به گزارش ایسنا، وقتی به تاریخچه ویندوز نگاه می‌کنید، چه چیزی به ذهنتان خطور می‌کند؟ آیا لوگوهای نمادین، منوهای استارت همیشه در حال تغییر؟ داستان سیستم عامل پرچمدار مایکروسافت همه این‌ها و خیلی موارد دیگر را در خود جای داده است. در طول ۴۰ سال اخیر، ویندوز بارها و بارها از نو اختراع شده است. نسخه‌های مختلفی از آن وجود داشته که در این گزارش، قصد داریم نگاهی دقیق‌تر به ۱۵ مورد از آن‌ها بیندازیم که هر کدام نقطه عطفی در توسعه ویندوز بوده‌اند. اما پیش از آن که به تاریخچه ویندوز بپردازیم، بیایید نگاهی به وضعیت رایانش قبل از ویندوز بیندازیم.

MS-DOS و آنچه پیش از ویندوز وجود داشت

شاید اینطور به نظر برسد که سیستم عامل ویندوز از ابتدا و همیشه وجود داشته است، اما این واقعیت ندارد. ویندوز نخستین سیستم‌عامل مایکروسافت نبود. در واقع، پیش از اینکه ویندوز وارد صحنه شود، رایانه‌های شخصی توسط سیستم‌عاملی دیگر به نام MS-DOS اجرا می‌شدند. برخلاف حتی نسخه‌ی ابتدایی ویندوز، استفاده از MS-DOS بسیار زمان‌بر بود، نیاز به وارد کردن دستی دستورات متنی برای انجام هر کاری داشت، و امکان اجرای هم‌زمان چند برنامه را نمی‌داد.

ویندوز، دست‌کم در سال ۱۹۸۵، به عنوان یک سیستم‌عامل کاملا جدید در نظر گرفته نمی‌شد، بلکه راه‌حلی بود برای پیچیدگی‌های سیستم‌عاملی مانند MS-DOS. ویندوز ۱٫۰ به عنوان یک رابط کاربری گرافیکی (GUI) طراحی شد که روی MS-DOS قرار گیرد و باعث شود کار با رایانه‌های مبتنی بر DOS آسان‌تر شود. دیدن صفحه و کلیک روی یک آیکن برای اجرای برنامه خیلی راحت‌تر از تایپ کردن چندین دستور است.

البته، ویندوز نخستین رابط گرافیکی نبود که برای حل مشکلاتی مثل پیمایش متنی ساخته شده بود. دو شرکت دیگر زودتر وارد این حوزه شده بودند: اپل و زیراکس. به گفته‌ی مجله‌ی وایرد، اپل در سال ۱۹۸۳ «اولین رایانه‌ی تجاری با رابط کاربری گرافیکی» را منتشر کرد؛ دستگاهی که لیسا (Lisa) نام داشت. با اینکه لیسا نخستین رایانه‌ی تجاری با رابط گرافیکی بود، اما نخستین رایانه‌ی دارای رابط کاربری گرافیکی محسوب نمی‌شد. اولین نمونه در سال ۱۹۸۱ توسط زیراکس معرفی شد و نام آن استار Star بود.

در حالی که مایکروسافت حدود سه یا چهار سال از رقبایش عقب افتاده بود، اما توانست نسخه‌ی نخست ویندوز را با قیمتی بسیار مناسب‌تر از رقبا عرضه کند و همین موضوع به آن برتری قابل‌توجهی بخشید.

سیر تحول ویندوز

ویندوز ۱.۰

همه‌چیز از این نسخه شروع شد. ویندوز ۱٫۰ در سال ۱۹۸۵ عرضه شد و به عنوان رابط کاربری گرافیکی برای MS-DOS طراحی شده بود. این نسخه باعث شد کاربران دیگر مجبور نباشند برای انجام کارهای ساده دستورات متنی بنویسند. حالا آن‌ها می‌توانستند فقط با کلیک کردن روی آیکن‌ها و منوها، فایل‌های خود را مرور کنند. در زمان عرضه، قیمت ویندوز ۱٫۰ معادل ۹۹ دلار بود و بسیاری از کاربران را با منوهای کشویی، آیکن‌ها، و پنجره‌های گفت‌وگو آشنا کرد. به گفته‌ مایکروسافت، این نسخه همچنین امکان اجرای هم‌زمان چند برنامه و انتقال داده بین برنامه‌ها را فراهم می‌کرد که نخستین باری بود که سیستم‌عامل‌های مایکروسافت به چنین امکانی مجهز می‌شدند.

نباید فریب ظاهر ساده و ابتدایی ویندوز ۱٫۰ را خورد زیرا ویندوز ۱٫۰ شامل چندین برنامه از جمله Windows Write، Windows Paint، ساعت، تقویم، دفتر یادداشت، فایل منیجر، کارت‌فایل، ترمینال، و حتی یک بازی به نام Reversi نیز بود.

ویندوز ۲٫۰

تنها با گذشت دو سال، در ۱۹۸۷، مایکروسافت نسخه‌ جدیدی را عرضه کرد که ویندوز ۲٫۰ نام داشت. این نسخه شامل ویژگی‌هایی همچون امکان هم‌پوشانی پنجره‌ها، تغییر اندازه‌ آن‌ها، میان‌برهای صفحه‌کلید، و پشتیبانی از گرافیک VGA بود. نخستین نسخه‌های ویندوزی برنامه‌های Word و Excel نیز با همین نسخه منتشر شدند.

ویندوز ۳٫۰

نقطه‌ عطف بعدی مایکروسافت، انتشار ویندوز ۳٫۰ در سال ۱۹۹۰ بود. این نسخه به طور گسترده به عنوان نقطه‌ شروع محبوبیت جهانی ویندوز به عنوان سیستم‌عامل دسکتاپ شناخته می‌شود. ویندوز ۳٫۰ از ۲۵۶ رنگ پشتیبانی می‌کرد. مهم‌تر از همه، امکان «چندوظیفگی برنامه‌های DOS» را فراهم می‌کرد که احتمالا عامل مهمی در محبوبیت آن بود. همچنین در این نسخه برای نخستین بار از بازی کلاسیک Solitaire رونمایی شد.

ویندوز ۳٫۱

تنها دو سال بعد، در ۱۹۹۲، ویندوز ۳٫۱ معرفی شد که نسخه‌ای بود که علیرغم عدد اعشاری‌اش، تغییرات عمده‌ای داشت. این نسخه از فونت‌های TrueType پشتیبانی کرد، امکان کشیدن و رها کردن آیکون‌ها را فراهم کرد، و از اسناد ترکیبی پشتیبانی می‌کرد. همچنین نخستین نسخه‌ای بود که از طریق دی‌وی‌دی فشرده CD-ROM توزیع شد.

ویندوز ۹۵

وقتی به نمادین‌ترین نسخه ویندوز فکر می‌کنید، احتمالا ویندوز ۹۵ را به یاد می‌آورید. دلیلش این است که این نسخه از نظر زیبایی‌شناسی، تفاوت زیادی با نسخه‌های قبلی ویندوز داشت و لحن آنچه را که از سیستم عامل ویندوز انتظار داریم، تعیین کرد. همانطور که از نامش پیداست، ویندوز ۹۵ در سال ۱۹۹۵ منتشر شد. این اولین نسخه ۳۲ بیتی ویندوز بود و نسخه‌های قبلی ۱۶ بیتی بودند و ویژگی‌های جدید زیادی را به همراه داشت که در نهایت به عنوان ویژگی‌هایی تاریخی شناخته شدند. این ویژگی‌ها شامل نوار وظیفه، منوی استارت، نام‌های طولانی فایل‌ها و قابلیت‌های plug-and-play می‌شدند. ویندوز ۹۵ همچنین مرورگر وب مایکروسافت یعنی اینترنت اکسپلورر را معرفی کرد.

یکی دیگر از ویژگی‌های مهم آن این بود که اگرچه ویندوز ۹۵ هنوز با MS-DOS کار می‌کرد، ولی برخلاف نسخه قبلی، نیازی نبود که ابتدا رایانه وارد محیط DOS شود. این اولین بار بود که ویندوز توانست مستقیم بوت شود.

ویندوز ۹۸

این نسخه دیگری از ویندوز است که نام آن نشان‌دهنده سال انتشار آن است. اگر ویندوز ۹۵ اینترنت اکسپلورر را برای ما به ارمغان آورد، ویندوز ۹۸ تسلط مرورگر وب را بر سیستم عامل مایکروسافت تقویت کرد. در واقع، این نسخه از ویندوز نه تنها اینترنت اکسپلورر را برای ما به ارمغان آورد، بلکه مجموعه‌ای از برنامه‌ها و ابزارهای مبتنی بر اینترنت دیگر مانند Outlook Express، Microsoft Chat و Web Publishing Wizard را نیز ارائه داد.

ویندوز ۲۰۰۰

ویندوز ۲۰۰۰ تمرکز واقعی بر دسترسی‌پذیری داشت و فهرستی بلند از ویژگی‌ها را مثل StickyKeys (ویژگی تسهیل تایپ برای افراد معلول)، تم با کنتراست بالا، Microsoft Magnifier (بزرگ‌نمایی صفحه)، کیبورد روی صفحه و صفحه‌خوان Microsoft Narrator معرفی کرد.

ویندوز ۲۰۰۰ همچنین رابط کاربری چندزبانه را ارائه داد که به کاربران امکان می‌داد زبانی را که صفحه نمایش آنها با آن مشاهده می‌شود، انتخاب کنند. کاربران ویندوز ۲۰۰۰ می‌توانستند از بین زبان‌های مختلفی از جمله عربی، ژاپنی و یونانی یکی را انتخاب کنند.

ویندوز ME

ME در ویندوز مخفف «نسخه هزاره» (Millennium Edition) است. این نسخه به دلیل مشکلات فراوانش در نصب و اجرا و ناسازگاری با سخت‌افزار و نرم‌افزار به نام مستعار «نسخه اشتباه» (Mistake Edition) نیز شناخته شد.

با وجود شروع ناموفق، این ویندوز همچنان موفق شد ابزاری مفید در اختیار ما قرار دهد و آن System Restore بود. یک ویژگی بازیابی که در صورتی که رایانه شما به دلیل نصب ضعیف یک برنامه یا به‌روزرسانی دچار مشکل شود، می‌تواند آن به‌روزرسانی‌ها را حذف کرده و رایانه شما را به حالت قبل از به‌روزرسانی مخرب بازگرداند. البته خود System Restore هم اول مشکلاتی داشت، برای مثال گاهی بدافزاری که قبلا حذف شده بود را دوباره برمی‌گرداند.

ویندوز XP

ویندوز XP در سال ۲۰۰۱ منتشر شد و به طور گسترده به عنوان یکی از بهترین نسخه‌های ویندوز که مایکروسافت ارائه داده است، در نظر گرفته می‌شود. دو نسخه اصلی از این سیستم عامل وجود داشت: خانگی برای استفاده شخصی و حرفه‌ای برای استفاده کاری. بخشی از موفقیت XP را می‌توان به این واقعیت نسبت داد که XP تقریبا همزمان با افزایش ناگهانی فروش رایانه‌های شخصی عرضه شد و بنابراین برای بسیاری از کاربران جدید، ویندوز XP دقیقا همان چیزی بود که روی اولین رایانه آنها ظاهر شد.

بخشی از محبوبیت XP را می‌توان به خود سیستم عامل نسبت داد. به هر حال، اگر ۱۳ سال دوام آورد تا اینکه مایکروسافت سرانجام در سال ۲۰۱۴ به پشتیبانی از آن پایان داد، باید چیزی در طراحی آن خوشایند بوده باشد. بخشی از موفقیت تجاری آن به این دلیل است که واقعا کاربرپسند طراحی شده بود. رنگ‌های روشن، دکمه استارت سبز شاد، و تم‌های قابل تنظیم. همچنین ویژگی‌های جدیدی مثل نرم‌افزار رایت سی‌دی، جستجوی دسکتاپ، دسکتاپ از راه دور و امنیت بهتر را داشت. ویندوز XP تا سال ۲۰۱۴ پشتیبانی شد که نشان‌دهنده محبوبیت طولانی مدت آن است.

ویندوز ویستا

متاسفانه ویستا یکی دیگر از نسخه‌های ویندوز بود که به طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفت. ویستا در سال ۲۰۰۷ منتشر شد و یکی از بزرگترین نکات منفی آن این بود که رابط کاربری جدید آن لزوما با سخت‌افزارهای قدیمی‌تر یا درایورهای گرافیکی خاص در رایانه‌های شخصی جدیدتر به خوبی سازگار نبود. از دیگر انتقادات به ویستا می‌توان به عملکرد کُند، قیمت بالای آن، مصرف بیش از حد منابع سیستم اشاره کرد. همچنین ویژگی کنترل حساب کاربری (User Account Control) با نمایش مکرر پیغام‌ها باعث آزار کاربران شد.

ویستا سعی کرد خیلی سریع کارهای زیادی را انجام دهد و به همین دلیل شکست خورد. با این حال، برخی از ویژگی‌های مفید مانند Windows Defender، DirectX ۱۰ (برای بازی‌های رایانه‌ای)، تشخیص گفتار و Windows DVD Maker را معرفی کرد.

ویندوز ۷

دو سال بعد، مایکروسافت با نسخه جدیدی از ویندوز، معروف به ویندوز ۷، بازگشت. در مقایسه با ویستا، ویندوز ۷ کمی ساده‌تر است و در واقع بسیاری از ویژگی‌های نسخه‌های قبلی ویندوز، از جمله ویستا، را حذف کرده است. در واقع، دستکم چهار برنامه ویستا مانند گالری عکس ویندوز، تقویم ویندوز، فیلم ساز ویندوز و ایمیل ویندوز در ویندوز ۷ قرار نداشت.

با این حال، ویندوز ۷ با مواردی مانند تشخیص دست خط، عملکرد کلی سریع‌تر، پیش‌نمایش‌های تصویر کوچک تعاملی برای پنجره‌های برنامه‌های کوچک شده، ویژگی نمایش اسلاید دسکتاپ، اینترنت اکسپلورر ۹ و ویندوز مدیا پلیر ۱۲ ارائه شد.

ویندوز ۸

از نظر بصری، ویندوز ۸ تفاوت اساسی با نسخه‌های قبلی خود داشت. وقت آن است که در مورد صفحه شروع پر از کاشی‌های زنده صحبت کنیم. صفحه شروع شامل کاشی‌هایی بود که به عنوان کاشی‌های زنده شناخته می‌شدند و به عنوان میانبرهای متحرک برنامه عمل می‌کردند و به شما امکان می‌داد برنامه‌های خود را باز کنید و همچنین به‌روزرسانی‌های کوچکی در مورد برنامه‌ها مانند تعداد پیام‌های خوانده نشده را نمایش می‌دادند. منوی استارت سنتی حذف شده بود و این صفحه شروع (Start screen) جای آن را گرفته بود. البته دسکتاپ سنتی هنوز وجود داشت و برنامه‌ها در آن اجرا می‌شدند.

ویندوز ۸ بیشتر روی تبلت‌ها تمرکز داشت و به همین دلیل همه از آن راضی نبودند. این ویندوز ویژگی‌های جدیدی مثل ورود با حساب مایکروسافت، پشتیبانی از USB ۳.۰، صفحه قفل جدید و یکپارچگی با Xbox Live داشت.

ویندوز ۸.۱

واکنش منفی به حذف منوی استارت باعث شد مایکروسافت نسخه ۸.۱ به عنوان بروزرسانی رایگان عرضه شود تا مشکلات ویندوز ۸ را رفع کند.

برخی از اصلاحاتی که مایکروسافت در ویندوز ۸.۱ انجام داد شامل قرار دادن دوباره یک دکمه استارت واقعی در نوار وظیفه و اجازه دادن به کاربران برای دیدن دسکتاپ پس از ورود به سیستم بود. مدت زیادی طول نکشید که مایکروسافت این نسخه اصلاحی از ویندوز را منتشر کرد. ویندوز ۸ در سال ۲۰۱۲ و ویندوز ۸.۱ در سال ۲۰۱۳ منتشر شدند.

ویندوز ۱۰

ویندوز ۱۰ در سال ۲۰۱۵ منتشر شد و بی‌شک محبوب‌ترین نسخه ویندوز بود. وقتی این نسخه عرضه شد، مشخص بود که مایکروسافت می‌خواهد به جای حذف کامل کاشی‌های زنده، استفاده از آنها را اصلاح کند. در ویندوز ۱۰، این شرکت کمی عقب‌نشینی کرد: صفحه استارت نه چندان محبوب ویندوز ۸ را حذف کرد و آن را با یک منوی استارت بزرگتر جایگزین کرد که شامل استفاده از کاشی‌های زنده و انواع دیگر آیکون‌های برنامه است. این روش جواب داد.

از دیگر ویژگی‌هایی که با ویندوز ۱۰ ارائه شد، می‌توان به معرفی کورتانا، یک دستیار شخصی دیجیتال بومی، امکان جابجایی بین حالت تبلت و دسکتاپ و یک مرورگر وب جدید به نام مایکروسافت اج اشاره کرد. نکته قابل توجه این است که پشتیبانی از کورتانا در سال ۲۰۲۳ به تدریج متوقف شد، زیرا مایکروسافت به سمت راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند Microsoft Copilot حرکت کرد.

ویندوز ۱۰ از زمان عرضه خود در سال ۲۰۱۵، به‌روزرسانی‌های نسبتا مکرری با نام به‌روزرسانی‌های ویژه دریافت کرده است که هر ۶ ماه یکبار انجام می‌شدند. این به‌روزرسانی‌ها همیشه رایگان بودند و در Windows Update در دسترس قرار داشتند. در نهایت، ویندوز ۱۰ بهبودهایی در رابط کاربری از جمله طراحی مجدد آیکون‌ها و بهبودهایی در برنامه تنظیمات نیز دریافت کرد که تجربه کلی کاربر را بهبود بخشید.

نسخه‌ای از ویندوز ۱۰ مخصوص پردازنده‌های ARM نیز معرفی شد، هرچند که توجه زیادی را به خود جلب نکرد. مایکروسافت پشتیبانی رایگان از ویندوز ۱۰، از جمله به‌روزرسانی‌های امنیتی را در ۱۴ اکتبر ۲۰۲۵ به حالت تعلیق در خواهد آورد. در حالی که این سیستم عامل همچنان کار خواهد کرد، اما در برابر خطرات امنیتی آسیب‌پذیرتر خواهد بود. سازمان‌ها و افراد می‌توانند در یک برنامه پولی به‌روزرسانی‌های امنیتی گسترده (ESU) ثبت‌نام کنند تا به‌روزرسانی‌های امنیتی حیاتی و مهم را برای مدت محدودی دریافت کنند.

ویندوز ۱۱

مایکروسافت ویندوز ۱۱ را در اکتبر ۲۰۲۱ معرفی کرد و دوران جدیدی را برای سیستم عامل خود با یک بازنگری بصری و عملکردی قابل توجه رقم زد. این نسخه فعلی ویندوز است و به تازگی از ویندوز ۱۰ به عنوان غالب‌ترین پلتفرم سیستم عامل دسکتاپ در جهان پیشی گرفته است. قابل توجه‌ترین تغییر معرفی شده در ویندوز ۱۱، رابط کاربری بازطراحی شده شامل منوی استارت و نوار وظیفه در مرکز صفحه بود که با واکنش‌های منفی زیادی روبرو شد و در نهایت مایکروسافت را مجبور به ارائه تنظیمات سریع و تغییر موقعیت آن مطابق با نظر کاربران کرد.

فراتر از نسخه اولیه، مایکروسافت با به‌روزرسانی‌های سالانه، به تکامل سیستم عامل ادامه داده و ویژگی‌های مبتنی بر هوش مصنوعی مانند Copilot را معرفی کرده و امنیت را به طور مداوم بهبود بخشیده است. سایر تغییرات شامل گوشه‌های گرد، زیبایی‌شناسی مدرن و شفاف و افزایش بهره‌وری با ویژگی‌هایی مانند Snap Layouts برای چندوظیفگی بهتر و ادغام مستقیم ویژگی‌های بازی Microsoft Teams و Xbox بود.

یکی دیگر از نقاط عطف کلیدی ویندوز ۱۱، توانایی آن در اجرای برنامه‌های اندروید است که شکاف بین استفاده از موبایل و دسکتاپ را پر می‌کند. فروشگاه مایکروسافت نیز به طور کامل بازطراحی شد تا به یک مرکز یکپارچه‌تر برای طیف وسیع‌تری از برنامه‌ها و حتی سایر فروشگاه‌های شخص ثالث تبدیل شود.

ویندوز ۱۱ همچنین شبیه‌سازی برای دستگاه‌های ۶۴ بیتی (x۶) را معرفی کرد که بسیار توانمندتر بودند. این همزمان با ورود تراشه‌های قدرتمند جدید ARM، مانند سری Snapdragon X کوالکام، بود که برای رقابت با پردازنده‌های سری M اپل در عملکرد و راندمان باتری طراحی شده بودند. این تلاش سخت‌افزاری در چشم‌انداز رایانه‌های شخصی هوش مصنوعی مایکروسافت نقش محوری دارد و از واحدهای پردازش عصبی (NPU) قدرتمند در این تراشه‌ها برای اجرای کارآمد وظایف مبتنی بر هوش مصنوعی، استفاده می‌کند. ویندوز ۱۱ گامی رو به جلو را نشان می‌دهد که با نیازهای نیروی کار مدرن و هیبریدی با تمرکز بر یک محیط رایانش شخصی‌تر، پربارتر و ایمن‌تر سازگار است.

آینده ویندوز

در حالی که ویندوز ۱۱ با به‌روزرسانی‌های قابل توجه سالانه، به تکامل خود ادامه می‌دهد، صنعت فناوری در حال حاضر به سمت ویندوز ۱۲ چشم دوخته است. اگرچه مایکروسافت همچنان در این مورد سکوت اختیار کرده است، اما جریان مداوم اطلاعات از افراد داخلی صنعت و حتی اشاراتی از ارائه‌های خود مایکروسافت نشان می‌دهد که نسل بعدی ویندوز بر سه ستون اصلی ساخته خواهد شد: هوش مصنوعی، ادغام عمیق‌تر فضای ابری و طراحی ماژولارتر.

مهم‌ترین تغییر، ادغام بیشتر هوش مصنوعی در سراسر سیستم عامل خواهد بود که بسیار فراتر از دستیار فعلی Copilot خواهد بود. هدف ساختن سیستم عاملی است که پیش‌بینی‌کننده‌تر و شخصی‌سازی‌شده‌تر باشد، با ویژگی‌های هوش مصنوعی که از زمینه آگاه هستند و در همه چیز، از سازماندهی فایل‌ها گرفته تا تنظیمات سیستم، کمک می‌کنند. این سیستم احتمالا توسط نسل جدیدی از رایانه‌های شخصی با واحدهای پردازش عصبی (NPU) اختصاصی پشتیبانی می‌شود تا این وظایف هوش مصنوعی را به طور مؤثر و بدون ایجاد مشکل برای پردازنده اصلی انجام دهد.

اطلاعات فاش شده همچنین به طراحی مجدد احتمالی رابط کاربری اشاره کرده‌اند که احتمالا شامل یک نوار وظیفه شناور و رویکردی ماژولارتر به خود سیستم عامل است. این طرح مفهومی به ویندوز اجازه می‌دهد تا با نصب تنها اجزای لازم، با دستگاه‌های مختلف، از دسکتاپ‌های قدرتمند گرفته تا تبلت‌های سبک، سازگارتر باشد. این می‌تواند منجر به یک سیستم عامل سبک‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر شود.

تاریخ دقیق انتشار مشخص نیست. شایعات اولیه به سال ۲۰۲۵ اشاره داشتند اما مایکروسافت تایید کرده که به‌روزرسانی بزرگ بعدی برای ویندوز ۱۱ است که در اواخر سال جاری منتشر می‌شود. بیشتر کارشناسان انتشار ویندوز ۱۲ را بین سالهای ۲۰۲۶ تا ۲۰۲۸ پیش‌بینی می‌کنند که بستگی به سرعت ادغام هوش مصنوعی در سیستم دارد.