کتاب مهمترین رسانه و ابزاری بوده که دانش بشری بر فراز بال‌ها و اوراق آن از نسلی به نسلی دیگر منتقل شده و از همین رهگذار تمدن بشری را از تباهی و اضمحلال رهایی بخشیده است. از سویی انسان‌ها در موضوعات مختلف دیدگاه‌های متفاوتی داشته و معمولا آنها که همنشینی و همراهی بیشتری با کتاب دارند، از نگرشی عمیق‌تر و ژرف‌تر در زندگی برخوردارند

24 لغایت 30 آبان به عنوان هفته کتاب و کتابخوانی نامگذاری شده است. این هفته فرصتی است برای بازخوانی نقش بی بدیل «کتاب».
آنچه در پی می آید؛ یادداشت دکتر رحمان معرفت، عضو هیئت علمی و استادیار گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش شناسی دانشکده روانشناسی و علوم تربیتیدانشگاه سمنان است که به سفارش ایسنا نگاشته شده و در آن به اهمیت این کالای مهم فرهنگی و جستن راه هایی برای ارتباط بیشتر با آن پرداخته است.

در عصر حاضر که به عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات شهره است، بسیاری از افراد خواسته یا ناخواسته در فضای مجازی و در پیام رسان‌های مختلف حضور دارند. گاهی دیدگاه‌هایی مطرح می‌شود مانند اینکه آیا وضعیت مطالعه مناسب هست یا خیر؟ به عنوان یک معلم دانشگاه، من فکر می‌کنم که وضعیت مطالعه چندان هم بدک نیست گرچه درست است که ما  معمولا کمتر مطالعه می‌کنیم، اما وضعیت مطالعه مردم هم خیلی نامناسب نیست، یعنی ما حداقل داریم تلاش می‌کنیم داخل محیط‌هایی که حضور داریم، متن‌های مختلفی را خوانده و اثرگذاری داشته باشیم. به عنوان مثال من اعتقاد دارم و می‌دانم که بسیاری از دانشجویانم در طول روز در پیام رسان‌ها و یا در شبکه‌های اطلاعاتی و اجتماعی که حضور دارند اساسا دست به مطالعه هستند. یعنی آنها تلاش می‌کنند تا بر اساس نیازهای خود مطالعه کنند. البته گاهی با خواندن یک محتوای کوتاه و گاهی با خواندن یک مقاله یا کتاب در قالب ورد یا پی دی اف.

گرچه به نظر می‌رسد پیام رسان‌های فوری و شبکه‌های اجتماعی، فضای مطالعه سنتی که ما معمولا در خانواده‌ها یا در کتابخانه‌ها داشتیم را ایجاد نمی‌کنند، اما واقعا نمی‌شود از این مطالعه‌ای هم که در این فضاها صورت می‌گیرد غافل شد. البته همه می‌دانند که بسیاری از افراد این دیدگاه را دارند که مطالعه در پیام رسان‌های فوری یک مطالعه­ی واقعا عمیق نیست. من خودم هم به این قضیه اعتقاد دارم. اما دیدگاه من بیشتر متکی به این نظر هست که ما از ابزار های الکترونیک استفاده می‌کنیم تا بتوانیم مطالعه­ی قوی و خوبی داشته باشیم.

 یک زمانی وقتی ما می‌خواستیم شروع به مطالعه کنیم نهایتا ناچار بودیم از طریق کتاب‌های چاپی و همینطور روزنامه‌ها و نشریات اقدام به مطالعه کنیم.این فضا الان هم وجود دارد. یعنی ما می‌توانیم خیلی راحت با مراجعه به کتابخانه‌هایی که وجود دارد و کتاب فروشی‌های مختلف موجود در شهر، اقدام به تهیه کتاب مورد نظرمان بکنیم و آنچه که نیاز داریم را بدست آورده و از آن استفاده کنیم و به این ترتیب به مطالعه منابع مورد نیاز خود بپردازیم. اما پیام رسان‌های فوری و شبکه‌های اجتماعی، سرعت دسترسی به منابع را برای ما بیشتر کرده است، یعنی ما با کمک این ابزارها می‌توانیم شتاب بیشتری به دسترسی منابع اطلاعاتی را برای خودمان فراهم کنیم. یعنی فرض بکنیم اگر من امروز دسترسی به پیام رسان‌های فوری و شبکه‌های اجتماعی نداشته باشم شاید دست پیدا کردن به منابع اطلاعاتی که به آن نیاز دارم یک مقدار برای من سخت تر شده باشد. من نگاهم نسبت به پیام رسان های فوری و شبکه های اجتماعی منفی نیست، البته بعضی از دوستان و بنده به این مسئله اعتقاد داریم  که این شبکه های اجتماعی و پیام رسان های فوری باعث سطحی شدن مطالعات میشود اما عکس این قضیه هم وجود دارد، یعنی بسیاری از مواقع ما ممکن است که به کمک این ابزارهای ارتباطی و الکترونیکی امکان دسترسی به منابعی را فراهم بکنیم که این منابع در فرصت های مناسب زمینه مطالعه ما را فراهم کند.

منظور دقیق بنده این است که بسیاری از مواقع در همین شبکه‌های اجتماعی ما کتاب‌ها و یا مقالاتی به دستمان می‌رسد که وقتی آنها را می‌خوانیم مانند همان مطالعه در فضای سنتی در کتابخانه‌های در حال حاضر است.

نمی‌خواهم بگویم که کدام یک از اینها بهتر است یعنی آیا کتابخانه‌ها به منابع و مطالعه در فضای مجازی ارجعیت دارد یا برعکس. دیدگاه بنده این نیست بلکه می‌خواهم بگویم ما هرفرصتی که پیدا می‌کنیم و هر ابزاری که به ما کمک می‌کند تا ما دسترسی به منابع اطلاعاتی مورد نیازمان را فراهم کنیم از آن استفاده کنیم، یعنی الان که این پیام رسان‌های فوری به ما کمک می‌کند تا منابع خوب و منابع اطلاعاتی مناسب را پیداکنیم چقدر خوب است که از آنها یک همچین استفاده‌ای ببریم، یعنی تلاش کنیم که در عین حالی که از ویژگی‌هایی که پیام رسان‌های فوری و شبکه‌های اجتماعی‌ دارند و ما همه جور منابع اطلاعاتی را در آنها می‌بینیم در عین حال تلاش کنیم که به کمک این فضاها یا به کمک این پیام رسان‌ها به منابعی که مورد نیازمان است دسترسی پیداکنیم.

 ما زمانی می‌توانیم یک جامعه موفق و اخلاق‌مدار و روبه رشدی داشته باشیم که تلاش کنیم افرادی با دانش و با آگاهی باشیم. یک مادر با اطلاع و باسواد و مادری که دانش دارد بسیار می‌تواند متفاوت‌تر از مادری باشد که دانش و اطلاعات و یا سواد مناسبی ندارد. چرا مادر باسواد می‌تواند از مادر بدون دانش متفاوت باشد؟ به این خاطر که فرزندان ما در شرایط مختلف در جامعه حضور دارند و نگاه فرزندان ما را اتفاقات مختلف تغییر می‌دهد اگر من به عنوان یک پدر یا مادر بخواهم عصبانیت، تنفر، کج خلقی، انعطاف‌پذیر بودن و یا انعطاف‌ناپذیر بودن فرزندم را و یا ترس‌ها، تنش‌ها، ضربه‌های روحی و یا آسیب‌هایی که ممکن است در مسیر زندگی برای او پیش بیاید و یا عزت نفس فرزندم و کنترل احساسات که نیاز است فرزندم داشته باشد را مدیریت بکنم یا آگاهی نسبت به او داشته باشم.

مادران اولین گروه‌هایی هستند که در مطالعه نقش دارند

 خیلی وقت‌ها ما به عنوان پدر و مادر نمی‌دانیم که فرزندمان را تشویق و یا تنبیه کنیم و یا نمی‌دانیم که رقابت بین فرزندان را چگونه کنترل کنیم، خیلی وقت‌ها با صحبت کردن با فرزندانمان متوجه می‌شویم آنها لاف‌های کودکانه می‌زنند یعنی بزرگ نمایی‌های کاذب دارند. چطور می‌توانم با این فرزندم مواجه بشوم و چطور می‌توانم با او برخورد کنیم و چطور دوست داشتن و دوست داشته شدن و نشدن را به او یاد بدهیم؟ اینها نکاتی است که اگر بخواهم به عنوان یک مادر خانواده به فرزندم یاد بدهیم حتما نیاز به مطالعه داریم، ما به عنوان پدر و مادر نیاز داریم که به کودکانمان کمک کنیم تا آنها از محیط های خطر و یا محیط‌هایی که ممکن است برای آنها آسیب زننده باشد، فاصله بگیرند.  اگر من به عنوان پدر یا مادر، این اطلاعات و آگاهی را نداشته باشم، آیا می‌توانم در عرصه های مختلف و مشکلات مختلفی که برای فرزندم به وجود می‌آید آن را مدیریت کنم؟ ممکن است در نگاه اول بگوییم که آیا ما واقعا باید همه اینها را بدانیم؟ الزما نیاز نیست، یعنی اگر قرار باشد من با کج خلقی فرزندم برخورد کنم، کافی‌ست که من به محتوای اطلاعاتی و یا منابع اطلاعاتی که نیاز دارم مراجعه کنم. کافی‌ست من از دوستان خوب و از منابع با سواد و با اطلاع کمک بگیرم. به عنوان مثال کتابی داریم به اسم سارای لجباز، وقتی من این کتاب را میخوانم خیلی خوب میتوانم متوجه شوم که وقتی سارای لجباز با مادرش لجبازی می‌کند به عنوان مادر چه کاری باید انجام بدهم که با چرایی لجبازی فرزندم آشنا شوم و مسیر اصلاح لجبازی فرزندم را به صورت منطقی و درست پیش ببرم.

اگر قرار باشد ما جامعه­ ی موفق داشته باشیم باید حواسمان به مادران باشد، مادران اولین گروه‌هایی هستند که در مطالعه نقش دارند. اگر دیدگاه مادر نسبت به مطالعه و کتابخوانی قوی‌تر باشد بی‌تردید این فرهنگ را در فرزند خودش هم ترویج می‌دهد.

مادران با اینکه دغدغه‌های زیادی دارند، اما اگر ما یک مادر با دانش و اطلاع و باسواد داشته باشیم چه بسا ممکن است که این مادر بتواند مسیر درستی را در مقابل فرزندش قرار بدهد و بسیاری از نکات منفی و مشکلاتی که ممکن است برای فرزندش اتفاق بیفتد را عملا رفع کند.

 با بسیاری از مادران که صحبت می‌کنیم می‌گویند که در پیام رسان‌ها هستند و از این منابع استفاده می‌کنند، به نظر من این نکته‌ی خوبی است، یعنی اگر من به عنوان یک مادر در فضای مجازی حضور داشته باشم البته نه به صورت همیشگی، زمان‌هایی برای خودم در نظر بگیرم که درآن زمان‌ها سعی کنم به سراغ مطالعه و یا خواندن مطالبی بروم که صحیح و درست و مناسب باشد.

 حتما می‌دانید که در شبکه‌های اجتماعی معمولا هر اطلاعی از هر منبعی و به هرشکلی منتشر می‌شود، اینکه آیا این مطلب درست باشد یا غلط و یا محتوای آن مناسب باشد و یا نامناسب یک مقدار پیچیده است و کار را برای ما سخت می‌کند. یک مهارتی وجود دارد به نام مهارت سواد اطلاعاتی، اگر مادران با این مهارت آشنا شده و بتوانند اطلاعاتی که نیاز دارند را ارزیابی کنند که کدام اطلاعات خوب است و یا کدام اطلاعات مناسب و مرتبط است یا خیر، شاید هم در وقت آنها صرفه‌جویی شود و هم زمینه ساز فرصت بیشتر برای مطالعه بیشتر باشد.

بعضی وقت‌ها مادرها خودشان قبول دارند و می‌گویند درست است اگر ما یک مقدار زمان را مدیریت کنیم می‌توانیم لابه لای کارهای روزمره یک مطالعات عمیقی داشته باشیم اما یک مشکلی که وجود دارد یا آن کتاب در دسترس ما نیست و یا اینکه فاصله ما تا کتابخانه زیاد است، مثلا فرض کنید من ممکن است هفته ای یک یا دوبار برای فرزندم به کتابخانه بیایم ولی برای خودم نه، در اینجا این ابزارهای اطلاع‌رسانی یا پیام‌رسان‌های فوری می‌تواند خیلی کمک کند. بنابراین اگر ما تلاش کنیم از این ابزارها استفاده‌ی درستی کنیم بی‌تردید می‌توانیم نقش موثری را در ترویج مطالعه و فرهنگ کتاب در جامعه داشته باشیم.

ما اگر بخواهیم در حوزه مطالعه یک مقدار قوی ترو حرفه ای تر عمل کنیم بد نیست هرازگاهی با یکسری از افراد که در حوزه خواندن، مطالعه و مواردی از این دست کار می‌کنند ارتباط بگیریم.اگر ما فرصت‌هایی را برای خودمان ایجاد کنیم مثل  ارتباط با  افرادی که در حوزه خواندن دانش و اطلاعاتی دارند چه بسا ممکن است زمینه‌ای برای مطالعه ما ایجاد بشود.

باید با افرادی که در حوزه خواندن و مطالعه دانشی دارند در ارتباط باشیم. معمولا این افراد دانش و اطلاعات لازم برای راهنمایی ما دارند،  نوشته های آنان سرشار از توصیه‌هایی است که این توصیه‌ها چه بسا ممکن است برای ما مثل یک تلنگر و یا مثل یک نکته همیشه در ذهن ما باقی بماند و از آن توصیه در زمان مناسب استفاده کنم.

وقتی زندگی‌نامه‌های اندیشمندان بزرگ کشور و دنیا را مطالعه می‌کنیم، در میابیم که یکی از مهمترین و بهترین کارهایی که این بزرگان انجام می‌دادند مدیریت زمان بوده است.

محیط‌ را برای مطالعه خوشایند کنید

به نظر می‌رسد اگر بخواهیم شروع کنیم به خواندن هیچ وقت دیر نیست! ما برای شروع ابتدا باید چیزهایی را بخوانیم که به آنها علاقه داریم، یعنی لازم نیست که ما حتما  از کتاب‌های سنگین یا از مقالات پیچیده شروع کنیم. خیلی وقت‌ها خواندن یک رمان یا یک ‌داستان کوتاه فارسی یا انگلیسی می‌تواند به ما کمک کند ضمن اینکه از زمان خودمان استفاده درست می‌کنیم، می‌تونیم دانش خودمان را در این حوزه قوی تر کنیم.

نکته ای که وجود دارد این است که اگر ما محیط خواندن خودمان را خوشایند کنیم این محیط می‌تواند به ما کمک کند که خواندنمان یک مقدار حرفه‌ای تر و قوی‌تر باشد. درست است که ما با کمبود فضا در خانه مواجه هستیم اما بعضی از کتابخانه‌های ما مثل کتابخانه دانشگاه سمنان که جزء معدود کتابخانه‌های جالب و جذاب کشور هستند محیط های خیلی خوبی را برای خواندن ما ایجاد می‌کنند که اگر ما در این محیط‌ها بتوانیم حضور داشته باشیم و از آن فضا استفاده کنیم چه بسا بتوانیم از این محیط برای خواندن بهتر و بیشتر استفاده لازم را ببریم.

یکی از توصیه‌های دیگر که می‌شود برای خوندن کرد و باعث بشود که ما هم یک مقدار در فضای خواندن قوی‌تر عمل کنیم، این است که هرازگاهی به خودمان قول دهیم یک بخشی از کتاب و یا یک بخشی از غزل حافظ و یا یک نوشته‌ای از چهره‌های شاخص را در حوزه کاری خودمان یا در حوزه های عمومی بخوانیم. مثلا من بسیاری از مواقع به دانشجویانم توصیه می‌کنم که حداقل در هفته یک غزل از سعدی یا حافظ را بخوانند، این خواندن ضمن اینکه لذتی به ما می‌دهد که وصف ناپذیر است در عین حال کمک می‌کند که با این آثار انس پیدا کنیم و از آنها استفاده خوبی ببریم.

یکی از کارهای دیگر که می‌توانیم انجام بدهیم هرازگاهی به سایت یکی از ناشرانی که کتاب‌های مورد علاقه ما را چاپ می‌کند سر بزنیم و بد نیست لیستی از ناشرانی داشته باشیم که ممکن است به یک یا چند کتاب آن علاقه داشتیم، چه بسا ممکن است که در داخل آن سایت کتاب‌های جدیدتری را ببینیم که بازهم مورد علاقه ما باشد. این سر زدن به سایت‌ها که باعث می‌شود ما خلاصه‌ای از آثاری که چاپ شده را مشاهده کنیم .

همانطور که گفتم پدران و مادران نقش بسیار مهمی در تربیت و پرورش فرزندان دارند، بنابراین خوب است که من به عنوان پدر یا مادر هر از گاهی به سایت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سر بزنم، کانون پرورش فکری کودکان یکی از جاهایی است که می‌تواند به ما فهرستی از کتاب‌های خیلی خوب و جذاب و مرتبط با نیاز های کودکان خود را پیدا کنیم. حتما شما می‌دانید که در کانون گروهی از نویسندگان و متخصصان حضور دارند که براساس طبقه‌بندی سنی فرزندان ما محتوا هایی را در اختیار ما می‌گزارند، و همین به ما امکان را می‌دهد که چه کتاب‌هایی مناسب چه گروه سنی و با چه شخصیتی است، خوب است که ما به عنوان مادر و پدر با این منابع و طبقه‌بندی ها آشنا شده و بدانیم چه منابعی مناسب فرزندان ما است.

یکی از کارهای دیگر که ما می‌توانیم انجام دهیم که یک مقدار متفاوت‌تر از قبل عمل کنیم این است که، به اخبار کتابخانه های عمومی نزدیک خانه مان سر بزنیم. گاهی اوقات کتابداران برنامه‌هایی را برگزار یا اجرا می‌کنند که در آن به معرفی آثاری می‌پردازند، که نکات بسیار جالبی به ما گوش زد می‌کند. اگر من به عنوان پدر یا مادر در این برنامه‌ها و نشست‌ها حضور داشته باشم ممکن از در این برنامه‌ها با نکات یا طرز فکرهایی آشنا شوم که مسیر زندگی ما را تغییر دهد. با یک جستجوی کوچک می‌توانیم از این برنامه‌ها و نشست‌ها اطلاع پیدا کرده و در آن برنامه‌ها حضور داشته باشم.
انتهای پیام