اشاره:
آن‌چه در پي مي آيد پنجمين بخش از مقاله‌ي نهالستان ميوه‌هاي معتدله و مسائل مربوط به آن است كه توسط دكترعلي ايماني عضو هيات علمي بخش تحقيقات باغباني در سازمان تحقيقات و آموزش كشاورزي موسسه‌ي تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر وزارت جهاد كشاورزي تدوين شده است.    
با شناخت كامل از ويژگي‌ها و توليد محصولات باغباني كه حدود بخش عظيمي از نياز غذايي روزمره بشر را تامين مي‌كند و پرداختن به اين موضوع مهم و استراتژيك در كشور مي‌توان علاوه بر ايجاد امكانات درآمدزايي و اشتغال‌زايي در اقتصاد كلان كشور، درآمد ملي را نيز افزايش داد. براي دست‌يابي به هدف در پيش گفته شده افزايش توان علمي و تحقيقاتي باغباني كشور، جذب نيروهاي متخصص و توسعه‌ي ارقام و پايه‌هاي مناسب (نهال مرغوب) مهم و ضروري است؛ چراكه در تجارت به‌ويژه تجارت بين‌المللي و هم‌چنين كسب تاييديه‌ي سلامت محصولات كشاورزي در بازارهاي داخلي و خارجي نيازمند افزايش مرغوبيت و كيفيت محصولات و هم‌چنين اجرا و تدوين آئين نامه‌ها و استاندارهاي ملي و بين المللي است. بنابراين  اگر قابليت‌ها و امكانات توليد محصولات باغباني با تحقيقات در جهت افزايش كيفيت توليدات كشاورزي همراه شود مي‌توان به رونق اقتصاد باغباني اميدوار بود.
دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، آشنايي با مفاهيم تخصصي و فني در هر حوزه را مقدمه‌ي ايجاد يك عرصه‌ عمومي براي گفت وگوي دانشگاهيان و حرفه‌مندان با مديران و سياست‌گذاران درباره‌ي سياست‌ها و استراتژي‌ها و برنامه‌ها در آن حوزه مي‌داند و اظهار اميدواري مي‌كند تحقق اين هدف، ضمن مستند سازي تاريخ فرآيند سياست‌گذاري عمومي و افزايش نظارت عمومي بر اين فرآيند، موجب طرح ديد‌گاه‌هاي جديد و ارتقاي كيفيت آن در حوزه‌هاي مختلف شود.
سرويس مسائل راهبردي دفتر مطالعات خبرگزاري دانشجويان ايران، ضمن اعلام آمادگي براي بررسي دقيق‌تر نياز‌هاي خبرنگاران و سياست‌پژوهان محترم، علاقه‌مندي خود را براي دريافت (isnakeshavarzi@yahoo.com) مقالات دانشجويان، پژوهشگران، حرفه‌مندان، مديران و سياست‌گذاران محترم در ارائه‌ي عناوين جديد مقالات و يا تكميل يا ويرايش آن‌ها اعلام مي‌كند.
در ادامه متن كامل مقاله به حضور خوانندگان گرامي تقديم مي‌گردد.

*عمليات پيوند در نهالستان*

پيوند به عملي گفته مي‌شود كه در آن قطعه‌ي از يك گياه بر روي قطعه‌ي ديگر طوري قرار داده ‌شود كه از اتصال و اتحاد آن دو قطعه گياه واحدي به‌وجود ‌آيد و بتواند به‌عنوان گياه مستقل رشد و نمو كند. قسمت فوقاني كه تنه، انشعابات شاخه و برگ را به‌وجود بياورد پيوندك ( Scion) و قسمت تحتاني را كه ريشه را تشكيل مي‌دهد پايه (Root – Stock, Under – Stock) مي‌نامند. گاهي براي كنترل اندازه درخت يا غلبه بر ناسازگاري پيوند، بيش از يك گياه بر روي پايه پيوند زده مي‌شود كه معمولا گياه ميان پايه تنه و گاهي انشعابات اوليه را به وجود مي‌آورد و بر روي آن رقم اصلي را پيوند مي‌زنند اين نوع پيوند واسطه و شاخه مزبور را ميان ساقه (Inter – Stem) يا ميان پايه (Inter – Stock) مي‌گويند.

هدف از پيوند: همان گونه كه اشاره شد پيوند يكي از روش‌هاي تكثير غيرجنسي است كه از آن درمواردي كه در ادامه به آن اشاره مي‌شود استفاده مي‌كنند:
الف ـ تكثير بوسيله‌ي ساير روش‌هاي امكان‌پذير نباشد
ب ـ ايجاد فرم (دسه) ويژه طبيعت
ج ـ استفاده بهينه از خصصويات ويژه پايه‌ها براي نمونه  ايجاد مقاومت در برابر سرما، آفات، بيماري‌ها كنترل اندازه و غيره
د ـ كاهش دوره‌ي نونهالي
هـ ـ تست آلودگي بيماري‌ها به‌ويژه بيماري‌هاي ويروسي

فرآيند جوش خوردن پيوند: به‌طور كلي مي‌توان گفت كه از نظر فيزيولوژيكي، واكنش درخت نسبت به پيوند يعني جوش خوردن پايه و پيوندك بر اساس فرآيند ترميم انجام مي‌شود. به عبارت ديگر درعمل پيوند (بريدن شاخه) گياه به زخم وارده واكنش نشان داده و براي ترميم آن شروع به توليد كالوس مي‌كند. به‌هرحال در جوش خوردن پيوند يك سلسله اعمال فيزيولوژيكي در مراحل انجام مي‌شود كه در ادامه به توضيح آن مي‌پردازيم.
اولين گام موفقيت درجوش خوردن پيوند ايجاد تماس كامل ميان لايه‌ي زاينده‌ي پايه و پيوندك است. اين عمل بيشتر به تكنيك و مهارت پيوند زدن همانند ايجاد و برش يك‌نواخت، بستن نخ و به كار بردن چسب پيوند بستگي دارد.
در موقع پيوند هرچه فاصله ميان لايه‌ي زاينده‌ي پايه و پيوندك كمتر باشد كالوس ايجاد شده زودتر به همديگر رسيده و پيوند جوش مي‌خورد. به‌همين دليل در گياهان تك لپه‌اي جوش خوردن پيوند به‌دليل وجود كامبيوم ناپيوسته و پراكنده بودن دستجات چوب و آبكش در داخل بافت زمينه امكان‌پذير نيست.
فرآيند بعدي در مرحله‌ي جوش خوردن پيوند، ايجاد توده‌هايي از سلول‌هاي پارانشيم خاص تمايز نيافته با ديواره‌ي نازك (كالوس) از سلول‌هاي مريستمي لايه زاينده‌ي پايه و پيوندك است.
آزمايشات نشان داده است كه بيشترين مقدار بافت كالوس در پيوند جوانه از پايه توليد مي‌شود. در هر صورت كالوس انتقال آب و مواد معدني را از ريشه به پيوندك براي مدت كوتاهي ممكن مي‌سازد؛ اما براي ادامه مستمر انتقال آب و موادمعدني مستلزم ايجاد پل كامبيوم از كالوس حاصل از لايه‌ي زاينده‌ي پايه و پيوندك پس از 2 تا 3 هفته عمل پيوند است تا موجب تشكيل آوند‌هاي چوب و آبكش از پل كامبيوم مي‌شود تا پس از اين مرحله ارتباط موادغذايي ميان قسمت‌هايي هوايي و زيرزميني نبات پيوندي برقرار شود.
لازم به ذكر است كه منشاء آوندهاي چوب جديد از فعاليت‌ بافت پيوندك است نه از بافت پايه، بنابراين پس از انجام اعمال در پيش گفته شده در فرآيند پيوند، نبات پيوندي حاصل مي‌شود كه به‌عنوان واحد مستقل به رشد ونمو خود ادامه مي‌دهد.

*مراحل جوش خوردن* 

1 ـ تماس ميان لايه‌ي زاينده‌ي پايه و پيوندك
2 ـ توليد بافت كالوس
3 ـ به‌هم آميختن سلول‌هاي پارانشيمي حاصل از پايه و پيوندك
4 ـ به‌وجود آمدن ارتباط آوندي

شرايط گرفتن پيوند: از شرايط موفقيت براي گرفتن پيوند مي‌توان به موارد زير اشاره كرد:
ـ سازگاري پيوند (از نظر فيزيولوژيكي)
ـ قرابت نزديك (از نظر گياه‌شناسي)
ـ وجود لايه‌ي كامبيوم پيوسته (از نظر آناتوميكي)
ـ ايجاد تماس كامل ميان لايه‌ي زاينده پايه و پيوندك در عمل (تكنيك پيوند)
ـ وجود فاكتورهاي محيطي مناسب (از نظر شرايط بيروني)
ـ زمان عدم پيوند (مرحله رشد گياه، نوع پيوند)
ـ عدم آلودگي به آفات وبيماري‌ها (سالم بودن پايه و پيوندك)
-رابطه‌ي خويشاوندي ميان پايه و پيوندك (از نظر گياه‌شناسي)
يكي از فاكتورهاي موثر در گيرايي پيوند، وجود رابطه‌ي بوتانيكي ميان پايه و پيوندك است، هرچه اين رابطه از نظر تئوري فاصله گيرد به‌همان اندازه احتمال گيرايي پيوند كاهش پيدا مي‌كند و درعمل نيز اين حالت در پيوند درختان ميوه اتفاق مي‌افتد. به‌طوري كه پيوند ميان گياهان دوخانواده متفاوت غير ممكن مي‌باشد. اگر روابط اين دو را در دختان تيره‌ي گل سرخ بررسي كنيم مشخص مي‌شود كه گيرايي پيوند ميان گياهان از تيره به گونه افزايش مي‌يابد. (جدول مربوطه را در پيوست مشاهده كنيد)
با توجه به رابطه‌ي درپيش گفته شده مي‌توان گفت كه امكان پيوند ميان دو خانواده متفاوت و يا دو زير تيره‌ي يك خانواده وجود ندارد، براي نمونه گياهان تيره‌ي مركبات بر روي گياهان تيره‌ي گل سرخ و يا گياهان زيرتيره‌ي دانه ‌دارها و هسته‌دارها امكان‌پذير نيست.
پيوند ميان دوجنس گوناگون متعلق به يك زير تيره ممكن است امكان‌پذير باشد و يا نباشد براي نمونه پيوند گلابي بر روي به و زالزالك به‌منظور پا كوتاه كردن صورت مي‌گيرد؛ اما پيوند به بر روي گلابي امكان‌پذير نيست.
پيوند ميان گونه‌هاي دو زيرجنس گوناگون متعلق به يك جنس اغلب امكان‌پذير است، اما درجات ناسازگاري وجوددارد؛ براي نمونه پيوند گياهان متعلق به زيرجنس (هلو و بادام) بر روي زيرجنس آلو، به‌عنوان مثال بادام را مي‌توان روي آلو پيوند زد اما روي زردآلو ناسازگارست .

 سازگاري پيوند: يكي از فاكتورهاي مهم ديگر در گيرايي پيوند، سازگاري ميان پايه و پيوندك است، هنگامي‌كه پس از پيوند دو گياه توسط پيوند جوانه يا شاخه به عنوان يك گياه واحد به‌طور موفقيت‌آميز رشد بكند گفته مي‌شود ميان پايه و پيوندك سازگاري وجود دارد.
تشخيص سازگاري پايه و پيوندك در مراحل اوليه رشد مشكل است چون گاهي برخي از سازگاري‌ها به تدريج ظاهر مي‌شوند.

ادامه دارد.....