مهدی زارع در گفت‌وگو با ایسنا به بررسی عوامل فرونشست زمین در خراسان رضوی پرداخت و اظهارکرد: نرخ بالای فرونشست زمین در خراسان رضوی، به ویژه در اطراف مشهد، یک بحران شدید محیط زیستی است که عمدتاً با فعالیت‌های انسانی هدایت می‌شود. این موضوع یک نمونه کلاسیک از یک مخاطره انسان‌ساخت(ناشی از انسان) است.

وی استخراج بیش از حد آب‌های زیرزمینی را یکی از دلایل مهم این فرونشست دانست و به عدم تعادل بارز بین تغذیه و استخراج آب‌های زیرزمینی در این منطقه اشاره کرد و افزود: تقاضای برای کشاورزی درخراسان رضوی به عنوان یک قطب اصلی کشاورزی که محصولاتی مانند زعفران، پسته و غلات تولید می‌کند، بسیار آب‌بر است. در طول دهه‌ها، کشاورزان چاه‌های عمیق متعددی را برای آبیاری مزارع خود حفر کردند که بسیار فراتر از نرخ طبیعی است که سفره‌های آب زیرزمینی(آبرفت‌های حامل آب زیرزمینی) می‌توانند آن را دوباره پر کنند.

زارع ادامه داد: علاوه بر این تقاضای شهری و داخلی جمعیت استان، به ویژه در مشهد(کلانشهری با بیش از ۳ میلیون نفر جمعیت و میلیون‌ها زائر سالانه)، به شدت افزایش یافته است. کلان‌شهر به مقادیر عظیمی آب برای مصارف خانگی، تجاری و صنعتی نیاز دارد که منابع آب زیرزمینی را تحت فشار قرار می‌دهد.

این استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله همچنین به افزایش چاه‌های غیرقانونی با وجود مقررات اشاره و بیان کرد: حفر تعداد زیادی چاه بدون مجوز، مدیریت و نظارت مؤثر بر منابع آب را تقریباً غیرممکن می‌کند. این عوامل به‌طور کلی به بحران فرونشست زمین در خراسان رضوی دامن می‌زند و نیاز به تدابیر جدی و مؤثر برای مدیریت منابع آب و جلوگیری از این بحران را ضروری می‌سازد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی در بررسی تأثیرات فرونشست زمین بر زیرساخت‌های شهری، محلی و استانی در خراسان رضوی و به عمق و چندوجهی بودن این بحران اشاره و تصریح کرد: تأثیر فرونشست زمین به‌طور فزاینده‌ای خطرناک است و مانند یک فاجعه با حرکت آهسته عمل می‌کند که پایه و اساس توسعه را تضعیف می‌کند.

وی با تأکید بر اینکه تأثیرات فرونشست در شبکه‌های حمل‌ونقل شامل جاده‌ها، راه‌آهن، پل‌ها و فرودگاه‌ها به وضوح مشهود و پرهزینه است، بیان کرد: این پدیده باعث ترک خوردگی شدید، تاب برداشتن و خم‌شدن سطوح جاده‌ها می‌شود و با افزایش هزینه‌های نگهداری، شهرداری‌ها و اداره حمل و نقل استان با تعمیرات بی‌وقفه و پرهزینه روبرو هستند. این مشکلات، خطرات ایمنی سطوح ناهموار جاده‌ها را افزایش می‌دهد و مشکلات مداومی را برای وسایل نقلیه ایجاد می‌کند که منجر به تصادفات و آسیب به وسایل نقلیه می‌شود.

زارع همچنین به اختلال در خدمات مسیرهای حیاتی حمل‌ونقل کالا و مردم اشاره کرد و افزود: خطوط راه‌آهن که به تراز دقیق نیاز دارند، با فرونشست دچار اختلال می‌شوند. این موضوع باعث خطر خروج از ریل قطارها می‌شود. حتی ناهماهنگی‌های جزئی می‌تواند خطر جدی خروج از ریل را ایجاد کند و قطارها را مجبور به کاهش قابل توجه سرعت یا توقف کامل برای تعمیرات کند. این اختلالات در سرویس‌دهی، نیاز به نظارت مداوم و ترازبندی مجدد مسیرها را به‌وجود می‌آورد که خود باعث اختلال در برنامه‌ها و تدارکات حمل بار می‌شود.

استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله ادامه داد: پل‌ها و روگذرها نیز تحت تأثیر فرونشست قرار می‌گیرند. پایه‌های این سازه‌ها که در اعماق زمین فرو رفته‌اند، با سرعت‌های مختلف تغییر مکان می‌دهند و فشار زیادی بر سازه وارد می‌کنند. این امر می‌تواند یکپارچگی پل‌ها را به خطر بیندازد و نیاز به زیرسازی پرهزینه یا بازسازی کامل داشته باشد.

زارع با بیان اینکه تأثیر فرونشست زمین بر فرودگاه‌ها بسیار پراهمیت و حیاتی است، خاطرنشان کرد: فرودگاه‌ها برای عملکرد ایمن به توپوگرافی بسیار دقیق و پایداری نیاز دارند. برای استانی مانند خراسان رضوی که به شدت به فرودگاه بین‌المللی مشهد وابسته است، فرونشست تهدیدی جدی محسوب می‌شود. آسیب به باند فرودگاه، به‌عنوان مستقیم‌ترین و خطرناک‌ترین اثر فرونشست، می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری به‌دنبال داشته باشد. باند فرودگاه‌ها باید کاملاً صاف و هموار باشند و فرونشست به ندرت یکنواخت است و منجر به نشست‌های افتراقی می‌شود.

وی افزود: ترک خوردگی و تاب برداشتن سطح باند فرودگاه (آسفالت یا بتن) دچار ترک، برآمدگی و فرورفتگی می‌شود. این پدیده به عنوان "ناهمواری باند" شناخته می‌شود که خطر ایمنی در هنگام برخاستن و فرود را افزایش می‌دهد. در هنگام فرود، برخورد چرخ‌های هواپیما به برآمدگی یا فرورفتگی می‌تواند باعث از دست دادن کنترل روی باند شود و در هنگام برخاستن نیز می‌تواند شتاب مورد نیاز برای پرواز را مختل کند.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی همچنین به تعمیرات مداوم و پرهزینه فرودگاه‌ها برای حفظ صافی مورد نیاز اشاره کرد و گفت: این تعمیرات با چرخه بی‌وقفه نظارت، وصله‌زنی و آسفالت‌ریزی مجدد مواجه هستند که منجر به بار مالی قابل توجه و اختلالات عملیاتی(تعطیلی به دلیل تعمیرات) می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: فرونشست زمین در خراسان رضوی نه تنها یک بحران زیست‌محیطی، بلکه یک تهدید جدی برای زیرساخت‌های حیاتی این استان به شمار می‌آید و نیاز به تدابیر فوری و مؤثر برای مدیریت این بحران را ضروری می‌سازد. آگاهی بخشی درباره فرونشست زمین نیاز به رویکردی چندلایه دارد.

این استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در بررسی بحران فرونشست زمین در خراسان رضوی، بر اهمیت آگاه سازی مردم تأکید کرد و گفت: آگاه سازی در مورد بحرانی پیچیده و کند مانند فرونشست زمین، نیازمند رویکردی راهبردی و چندلایه است که از افزایش آگاهی تا الهام‌بخشی به عمل شامل شود.

وی ادامه داد: این پیام‌ها باید برای مخاطبان مختلف، به صورت متفاوت ارسال شود؛ از کشاورزان گرفته تا ساکنان شهری. باید با زندگی روزمره ارتباط برقرار کنیم و اثرهای فرونشست را به وضوح بیان کنیم. به‌عنوان مثال، می‌توانیم بپرسیم: چرا ترک‌هایی در خانه‌ها و جاده‌های ما ظاهر می‌شوند؟ یا چرا آب در حال تمام شدن است؟ و سپس فرونشست را به‌عنوان علت توضیح دهیم.

زارع تأکید کرد: باید از زبان واضح و غیر پیچیده استفاده کنیم و از اصطلاحات تخصصی مانند فشردگی یا تحکیم سفره آب خودداری کرد. می‌توانیم از قیاس‌هایی مانند زمین مانند اسفنج، استفاده کرد. وقتی تمام آب را بیرون می‌کشیم، فرو می‌ریزد و کوچک می‌شود. با این اصلاحات و عبارات مفهوم برای عموم قابل درک‌تر است. 

این استاد پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله همچنین بر فوریت و برگشت‌ناپذیری این مشکل تأکید کرد و گفت: باید به وضوح بیان شود که این مشکل آینده نیست و اکنون در حال وقوع است. مهم این است که تأکید کنیم که ذخیره از دست رفته سفره آب برای همیشه از بین رفته و تنها مربوط به سطح آب نیست؛ بلکه به از دست دادن دائمی توانایی ذخیره آب نیز مربوط می‌شود. تنها با آگاهی بخشی و ارتباط مؤثر می‌توانیم به مردم کمک کنیم تا درک بهتری از این بحران داشته باشند و در جهت حفظ منابع آب و جلوگیری از فرونشست زمین اقدام کنند.

انتهای پیام