هورالعظيم، باتلاق‌ها، نيزارها و سواحل زيباي خليج فارس در جنوب و كوه‌هاي بلند و برف‌گير در تمامي شمال و شرق جلگه‌ي بسيار پست و گرم خوزستان، دورنما و چشم‌اندازها و اقليم‌هاي متفاوتي در چهار سوي استان فراهم آورده است.

به گزارش خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا)، استان خوزستان با مساحتي حدود 64 هزار و 236 كيلومتر مربع، بين 47 درجه و 41 دقيقته تا 50 درجه و 39 دقيقه طول شرقي از نصف‌النهار گرينويچ و 29 درجه و 58 دقيقه تا 33 درجه و 4 دقيقه عرش شمالي از خط استوا، در جنوب غربي ايران واقع شده است. اين استان از شمال غربي با استان ايلام، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقي و شرق با استانهاي چهارمحال و بختياري و كهگيلويه و بويراحمد،‌ از جنوب با خليج فارس و از غرب با كشور عراق هم مرز است.

مركز استان خوزستان، شهر اهواز و ساير شهرهاي آن؛ آبادان، انديمشك، اهواز، ايذه، باغ ملك، بندر ماههشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول،‌ دشت آزادگان، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر و مسجد سليمان است.

شمال و شرق خوزستان را سلسله جبال زاگرس فراگرفته است كه ارتفاعات آن در جهت جوب غربي كاهش مي‌يابد، بطوريكه در نواحي جنوبي‌تر به صورت تپه ماهورهايي نمايان مي‌شود.

استان خوزستان را از نظر پستي و بلندي مي‌توان به دو منطقه‌ي كوهستاني و جلگه‌اي تقسيم كرد. منطقه‌ي كوهستاني در شمال و شرق استان قرار گرفته و منطقه‌ي جلگه‌اي آن از جنوب دزفول، مسجدسليمان، رامهرمز و بهبهبان آغاز و تا كرانه‌هاي خليج فارس و اروند رود ادامه مي‌يابد. استان خوزستان داراي آب و هواي مختلف است؛ آب و هوايي نيمه بياباني كه شهرهاي آبادان، خرمشهر، ماهشهر، هنديجان، دشت آزاداگان و نواحي دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و نواحي شمال اهواز را در بر مي‌گيرد. آب و هواي استپ گرم كه نواحي شمال دزفول، بهبهان، رامهرمز، شوشتر و شمال اهواز را در بر مي‌گيرد.

استان خوزستان تحت تاثير سه نوع باد جريان سرد نواحي كوهستاني و باد شرجي، جريان گرم و مرطوبي از خليج فارس است كه به سوي جلگه مي‌وزد و باد سموم كه از عربستان مي‌وزد و هميشه مقداري شن، خاك و رطوبت همراه دارد، قرار دارد.

«جاذبه‌هاي طبيعي»

«درياچه‌ي سد دز»

اين سد به ارتفاع 203 متر بلندترين سد خاورميانه و ششمين سد مرتفع جهان در 15 كيلومتري شمال شهر دزفول بر روي رودخانه دز بنا گرديده است كه پس از اتمام قادر خواهد بود حدود ¾ ميليارد متر مكعب آب در درياچه‌اي به وسعت 63 كيلومتر مربع ذخيره سازد. احداث اين سد و تنظيم جريان رودخانه اين امكان را بوجود مي‌آورد كه دو رودخانه دز و كرخه از طريق كانالي به طول 8 هزار و 500 متر و عرض 9متر و ظرفيت 20 متر مكعب در ثانيه به هم متصل گردد و آب كافي براي آبياري متجاوز از 30 هزار هكتار از اراضي واقع در منطقه كرخه تامين گردد.

درياچه‌ پشت سد نيز امكانات فراواني براي بهره‌برداري‌هاي جهانگردي و تفريحي فراهم خواهد شد.

«درياچه‌ي سد كرخه»

سد كرخه در سال 1334 شمسي بر روي رودخانه كرخه بنا شد، اين سد از نوع سدهاي انحرافي است كه آب رودخانه كرخه را به داخل دو شهر منحرف مي‌كند. طول سد 192 متر و ارتفاع آن 9 متر است. سد در وسط يك قسمت آبريز دارد كه طول آن 123 متر و ارتفاع آن از بستر رودخانه 5 متر است. درياچه‌ي اين سد نيز امكانات فراواني براي بهره‌برداري‌هاي جهانگردي فراهم آورده است.

همچنين سدهاي عباس‌پور (سد كارون) و خليل‌خان (چهاربري) نيز قابليت بهره‌برداري براي جهانگردي دارند.

«تالاب شادگان»

تالاب بين‌المللي شادگان 296 هزار هكتار مساحت دارد و از شمال به شادگان و خور «دورق» و از جنوب به رودخانه‌ي بهمنشير، از غرب به جاده دارخوئين و آبادان و از شرق به آب‌هاي خورموسي محدود مي‌شود. سطح تالاب با گياهان آبدوست چون لويي، چولان و گياهان غوطه‌ور پوشيده شده و محل بسيار مناسبي براي پذيرش پرندگان آبزي مهاجري است كه در پاييز از شمال اروپا، كانادا و سيبري به اين منطقه روي مي‌آورند. در اين تالاب انواع ماهيان آب شيرين و شور مانند بني، شيربد، حمري، شانك، ماهيهاي پرورشي و پرندگاني چون فلامينگو، حواصيل، لك‌لك، غاز وحشي، اردك، گراز و … زيست مي‌كنند. تنها زيستگاه و محل زاد و ولد اردك كركري در جهان اين تالاب است و پرندگاني چون «گيلانشاه خالدار» و «اكراس آفريقايي» نيز از نمونه‌هاي بسيار كميابي هستند كه در اين منطقه يافت مي‌شوند. تالاب شادگان زيستگاه يك سوم از گونه‌هاي جانواري و گياهي در معرض خطر نابودي است. اين تالاب طبق مصوبه‌ي شوراي عالي حفاظت از محيط زيست تحت عنوان «پناهگاه بين‌المللي حيات وحش شادگان» به سازمان محيط زيست واگذار شده است.

«هورها، باتلاق‌ها»

در استان خوزستان به علت ارتفاع پايين، در قسمتي از كرانه‌ها به وسيله دريا و در ساير نقاط به واسطه جريان رودخانه‌ها، باتلاق‌هاي وسيعي به وجود آمده است كه به واسطه‌ي آب دائمي و زياد به اسم «هور» معروف‌اند. هورالعظيم، هور مزرعه و الدورق از اين جمله هستند.

«هورالعظيم»

هورالعظيم بزرگترين هور خوزستان از آبهاي كرخ، دويرچ و قسمتي از آبهاي اروند رود تشكيل شده است. اين هور بزرگ كه به طول يكصد كيلومتر و با عرص 15 الي 75 كيلومتر، از طرف غرب به وسيله رودخانه دجله، از طرف شرق به وسيله جلگه صاف ايران محدود شده است و در خاك عراق از طرف جنوب تا كنار دجله و از شمال تا چند كيلومتري شهر عماره ادامه دارد و در خاك ايران شهرهاي بستان، سوسنگرد و هويزه كاملا در كنار اين هور واقع شده‌اند.

هورالعظيم محصول آب اضافي رودخانه كرخه، دجله، دويرچ اس، سراسر هور از ني پوشيده است. عمق آب در كناره‌هاي هور كم است ولي تدريجا در وسط آن به چند متر مي‌رسد، اكثر طوايف در داخل اين هور مامن بسيار امني براي خود تهيه مي‌كنند كه از بهم پيوستن ني‌ها ساخته مي‌شود. اين طوايف اكثرا به پرورش گاوميش در هور و اطراف آن اشتغال دارند. حركت در هور با راهنمايي اشخاص مطلع سهل و با قايق‌هاي مخصوص انجام مي‌گيرد.

«رودها و چشمه‌ها»

خوزستان با وجوديكه آب و هواي گرمي دارد ولي بستر رودهاي مهمي چون رودخانه‌ي كارون و اروند، با قابليت كشتيراني در آنها و رودهاي ديگري مانند زهره، جراحي - مارون، خور، نهرگاهي، بهره، شاهور، مرغاب، آب سوسن، آب شلا، ابوالعباس، اعلا، دره حراز (دمه‌لي)، بولاواس، صيدون، ليراب، رامهرمز و … است.

همچنين چشمه‌هاي آبگرم و معدني عين خوش، دهلران، گراب، سي‌زنگر، گلگير، هر كدام استفاده‌هاي درماني متفاوتي دارند كه تا كنون بهره‌برداري گسترده‌اي از اين چشمه‌ها صورت نگرفته است.

«ارتفاعات و قله‌ها»

مهمترين ارتفاعات بالاي دو هزار و 500 متر استان خوزستان؛ تاراز، تلگه، تورك، دوتو، كله، مونگشت است كه دامنه‌ي برخي از اين كوه‌ها از جنگل پوشيده شده و در نوع خود جذابيتي خاص ايجاد كرده است.

«جلگه‌ها و دشت‌ها»

جنوب و غرب استان خوزستان اراضي جلگه‌اي است كه به سطح فرسايشي رسوبات جوان دوره‌ي ترشياري گسترش يافته است و هنوز تپه‌هايي از ساختمان گذشته آن در اطراف اهواز به چشم مي‌خورد. قسمت اعظم اين جلگه از آبرفتهاي رودهاي كارون، كرخه و جراحي تشكيل شده است. اين جلگه با شيب ملايمي به سوي جنوب تا سواحل خليج امتداد دارد و شمالي‌ترين نقطه‌ي آن حوالي دزفول است. قسمت جنوبي آن از اراضي بسيار پست و سطحي تشكيل شده كه از تاثير جزر و مد دريا به وجود آمده است. خاك اين قسمت فوق‌العاده شور است.

«فضاهاي جنگلي»

براثر تنوع آب و هوا نوع خاك، برخي از مناطق خوزستان را جنگل‌هاي تنگ و بوته‌زار، درختچه‌ و درختان پوشانيده است. خوزستان در ادوار گذشته پوشش جنگلي انبوه‌تري داشته است. برخي سياحان نوشته‌اند كه كرانه‌هاي كارون ما بين خرمشهر و اهواز با درختان تبريزي، گز و انواع ديگر كاملا مشجر بوده است. در دامنه‌ي كوه سولك و كوه دزگه جنگل بزرگي از درختان بلوط، بادام جنگلي، بن و غيره وجود دارد. در كرانه رودخانه‌ي كرخه جنگل وجود دارد و در دو طرف رودخانه دز درختان بزرگ و درهمي به چشم مي‌خورد.

مسير اكثر رودخانه‌ها سراسر از درختان جنگلي گز پوشيده شده است.

درخت سدر يا كنار از گياهان خاص اين منطقه است كه از ميوه، برگ و چوب آ ن استفاده فراوان مي‌شود. درختان كهور،‌بده، خرزهره، استبرق و انواع اكاليپتوس نيز در خوزستان يافت مي‌شود.

جنس درختان جنگلي بيشتر بلوط است. مراتع خوزستان از نوع مراتع قشلاقي نامرغوب است كه در مناطق كوهستاني پوشش گياهي غني تري دارد.

در فصل بارندگي كه از نيمه آبان شروع مي شود و تا اواخر فروردين ماه ادامه مي‌يابد، كم كم بر روي تپه‌ها و زمين‌هايي كه از خاك مناسب برخوردارند، گياهان خودرو مي‌رويند. در نواحي مرطوب جنس گياهان از نوع گلسنگ، قارچ و خزه است. در نواحي غير مرطوب انواع گياهان بومي مي‌رويد. پوشش گياهي در ارتفاعات شمال شرقي موجب گرديده كه عشاير اين منطقه به پرورش دام بپردازند. اين منطقه به عنوان مراتع گرمسيري ايل بختياري مورد استفاده قرار مي‌گيرد. پوشش گياهي شمال و شمال شرقي به صورت استپ كوهي و كوهپايه‌اي است و درختاني از قبيل بلوط، بن،‌انجير، بادام كوهي، كنار،‌سدر و بوته‌هايي از گون دارد.

«مناطق حفاظت شده و حيات وحش»

سواحل زيباي درياي خزر، كوه‌هاي بلند و برف گير، باتلاق‌ها و نيزارها، جلگه‌هاي پست و گرم، اقليم متفاوت و تضاد آشكاري را در محدوده‌اي چنين تنگ به همراه داشته كه موجب غنا و تنوع چشمگير حيات وحش شده است.

در خليج فارس بيش از 200 نوع ماهي وجود دارد كه از نظر تنوع و ذخيره پروتئين از بهترين و كم نظيرترين ذخاير حيات وحش كشوربه حساب مي‌آيد.

از سوي ديگر پرندگاني چون غاز، مرغبي، مرغ نوك دراز، پليكان، حواصيل اردك، لك لك، هوبره، مرغ ميش فلامينگو و درنا كه در سواحل جنوب و در ميان هورها و نيزارها زندگي مي‌كنند به غناي حيات وحش اين نواحي افزوده‌اند. در صورت برنامه ريزي و ساماندهي اين نواحي و جاذبه‌هاي دل انگيز و زيباي اين باتلاق و هورها به قطب‌هاي توريستي تبديل مي‌شوند.

پرندگان دريايي كه هميشه نام و مكان زيست آنها اسرار آميز، الهام بخش و رويايي بوده است،‌در سراسر استان پراكنده‌اند. پرندگان ديگري نيز مانند كبك، تيهو، باقرقره، قمري، سار، كلاغ سياهو ابلق در لابه لاي دره‌ها و بيشه‌ها و كشتزارهاي اين استان به وفور يافت مي‌شوند. اگرچه از يكصد سال پيش به اين طرف ديگر اهالي اطراف رودخانه‌ها، هورها و كوهپايه‌ها چندان وحشتي از شيرها و پلنگ‌ها ندارند و جانوران گوشتخواري از اين دست كمياب شده‌اند ولي هنوز گوشتخواراني چون گرگ، گربه وحشي،‌دله يا عروسك، گوركن، عسل خوار و كفتار در اطراف بيشه‌ها، رودخانه‌ها و دره‌هاي اطراف كوه‌ها وجود دارندو ممكن است كساني در لابه لاي درخت‌هاي بادام كوهي، بلوط، توت اين نواحي بتوانند سنجاب‌هاي ايراني دم بلند، پرمو، دم فرفر و بدن قرمز حنايي را ببينند كه در حال بيرون آمدن از حفره يكي از درخت‌ها هستند. گربه تيغي يا تشي جونده ايراني و نيز انواع موش‌هاي سياه و موش‌هاي دوپاي 5 انگشتي و سه انگشتي، خرگوش وحشي در گوشه و كنار اين استان به چشم مي‌خورد.

همچنين مناطق حفاظت شده «كرخه» و «دز» به دليل اينكه زيستگاه گوزن زرد ايراني و داراي بيشه‌هاي انبوه و بكر هستند ارزش‌هاي جهانگردي دارند.

«آثار باستاني و يادمان‌هاي تاريخي»

خوزستان صاحب تمدني ديرين و كهن از زمان عيلامي‌ها است و همواره حوادث متعددي را به خود ديده كه امروز سند زنده‌اي از آن روزگار سپري شده است.

دو شهر باستاني و تاريخي شوش و شوشتر با وجود آثار يافت شده و قدمت فراوان نشان از تمدن بسيار كهن ايران دارد كه مكشوفات و بناهاي تاريخي موجود در اين شهرها، شگفت هر نظاره گري را به لحاظ ديرينه‌گي و زيبايي بر مي‌انگيزد.

كاخ‌هاي ايوان كرخه، صفه سليمان سرمسجد،‌شائور (اردشير)، آپادانا (داريوش) و قلعه‌هاي سلاسل، رستم، رستم عقيلي، تل،‌تزك دز،‌بردي، خواجه، ليت‌ (ريت)، ديزه وراز، ارك (ارخ)، يزدگرد يا تاشاري، ارجان، دختر،‌گلاب،‌گل و ده مرد، باسيف، آكروپل (شوش)، سيم بند (طاقا) و پل‌ها كاروانسراهايي چون دزفول، كرخه، شادروان، لشگر، بند گرگر، حاج خدايي، ارجان، كسري، بند بكان، نگين، آب شور، نفس كش ياشاه علي، شوشتر، دزفول. بندها و آسياب‌ها، حمام‌هايي مانند وزير، محله بكان، كرناسيون، آب انبار مله پيرگل سرخ، به همراه خانه‌هاي قديمي از جمله مستوفي و معابد باستاني چون زيگورات (جغازنبيل)، برد نشانده، توعاشقون (اتاق عاشقان)، محراب مسجد، كتيبه‌ها و مساجد و امام زاده‌ها از جمله آثار قديمي و كهن اين خطه محسوب مي‌شوند كه به انتظار مسافران نشسته‌اند.

«غارهاي تاريخي»

«اشكفت سلمان»

غار سلمان در فاصله 3 كيلومتري جنوب غربي شهر ايذه كنوني، در انتهاي دره‌اي واقع شده است. اشكفت سلمان محوطه اي وسيع است كه در درون صخره طبيعي كوه به صورت سرپناهي با آثار آبرفتي و يك چشمه آب شيرين گوارا (كه از درون غاري كوچك و باريك بيرون مي‌آيد) تشكيل مي‌شود. روبروي مجموعه اشكفت سليمان در سمت راست و در منتهي اليه كوهي كه روبروي آن است دو نقش نيم رخ برجسته كه در درون دو چهارگوش معقر حجاري شده‌اند،‌ وجود دارد. در شرق اين دو لوحه اشكفت بزرگ يعني سايه بان خميده‌ كوه قرار دارد كه در زير آن بر روي بدنه كوه يك كتيبه مستطيل شكل ميخي و چند نقش حجاري شده و در زير اين كتيبه كه در ارتفاع قرار دارد، محل نشستن و تختگاه و يا انجام مراسمي ديده مي‌شود.

«غار كهناب (اشكفت كهناب)»

اين غار از تنگ انبار سفيد لالي بخش لالي در مسجد سليمان شروع و به منطقه چلوار ختم مي‌شود. اين منطقه بسيار ديدني و سياحتي است كه براي باستان شناسان و جهانگردان جالب توجه است.

«آبشارهاي تاريخي شوشتر»

اين آبشارها در كنار شاخه گرگر و در نزديكي سيكا قرار دارند، آبشارهاي شوشتر در سال 1233 هجري قمري براي نگهداري (بندميزان) ساخته شده است و براي جلوگيري از ويراني مجدد بند، در همان سال و يك كيلومتر پايين تر از بند ميزان، بند (سد) ديگري احداث كردند و سپس دهانه‌هاي سد ميزان را مسدود نمودند، وقتي كه مسير رود گرگر خشك شد،‌سد گرگر را در مسير رودخانه گرگر ساختند، همچنين رخنه‌هايي از بالاي اين سد به پايين آن در دو ديواره رودخانه مشرف به دره رود گرگر در ميان صخره احداث كردند. در نتيجه آب پشت سد گرگر در مسير رخنه‌هاي ديواره رودخانه به طرف پايين سرازير شد و آبشارهاي كنوني به وجود آمد و با اين عمل خطر شكستن بند ميزان از بين رفتن.

قبل از آنكه برق شهر به برق سراسري وصل شود از نيروي اين آبشارها براي توليد برق استفاده مي‌شد. همچنين از زماني كه تونل كوهرنگ احداث و مقداري از آب رودخانه كارون به آب زاينده رود اضافه شد و نيز با احداث سد شهيد عباسپور (كارون) از مقدار آب آبشارها كاسته شده ولي هنوز هم آبشارها با عظمت و باشكوه به نظر مي‌رسند و هر بيننده‌اي را به تحسين وا مي‌دارند و از مهم ترين جاذبه‌هاي استان خوزستان به شمار مي‌روند.

«روستاها و شهرهاي تاريخي»

«روستالي گتو ندشوشتر»

آثاري در سواحل رود كارون و در قسمت جنوب شهر به روي تپه كم ارتفاعي به دست آمده مانند آجرهاي بزرگ و سرخ رنگ است و مهمترين آثار تاريخي و مذهبي گتونه معبد زيگورات گتونه كه احتمالا معبدي عيلامي بوده و بر روي تپه‌اي در جنوب شهر گتوند قرار دارد و قلعه رستم نيز در شمال گتونه بر روي تپه‌اي واقع شده است. مقام علي و بقعه‌هاي شاه سليمان و پيراحمد در اين روستا قرار دارند.

«روستاي شمي»

اين روستا در دهستان شمي شهرستان ايذه واقع شده در فاصله 9 كيلومتري اين روستا آثار باستاني بسيار زيبا و مشهوري نظير مجسمه‌هاي بزرگ برنزي، سنگ هاي مرمري، گورهاي باستاني، از دوره پارت‌ها كشف شده است. برخي از اين مجسمه‌ها و اشيا به دست آمده جز شاهكارهاي ريخته گري و فلز گدازي است. گورستان شمي نيز به دوره ساسانيان مربوط است.

«شهر لورساساني»

شهر لورساساني در محدوده انديمشك واقع شده كه تا قرون وسطي آباد بوده ولي پس از آن ويران شد.

«ويرانه‌هاي شهر به گوار» (آثار جلگه تشون)

در غرب دشت بهبهان كه امروز آبادي‌ها و مزارع كوچك و متعدد در اطراف آن پراكنده است، خرابه‌هاي شهري به نام كلگه زار وجود دارد كه همه آثار شهر «به گواد» يا «به ارآمد گواد» يا «به گواز» در اين محل و در زير خاك تپه‌ها و ساختمان‌هاي اين منطقه قرار دارد كه روزگاري شهري بزرگ بوده است. بر طبق بعضي گزارش‌هاي تاريخي اين شهر به روزگار آبادني و رونق مركز يا حداقل محل شعبه بزرگي از كليساي ريوار دلشير بوده كه نمايندگان و اسقف‌هاي آنان از اين شهر به جزيره سيلان و سرانديب و هندوستان اعزام مي‌شده‌اند و كليساي هندوستان و سيلان را هدايت مي‌كرده اند.

ويرانه شهر مختارك، محوطه باستاني ارجان، شهر باستاني دستوا، جندي شاهپور، آسك دكلات و روستاي باستاني صالحك از جمله منطقه‌هايي است كه مي‌توان گذر تاريخ و حضور تمدن ايراني را در آنها نظاره كرد.

«صنايع دستي»

صنايع دستي خوزستان خاصه منسوجات و صنعت حرير بافي در گذشته رونق داشت به قول المقدسي جغرافي دان عرب شهرهاي شوشتر، يزد، فسا در بافتن منسوجات ابريشمي مشهور بوده‌اند.

عبابافي در شوشتر و اطراف آن متداول است. در شوشتر كارگاه‌هاي بافندگي عباي نازك و كارگاه‌هاي بافندگي عباي ضخيم وجود دارد.

در شادگان نيز عبابافي رواج دارد در خوزستان بافت مقنعه (روسري نازك) و بافت چفيه (روسري مردانه) رواج دارد.

همچنين در شوشتر ملحفه (ملافه) و در دزفول لنگ بافته مي‌شود. جاجيم بافي در شادگان رايج است.

صنعت زرگري نيز در تمام خوزستان و حتي در دهات و كپرهاي فقرا رواج داشته است. قاليبافي ، قلابدوزي، جاجيم، گليم، حصير و بوريا از ديگر صنايع دستي استان محسوب مي‌شوند. استخراج و تصفيه نفت در پالايشگاه‌هاي آبادان، دستگاه تقطير در مسجد سليمان. پالايشگاه گاز بيدبلند، صنعت پتروشيمي مشتمل بر مجتمع شيميايي رازي، مجتمع پتروشيمي آبادان، خارك، ايران - ژاپن، كارخانجات نورد و لوله اهواز، ذوب آهن گازي ايران شهر، صنايع سبك: قند سازي، كاغذسازي، بسته بندي خرما، صنعت ماهي گيري، توليد برق و معادني چون نفت، گاز، نمك، گوگرد، لاشه آهكي، سيليس، سنگ گچ و سنگ آهك اهميت اين استان را به لحاظ اقتصادي ژئوپولتيك دوچندان مي‌كند.

خوزستان از گذشته شاهد درگيري‌ها و جنگ‌هاي متعددي بوده ولي حضور تاريخ و تمدن‌هايي چون عيلامي و جاذبه‌هاي طبيعي بي بديل، اين استان را به تاريخي زنده و مجموعه‌اي جاذب تبديل كرده است.

انتهاي پيام