت‌هایی را بر صادرات کالاهای حساس مانند نیمه‌رساناها، اجزای هوش مصنوعی، سیستم‌های محاسبات کوانتومی و مواد مورد استفاده در حوزه نظامی اعمال می‌کنند، در حالی که این کنترل‌ها به‌طور سنتی به عنوان اقدامات امنیت ملی در نظر گرفته می‌شدند، اکنون به عنوان سلاح‌های استراتژیک در جنگ‌های فناوری و تجاری مداوم مورد استفاده قرار می‌گیرند.

امیلی بنسون، رئیس استراتژی در شرکت آمریکایی «مینروا» (Minerva) گفت: کنترل صادرات به عنوان سلاح‌های تهاجمی با هدف تضعیف توانایی‌های رقبای استراتژیک برای پیشبرد نوسازی نظامی در چند سال گذشته مورد استفاده قرار گرفته است، اما آنچه در حال حاضر جدید محسوب می‌شود، اتصال مستقیم کنترل صادرات به مذاکرات تجاری است.

جدیدترین نمونه پس از آن بود که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، در دوم آوریل تعرفه‌های متقابل گسترده‌ای علیه چین را اعلام کرد. در پاسخ، پکن صادرات عناصر خاکی کمیاب را به حالت تعلیق درآورد، اقدامی که باعث کمبود عمده عرضه در صنعت خودروسازی اروپا شد و به ویژه بر شرکت‌های بی ام‌ دبلیو و مرسدس بنز تاثیر گذاشت. چین حدود ۷۰ درصد از تولید جهانی عناصر خاکی کمیاب و ۹۰ درصد از ظرفیت پالایش جهانی عناصر خاکی کمیاب را کنترل می‌کند، اگرچه فقط ۳۴ درصد از ذخایر در داخل مرزهای آن قرار دارد.

خبرگزاری آناتولی گزارش کرد، این تسلط همچنان مزیت استراتژیک کلیدی است، زیرا طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی انتظار می‌رود تقاضا برای عناصر خاکی کمیاب تا سال ۲۰۴۰، به میزان ۵۰ تا ۶۰ درصد افزایش یابد که ناشی از رشد فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و گذار به انرژی سبز است.

توافق موقت عناصر خاکی کمیاب که در ۱۱ ژوئن بین آمریکا و چین حاصل شد، تسکین محدودی ایجاد کرد، اما نگرانی‌های گسترده‌تر در مورد دسترسی بلندمدت به مواد حیاتی را برطرف نکرد.

استراتژی تنوع‌بخشی ژاپن

ژاپن، بیش از یک دهه، برای کاهش وابستگی خود به عناصر خاکی کمیاب چین تلاش می‌کند و پس از تعلیق صادرات عناصر خاکی کمیاب توسط پکن در سال ۲۰۱۰ در جریان اختلاف دیپلماتیک، توکیو، استراتژی چندجانبه را از طریق سازمان امنیت فلزات و انرژی ژاپن (Jogmec) آغاز کرد و بیش از ۶۰۰ میلیون دلار در بیش از ۱۰۰ پروژه خارجی، سرمایه‌گذاری کرد. سازمان امنیت فلزات و انرژی ژاپن در سال ۲۰۱۱ با شرکت استرالیایی «لیناس» (Lynas) به عنوان بزرگترین تولیدکننده عناصر خاکی کمیاب جهان خارج از چین، مشارکتی را ایجاد کرد که اکنون تقریبا یک سوم واردات عناصر خاکی کمیاب ژاپن را تامین می‌کند.

ژاپن به بازیافت عناصر خاکی کمیاب از زباله‌های الکترونیکی، روی آورده است و قصد دارد ذخایر ۱۸۰ روزه برای مواد اولیه کلیدی ایجاد کند. توکیو قصد دارد تا سال ۲۰۲۸، به میزان ۱.۵ میلیارد دلار در معدنکاری در اعماق دریا سرمایه‌گذاری کند. نوآوری نیز در این امر نقش دارد؛ شرکت هوندا، آهنرباهای نئودیمیوم را برای خودروهای هیبریدی توسعه داده است که به عناصر خاکی کمیاب سنگین نیاز ندارند. همچنین بخش انرژی ژاپن، ۱.۵ میلیارد دلار در سلول‌های خورشیدی پروسکایت با هدف دستیابی به ظرفیتی معادل ۲۰ نیروگاه هسته‌ای تا سال ۲۰۴۰ سرمایه‌گذاری می‌کند تا جایگزین پنل‌های سیلیکونی سنتی شود.

چشم‌انداز در حال تغییر برای شرکت‌های جهانی

کنترل‌های صادرات در حال تغییر شکل استراتژی کسب‌وکار در سراسر جهان هستند. بنسون می‌گوید: شرکت‌ها همچنان با چشم‌انداز در حال تغییر دست و پنجه نرم می‌کنند که نشان دهنده استفاده از کنترل‌های صادرات به عنوان شکل جدیدی از اهرم برای کسب امتیاز در جاهای دیگر است.

وی به اظهارات شرکت انویدیا اشاره کرد که می‌گوید: قوانین صادرات آسان‌تر به چین می‌تواند مزیت استراتژیک برای شرکت‌های آمریکایی فراهم کند. بنسون افزود: سایر شرکت‌ها کمتر اظهار نظر کرده‌اند و احتمالا رویکرد «صبر و انتظار» را ترجیح می‌دهند، زیرا روابط تجاری آمریکا و چین همچنان در حال تکامل است. وی خاطرنشان کرد که سیاست فعلی همچنان صادرات پیشرفته را مجاز می‌داند، مادامی که برای اهداف نظامی استفاده نشوند، وضعیتی که احتمالا باقی خواهد ماند، اما اگر کشورهای بیشتری تولید فناوری‌های هوش مصنوعی با کاربرد دوگانه کنند را آغاز کنند، این وضعیت می‌تواند تغییر کند.

چشم‌انداز استراتژیک

مهمت آلپرتونگا آوچی از دانشگاه اقتصاد و تجارت وین گفت: کشورهایی که ظرفیت فرآوری عناصر خاکی کمیاب را دارند، نسبت به کشورهایی که به اقدامات حمایتی منسوخ‌شده متکی هستند، مزیت فزاینده‌ای دارند. کشورهای توسعه‌نیافته از نظر فناوری و بدون عناصر خاکی کمیاب باید گزینه‌هایی مانند تمرکز بر فناوری‌هایی که به کمترین عناصر خاکی کمیاب نیاز دارند، تلاش برای ورود به معاملات تسهیل‌کننده تجارت با کشورهای صادرکننده، ایجاد خوشه‌های صنعتی مبتنی بر انتقال فناوری و معرفی مشوق‌های مالیاتی واردات را در نظر بگیرند.

وی هشدار داد که کشورهای غنی از عناصر خاکی کمیاب و مسلط بر فناوری ممکن است با محدود کردن تولید، پیوند دادن صادرات به استانداردهای صدور گواهینامه و ایجاد زنجیره‌های تامین عمودی یکپارچه، به دنبال گسترش کنترل باشند.  این استراتژی‌های انحصار متقابل، رقابت جهانی بر سر عناصر خاکی کمیاب را تشدید می‌کند و سیاست‌های ملی را در رقابت برای تسلط فناوری و اقتصادی، تهاجمی‌تر می‌کند.

انتهای پیام