حجت‌الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: لقب‌های متعدد و فراوانی به امام هادی(ع) نسبت داده شده است که یکی از مهم‌ترین این القاب، «هادی» است که نشان‌دهنده نقش اصلی ایشان در هدایت مردم به سوی حق و دین است و این لقب در کنار القاب دیگری مانند «ابن الرضا» که به نسبت ایشان با امام رضا(ع) اشاره دارد و «عسکری» که به محل دفن و آرامگاه مقدس ایشان مربوط می‌شود، اهمیت بالایی دارد، علاوه بر این، لقب «نقی» نیز از جمله القاب معروف امام هادی(ع) است که به طهارت ذاتی و دوری ایشان از گناه و ناپاکی اشاره دارد و در میان عموم مردم بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است.

امام هادی(ع) و نقش ایشان در حفظ هویت دینی مردم

وی درباره شرایط سیاسی و اجتماعی دوران امام هادی(ع)، گفت: امام هادی(ع) در عصری زندگی می‌کردند که شرایط سیاسی و فرهنگی جامعه اسلامی به‌شدت پیچیده و متفاوت از دوره‌های قبل بود. این دوره شاهد شدیدترین سختگیری‌ها نسبت به ائمه(ع)، به‌ویژه از سوی خلفای عباسی هستیم، بنابراین فشارهای سیاسی و اجتماعی بر اهل‌بیت در این دوران به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیروان اسلام یعنی شیعیان تبدیل شده بود.

مطهری تصریح کرد: متوکل یکی از دشمنان سرسخت علویان بود و در مجلس خود، امیرالمؤمنین(ع) را به تمسخر می‌گرفت و حتی این رفتار با اعتراض پسرش منتصر نیز مواجه می‌شد، متوکل کسی بود که دستور تخریب قبر مطهر امام حسین(ع) را صادر کرد، عملی که در تاریخ اسلام از اهانت‌های سنگین به حریم اهل‌بیت(ع) محسوب می‌شود.

وی افزود: عباسیان در آغاز فعالیت، هدف خود را خونخواهی امام حسین(ع) را مطرح کردند اما در دوره متوکل نه تنها زیارت قبر امام حسین(ع) ممنوع شد، بلکه قبر مطهر ایشان نیز تخریب شد و این اقدامات نشان‌دهنده عمق کینه و دشمنی متوکل نسبت به اهل‌بیت(ع) بود و این خلفا با این اعمال، قصد داشتند از گسترش نفوذ معنوی و اجتماعی اهل‌بیت(ع) جلوگیری کنند.

مطهری عنوان کرد: در طول اقامت امام هادی(ع) در سامرا، موارد متعددی رخ داد که امام را به مجلس متوکل احضار کردند و در برخی موارد رفتارهای ناپسندی نسبت به ایشان صورت گرفت که این اقدامات نشان‌دهنده شدت سخت‌گیری متوکل نسبت به امام هادی(ع) و اهل‌بیت(ع) بود. فشارهای سیاسی در این دوره تنها محدود به حضور فیزیکی امام در دربار نشد، بلکه شامل نظارت‌های مستمر و محدودیت‌های گسترده‌ای بود که بر زندگی ایشان و پیروانشان تأثیر گذاشت.

وی با بیان اینکه شرایط سیاسی در آن زمان بسیار مضطرب و سخت بود، گفت: شرایط فرهنگی نیز به همان اندازه پیچیده محسوب می‌شد و در این دوران، شاهد شکل‌گیری و رشد عقاید انحرافی در میان مسلمانان بودیم که این انحرافات شامل جریان‌هایی در میان اهل‌سنت و شیعیان بود که در مجموع باعث تضعیف بنیان‌های فکری و دینی جامعه اسلامی می‌شد.

مطهری اضافه کرد: در میان شیعیان نیز جریان‌های غالیانه وجود داشت که موجب انحراف در فهم دین می‌شد و این جریانات اغلب منجر به تحریف مبانی امامت و جایگاه اهل‌بیت(ع) می‌شد. در سرزمین‌های اسلامی، به‌ویژه در ایران، وضعیت فرهنگی بسیار آشفته‌ای حاکم بود؛ افکار و تمدن‌های غیراسلامی به‌تدریج وارد سرزمین‌های اسلامی شده و تأثیر خود را بر ذهنیت مسلمانان گذاشتند که در این شرایط، امام هادی(ع) نقش مهمی در هدایت فکری و معنوی مردم داشتند.

میراث علمی و معنوی امام هادی(ع)

وی با بیان اینکه امام هادی(ع) طرح‌های مهمی در بنیان‌های دین اسلام مطرح کردند و تأثیر عمیق و پایداری بر باورهای مسلمانان گذاشتند، گفت: امام هادی(ع) این آموزه‌ها را در قالب میراث علمی و معنوی عرضه کردند و نقش مهمی در تثبیت هویت شیعیان در شرایط سخت سیاسی و فرهنگی دوره خود داشتند، اگر به میراث علمی امام هادی(ع) توجه کنیم، می‌توانیم ابعاد مختلفی را در زمینه‌هایی چون دعا، زیارت، فقه و تاریخ‌نگاری شناسایی کنیم.

مطهری افزود: زیارت غدیریه یکی از منابع اعتقادی برجسته در میان شیعیان است که امام هادی(ع) به آن تأکید ویژه‌ای داشته‌اند؛ در این زیارت، ابعاد مختلف شخصیت و خدمات امیرالمؤمنین(ع) به اسلام و پیامبر(ص) برجسته می‌شود و جایگاه ایشان به‌خوبی معرفی می‌شود، در واقع این زیارت به نوعی یک تاریخ‌نگاری جامع و عمیق از زندگانی امیرالمؤمنین(ع) است که توسط امام هادی(ع) ارائه شده است. در این زیارت، ایشان به ابعادی چون اولین مسلمان بودن امیرالمؤمنین، انتخاب جانشینی ایشان از سوی پیامبر، نقش‌های نظامی و اجتماعی ایشان و همچنین وفاداری و تلاش‌های ایشان در راه ترویج دین اسلام اشاره می‌کنند.

وی دومین بعد مهم از میراث علمی و معنوی امام هادی(ع) را زیارت جامعه کبیره دانست و گفت: این زیارت یکی از منابع تربیتی و اعتقادی برجسته در میان شیعیان به‌شمار می‌رود که در آن جایگاه اهل‌بیت(ع) به‌خوبی برجسته شده است. زیارت جامعه دارای ابعاد متعددی است که شامل مباحث توحید، نبوّت، امامت و معرفت الهی می‌شود و این مضمون در میراث امام هادی(ع) به عنوان یکی از مهم‌ترین عناصر نیازمند توجه جدی و مطالعه عمیق است؛ زیرا ابعاد معنوی و انسانی اهل‌بیت(ع) را به خوبی منعکس می‌کند.

مطهری تصریح کرد: نکته دیگری که باید به آن اشاره کرد، زیارت قبر مطهر امام حسین(ع) در شرایط خاص دوران امام هادی(ع) است. این دوره زمانی بود که متوکل، دستور تخریب قبر مطهر امام حسین(ع) را صادر کرده بود و این اقدام تنها یک عمل محدود نبود، بلکه بخشی از سیاست‌های گسترده و نظام‌مند علیه اهل‌بیت(ع) محسوب می‌شد اما امام هادی(ع) در مقابل این فضای سخت، اقداماتی را در جهت تقویت ارتباط مردم با قبر مطهر امام حسین(ع) به‌عمل آوردند.

نگاه خلفای عباسی نسبت به اهل‌بیت(ع)

وی عنوان کرد: متوکل از جمله خلفایی بود که بلافاصله پس از مرگ امام جواد(ع)، امام هادی(ع) را از مدینه به سامرا منتقل کرد، البته پس از مرگ متوکل، امام هادی(ع) دیگر به مدینه برنگشت و در سامرا باقی ماند و این موضوع نشان می‌دهد که سیاست محدودیت‌ها تنها منحصر به شخص متوکل نبود، بلکه خط‌مشی ثابت و نظام‌مند خلفای عباسی نسبت به اهل‌بیت(ع) محسوب می‌شد.

مطهری با اشاره به برخی محدودیت‌های دوران امام هادی(ع)، افزود: این محدودیت‌ها شامل منع از حرکت آزاد، مراقبت‌های دائمی، ممانعت از دسترسی عمومی مردم به ائمه(ع) و ایجاد شرایطی بود که ارتباط مردم با ائمه (ع) دشوار شود که طبیعتا این فشارها برخی اوقات باعث ایجاد مشکلاتی برای شیعیان می‌شد اما ائمه(ع) با هوشمندی و استفاده از شبکه وکلا و نمایندگان محلی، توانستند این ارتباط را حفظ کنند و نقش خود را به عنوان رهبران معنوی و علمی جامعه شیعیان به‌خوبی ایفا کنند.

وی با بیان اینکه این سیاست‌ها تنها محدود به کنترل عددی شیعه نبود، بلکه هدف اصلی، ضربه زدن به اعتبار اهل‌بیت(ع) و جلوگیری از گسترش اثرگذاری ایدئولوژیک شیعه بود، بیان کرد: اهل‌بیت(ع) به عنوان نمادی اصیل از اسلام حقیقی محسوب می‌شدند و حضور فعال آن‌ها در میان مردم می‌توانست باعث افزایش اعتبار معنوی، اخلاقی و حتی سیاسی پیروان اهل بیت(ع) در جامعه شود.

مطهری یادآور شد: شرایط امروزی به‌شدت متفاوت با زمان امام هادی(ع) است اما می‌توانیم از سیره اهل‌بیت(ع)، اصول و قواعد کلی را استخراج کنیم و آن‌ها را در قالب شرایط جدید عملیاتی کنیم؛ برخی از این اصول شامل احترام به کرامت انسانی، مبارزه با جریان‌های انحرافی، عدالت اجتماعی و رعایت اخلاق عمومی، احترام به خانواده و خویشاوندان و راهنمایی اعتقادی و فکری خویشاوندان و نزدیکان می‌شود.

انتهای پیام