• سه‌شنبه / ۱۷ تیر ۱۴۰۴ / ۰۸:۳۲
  • دسته‌بندی: علم
  • کد خبر: 1404041709873
  • خبرنگار : 71654

آمریکا در آستانه از دست دادن یک نسل از نخبگان علمی

آمریکا در آستانه از دست دادن یک نسل از نخبگان علمی

دانشمندان هشدار می‌دهند که سیاست‌های دولت ترامپ در کاهش بودجه، قطع پروژه‌ها و دخالت سیاسی در بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF)، در حال تخریب زیرساخت پژوهشی این کشور و از بین بردن نسل آینده‌ی پژوهشگران و نوآوران است. اقدامی که ممکن است مزیت جهانی علمی ایالات متحده را برای همیشه از بین ببرد.

به گزارش ایسنا، نسل آینده‌ی استعدادهای علمی آمریکا ممکن است به‌دلیل دخالت‌های سیاسی دولت ترامپ در بنیاد ملی علوم (NSF) از دست بروند و به کشورهای دیگر مهاجرت کنند. این دخالت‌ها شامل قطع بودجه‌ها، کاهش نیروی انسانی و حذف فرایندهای ارزیابی علمی است و آینده‌ی رشد اقتصادی و صنایع آمریکا را به خطر انداخته است.

به نقل از گاردین، فرایند داوری علمی سخت‌گیرانه‌ای که بنیاد ملی علوم (NSF) برای حمایت از پژوهش‌های نوآورانه و تاثیرگذار به کار می‌برد، طبق گفته‌ی کارکنان فعلی و پیشین این نهاد، به‌شدت تضعیف شده است. دلیل این تضعیف، کاهش بی‌نظم نیروها، برنامه‌ها و بودجه‌ها، و همچنین دخالت‌های سیاسی بخشی موسوم به «اداره بهره‌وری دولت» (Doge) عنوان شده است.

دانشمندان هشدار می‌دهند که حمله ترامپ به تنوع در علم، در حال حاضر کیفیت تحقیقات بنیادی تامین مالی شده از سوی بنیاد ملی علوم که سرمایه‌گذار برتر فدرال در علوم پایه و مهندسی است را از بین می‌برد و این امر پیشرفت در مقابله با تهدیدات برای غذا، آب و تنوع زیستی در ایالات متحده را با چالش مواجه می‌کند.

یکی از مسئولان فعلی این برنامه می‌گوید: پیش از ترامپ، روند بررسی بر اساس شایستگی و تاثیرگذاری بود. حالا مثل تاس انداختن است، چون حرف آخر را یک نفر از اعضای اداره بهره‌وری دولت می‌زند. در تاریخ بنیاد ملی علوم هرگز چنین چیزی سابقه نداشته است. این کاری که به ما دستور داده شده منزجرکننده است.

یکی دیگر از مسئولان برنامه می‌گوید: جزئیات دقیق این اقدام اضافی مبهم است، اما می‌توانم با اطمینان بالا بگویم که افرادی از اداره بهره‌وری دولت یا نمایندگان آن در حال بررسی دقیق درخواست‌ها با عواقب کاملا ویرانگر هستند. این اقدام به منزله واگذاری داوطلبانه برتری جهانی ایالات متحده به رقبایی مانند چین در علوم زیستی، اجتماعی و فیزیکی است. این یک اشتباه ناباورانه و فاجعه‌بار است.

بنیاد ملی علوم که در سال ۱۹۵۰ تأسیس شد، تنها آژانس فدرال است که تحقیقات بنیادی را در تمام زمینه‌های علوم و مهندسی تامین مالی می‌کند و در طول سال‌ها به پیشرفت‌های بزرگی در پیوند عضو، فناوری ژن، هوش مصنوعی، تلفن‌های هوشمند و اینترنت، تغییرات شدید آب و هوایی و سایر سیستم‌های هشدار خطر، زبان اشاره آمریکایی، امنیت سایبری و حتی اپلیکیشن آموزش زبان‌ دولینگو (Duolingo) کمک کرده است.

در مواقع عادی، بخش عمده‌ای از بودجه بنیاد ملی علوم که در سال‌های ۲۰۲۴ تا ۲۰۲۵ ۹ میلیارد دلار بوده است، پس از طی یک فرآیند بررسی دقیق سه مرحله‌ای که با مسئول برنامه، متخصص در این زمینه، آغاز می‌شود و تضمین می‌کند که مطالعه پیشنهادی با اولویت‌های آژانس مطابقت دارد، به موسسات تحقیقاتی اختصاص می‌یابد. مسئول برنامه، یک هیئت کارشناسی را برای ارزیابی پیشنهاد بر اساس دو معیار قانونی یعنی شایستگی فکری و تاثیرات گسترده‌تر بر ملت و مردم تشکیل می‌دهد که طبق وظیفه قانونی بنیاد ملی علوم شامل گسترش مشارکت افراد، موسسات و مناطق جغرافیایی در رشته‌های بنیادی (علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات) می‌شود.

فرآیند داوری با استاندارد طلایی بنیاد ملی علوم (NSF) به‌طور صد درصدی مختل شده است. درخواست‌هایی از سراسر کشور که توسط مسئول برنامه چراغ سبز دریافت می‌کنند، تقریبا همیشه مورد تامین مالی قرار می‌گیرند، اگرچه ممکن است پس از بررسی توسط مدیر بخش، قبل از تخصیص بودجه توسط اداره کمک‌های مالی، دستخوش تغییراتی شوند.

این روند پیش از ترامپ انجام می‌شد. اکنون، کارکنان بخش اداره بهره‌وری دولت می‌توانند هر مطالعه‌ای را بدون هیچ توضیحی وتو کنند.

یکی از مسئولان فعلی برنامه می‌گوید: ما تحت فشار هستیم که فقط پیشنهادهایی را تامین مالی کنیم که با اولویت‌های محدود جدید مطابقت دارند، حتی اگر به خوبی دیگران بررسی نشده باشند. فرآیند بررسی استاندارد طلایی بنیاد ملی علوم صد در صد به خطر افتاده است.

به گفته چندین منبع، تحقیقات با هدف رسیدگی به تاثیر نابرابر بحران اقلیمی و سایر مخاطرات زیست‌محیطی به‌ویژه در معرض آسیب قرار دارند. همچنین، طرح‌های پیشنهادی جدید برای هرگونه اشاره مستقیم یا ارتباط غیرمستقیم با تنوع، برابری یا شمول (DEI) مورد بررسی و غربالگری قرار می‌گیرند.

آمریکا در آستانه از دست دادن یک نسل از نخبگان علمی

یکی از مسئولان برنامه می‌گوید: از بنیاد ملی علوم خواسته شده که علم را دوباره نژادپرستانه کند. که این با شواهدی که نشان می‌دهند تنوع در ایده‌ها به نفع علم و نوآوری است، تناقض دارد. وقتی فقط مردان سفیدپوست علوم را انجام می‌دهند، ما موارد زیادی را از دست می‌دهیم.

علاوه بر دخالت اداره بهره‌وری دولت در پیشنهادهای جدید، حداقل ۱۶۵۳ کمک هزینه تحقیقاتی فعال بنیاد ملی علوم که بر اساس شایستگی‌هایشان مجاز شناخته شده بودند، تاکنون به طور ناگهانی لغو شده‌اند.

چندین دانشمند بنیاد ملی علوم که بر طیف متنوعی از برنامه‌های بنیاد نظارت دارند، لغو کمک‌های مالی را «بی‌سابقه»، «خودسرانه» و «اتلاف عظیم پول مالیات‌دهندگان» توصیف کردند.

تحلیل گاردین نشان داد که تقریبا ۶۰ درصد از پروژه‌های لغو شده در ایالت‌هایی هستند که در سال ۲۰۲۴ به جو بایدن رای دادند. در همین حال بیش از یک‌ نهم کمک‌هزینه‌های لغوشده یعنی معادل ۱۲ درصد از کل آن‌ها مربوط به دانشگاه هاروارد بوده‌اند، دانشگاهی که ترامپ از زمان روی کار آمدنش در ماه ژانویه، به‌طور ویژه آن را هدف قرار داده است.

علاوه بر این، مطالعاتی که به نظر می‌رسد ناقض دستورات اجرایی ترامپ در مورد تنوع، برابری یا شمول و عدالت زیست‌محیطی هستند و صرف نظر از شایستگی علمی، تأثیر بالقوه یا فوریت آنها به طور ناگهانی و با نرخ‌های بسیار بالایی لغو می‌شوند.

برای بنیاد ملی علوم و سایر آژانس‌های تحقیقاتی فدرال غیرمعمول نیست که تمرکز خود را تغییر دهند تا منعکس کننده اولویت‌های دولت جدید باشند. در میان شواهد فزاینده درباره نقش حیاتی تنوع در نوآوری و علم، اولویت‌های بایدن شامل تلاش‌های بیشتر برای مقابله با نابرابری‌ها در نیروی کار حوزه علم، فناوری، مهندسی و ریاضیات بود و همچنین تعهد به تمرکز بر جوامع محروم که بیشترین آسیب را از بحران اقلیمی و خسارات زیست‌محیطی دیده‌اند در راستای کارهای بایدن به شمار می‌رفت.

اولویت‌های ترامپ هوش مصنوعی، علوم اطلاعات کوانتومی، هسته‌ای، زیست‌فناوری و تحقیقات کاربردی است.

دیدن این‌که پروژه‌هایی که از فرآیند داوری عبور کرده‌اند، بارها و بارها تغییر داده می‌شوند یا لغو می‌گردند، واقعا طاقت‌فرسا بوده است.

یکی از کارکنان فعلی بنیاد ملی علوم می‌گوید: طبیعی است که یک دولت جدید بر برخی حوزه‌ها تاکید کند، برخی دیگر را کم‌اهمیت جلوه دهد و ما به تدریج به اولویت‌های جدید روی آوریم. در دوران دولت جورج دبلیو بوش، شیطنت‌هایی در مورد تغییرات اقلیمی وجود داشت، اما چیزی شبیه به این نوع دخالت در فرآیند بررسی علمی نبود. شما هرگز پیشنهادها را به سطل زباله نمی‌اندازید.

یکی از مسئولان سابق برنامه از اداره علوم رایانه و اطلاعات که به تازگی خرید سهام را پذیرفته بود، می‌گوید: وظیفه ما پیشرفت علم و نوآوری است. و اگر به تنوع بخشیدن به نیروی کار بنیادی فکر نکنیم، نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم. ما بدون گسترش مشارکت که بخشی از ماموریت بنیاد ملی علوم است افراد یا تنوع فکری کافی نداریم. آنها افزودند: دیدن تغییر یا لغو مکرر پروژه‌هایی که فرآیند بررسی را طی کرده‌اند، بسیار ناراحت‌کننده بوده است.

تخمین زده می‌شود که تحقیقات تحت حمایت دولت از سوی بنیاد ملی علوم و سایر آژانس‌ها در ۷۵ سال اخیر، ۱۵۰ تا ۳۰۰ درصد بازگشت سرمایه داشته‌اند، به این معنی که مالیات‌دهندگان آمریکایی برای هر دلار سرمایه‌گذاری شده، بین ۱.۵۰ تا سه دلار بازگشت سرمایه داشته‌اند.

لایحه بزرگ و زیبای ترامپ خواستار کاهش ۵۶ درصدی بودجه ۹ میلیارد دلاری فعلی بنیاد ملی علوم و همچنین کاهش ۷۳ درصدی کارکنان و بورسیه‌ها است و دانشجویان تحصیلات تکمیلی از جمله آسیب‌ پذیرترین افراد در این دسته هستند.

هفته گذشته، وزارت مسکن و توسعه شهری اعلام کرد که طی دو سال آینده به دفتر مرکزی بنیاد ملی علوم در ویرجینیا نقل مکان خواهد کرد. این اعلامیه تکان‌دهنده که شامل هیچ برنامه‌ای برای جابجایی بیش از ۱۸۰۰ کارمند بنیاد در آن نبود گمانه‌زنی‌هایی را برانگیخته است مبنی بر اینکه دولت در نهایت قصد دارد بودجه این آژانس را به طور کامل قطع کند.

در حال حاضر، به مسئولان برنامه نیز دستور داده شده است که طرح‌های تحقیقاتی را «بدون بررسی» به دانشمندان و موسسات برگردانند، صرف نظر از شایستگی و با وجود اینکه در پاسخ به درخواست‌های خاص بنیاد ملی علوم برای رفع شکاف‌های دانش علمی و مهندسی پیرامون برخی از مهم‌ترین نگرانی‌های ایالات متحده ارائه شده‌اند. این شامل پروژه‌هایی می‌شود که در واقع مورد بررسی قرار گرفته‌اند و پروژه‌های دیگری که به دلیل کاهش کارکنان و برنامه، دیگر قابل پردازش نیستند.

آمریکا در آستانه از دست دادن یک نسل از نخبگان علمی

در یک مورد، یک طرح پیشنهادی ۲۵۶ صفحه‌ای توسط دانشمندان چهار دانشگاه دولتی برای استفاده از سوابق دی‌ان‌ای باستانی برای پیش‌بینی بهتر از دست رفتن تنوع زیستی با گرم شدن کره زمین، ظاهرا بدون بررسی بایگانی شده است.

بنیاد ملی علوم به ژاکلین گیل، دیرینه‌شناس و محقق اصلی مستقر در دانشگاه مین، گفت که تمام طرح‌های ارائه شده به برنامه موسسه ادغام زیست‌شناسی بدون بررسی برگردانده شده‌اند. در ایمیل دوم آمده است که طرح خاص آنها «به صورت اداری بررسی شده» و حوزه مطالعه پیشنهادی «برای بودجه بنیاد ملی علوم نامناسب» است.

تخمین زده می‌شود که ۴۰ درصد از حیوانات و ۳۴ درصد از گیاهان در سراسر ایالات متحده در حال حاضر در معرض خطر هستند. مطالعه پیشنهادی قرار بود از یک فناوری نوظهور برای استخراج دی‌ان‌ای باستانی از رسوبات دریاچه‌ها، هسته‌های یخی و رسوبات غارها استفاده کند تا بهتر درک کند که کدام گونه‌ها در هزاران سال پیش که سیاره به طور طبیعی گرم شده بود، بهتر یا بدتر زندگی می‌کردند تا به مدل‌سازی و محافظت از تنوع زیستی در مواجهه با تغییرات اقلیمی ساخته دست بشر کمک کند.

گیل به گاردین گفت که این گروه بسیار مراقب بود تا از هرگونه اشاره‌ای به تنوع، برابری یا شمول یا تغییرات اقلیمی خودداری کند. این کمک هزینه می‌توانست ظرفیت تحقیقاتی بسیار مورد نیاز را در ایالات متحده ایجاد کند، که در این زمینه از اروپا عقب مانده است.

از آن جا که در این برنامه نشانی از اداره بهره‌وری دولت هست، هیچ‌چیزی تامین مالی نخواهد شد.

گیل می‌گوید: سوابق دی‌ان‌ای باستانی به شما امکان می‌دهد کل اکوسیستم‌ها را در سطح بسیار بالایی بازسازی کنید. این یک علم بسیار جدید و نوظهور است و کمک‌های مالی مانند این به شما کمک می‌کند تا تحقیقات را تسریع کرده و در زیرساخت‌ها و نیروی کار ایالات متحده به روش‌هایی که بازده عظیمی از سرمایه‌گذاری برای اقتصادهای محلی آنها دارد، سرمایه‌گذاری مجدد کنید. این یک سیلی محکم است که این پیشنهاد بدون بررسی بازگردانده شد. در مثالی دیگر، دو موسسه دانشگاهی که پس از یک فرآیند بررسی ۳۰ ماهه بین سازمانی به رهبری اداره مهندسی و با مشارکت صدها نفر، برای دریافت کمک‌های مالی معتبر ۱۵ میلیون دلاری برای تحقیقات کاربردی که اولویت ترامپ است انتخاب شده بودند، ارائه کمک مالی به آنها لغو شد.

گاردین دریافته است که پیشنهادهای انتخاب شده برای این کمک مالی از طریق بررسی شایستگی، بدون بررسی به دلیل «نامناسب بودن برای بودجه» بازگردانده می‌شوند.

یکی از کارمندان بنیاد ملی علوم آمریکا که از این وضعیت آگاه است، می‌گوید: این یک علم کاربردی پیچیده و بسیار تأثیرگذار برای دستیابی به پایداری در شهرها، مناطق و صنایع است. به ما دستور داده شده است که محققان اصلی را کنار بگذاریم، اما هیچ بودجه‌ای دریافت نخواهد شد زیرا تنوع، برابری یا شمول (DEI) در این برنامه وجود دارد.

بر اساس گفته‌های کارکنان بنیاد ملی علوم، در همین حال، ده‌ها طرح پژوهشی که توسط مسئولان برنامه تایید شده‌اند، در حال ناپدید شدن در یک «جعبه سیاه» هستند. برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها بدون هیچ تصمیم یا توضیحی معلق مانده‌اند، که همین موضوع باعث شده برخی از پژوهشگران به «خودسانسوری» روی بیاورند.

آن ماری اشمولتنر، مسئول برنامه در بخش شیمی که در ماه فوریه پس از ۳۰ سال خدمت در این آژانس بازنشسته شد، می‌گوید: یا کارکنان بنیاد ملی علوم خودسانسوری می‌کنند تا مطمئن شوند که به دردسر نمی‌افتند، یا سانسور توسط کسی است که از اداره بهره‌وری دولت وارد فرآیند بررسی علمی شده است. در هر صورت، این یک گام سیاسی است و بنابراین مشکل‌ساز است.

علاوه بر تامین مالی پژوهشگران باتجربه، بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) از دانشجویان و دانشمندان و مهندسان نوپا نیز از طریق اعطای بورسیه، فرصت‌های تحقیقاتی و کمک‌هزینه‌های پژوهشی حمایت می‌کند.

اما این نسل آینده‌ استعدادهای علمی، به‌ ویژه در دوران ترامپ به‌شدت آسیب دیده‌اند؛ او در تلاش است محدودیت‌های گسترده‌ای بر صدور ویزا و ممنوعیت‌های سفر برای ده‌ها کشور اعمال کند. در بودجه پیشنهادی سال ۲۰۲۶، فقط برای ۲۱٬۴۰۰ دانشجوی کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در سراسر کشور بودجه در نظر گرفته شده که نسبت به سال جاری، کاهشی ۷۵ درصدی را نشان می‌دهد.

گیل، دیرینه‌شناس، مانند بسیاری از دانشمندان سراسر کشور، به دلیل عدم قطعیت در بودجه، پاییز امسال دانشجویان تحصیلات تکمیلی جدید را نمی‌پذیرد. این نسل کاملی از دانشمندان جوان هستند که هیچ راهی برای ورود به این عرصه نمی‌بینند. نمی‌توانم به اندازه کافی تاکید کنم که این کاهش بودجه چقدر برای جامعه‌ای از مردم که فقط می‌خواستند مشکلات را حل کنند و مفید باشند، عمیقا ناراحت‌کننده و دلسردکننده است.

آمریکا در آستانه از دست دادن یک نسل از نخبگان علمی

با این حال، مسیر تربیت دانشجویان از طریق بنیاد ملی علوم (NSF)، متخصصانی را برای صنایع نفت و گاز، معدن، صنایع شیمیایی، فناوری‌های بزرگ و سایر صنایع (که اغلب حامی ترامپ هستند) فراهم می‌کند؛ علاوه بر این، بسیاری از این متخصصان به نهادهای دانشگاهی و دولتی نیز می‌پیوندند.

اشمولتنر می‌گوید: صنعت در حال بهینه‌سازی کاری است که اکنون انجام می‌دهند، در حالی که بنیاد ملی علوم به دنبال ۱۰ تا ۲۰ سال آینده است. ایالات متحده یک اقتصاد جهانی و قوی می‌خواهد و برای این کار به نوآوری نیاز دارد و برای نوآوری به تحقیقات بنیادی که توسط بنیاد ملی علوم تامین مالی می‌شود، نیاز دارد.

بنیاد ملی علوم از اظهارنظر درباره این موضوع خودداری کرد و فقط به بیانیه‌ای در وب‌سایت خود که آخرین بار در آوریل به‌روزرسانی شده، ارجاع داد که می‌گوید: اصول شایستگی، رقابت، فرصت برابر و برتری، سنگ‌بنای ماموریت بنیاد ملی علوم هستند. این بنیاد همچنان تمامی پروژه‌ها را براساس معیارهای شایستگی علمی و تاثیرات گسترده اجتماعی بررسی می‌کند.

این کاهش گسترده بودجه در حالی صورت می‌گیرد که ترامپ هم‌زمان در حال تضعیف سایر نهادهای علمی کلیدی مانند اداره ملی اقیانوسی و جوی (NOAA)، آژانس حفاظت از محیط‌ زیست (EPA)، وزارت کشاورزی (USDA) و خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) نیز هست.

خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده بازوی پژوهشی وزارت کشور آمریکاست. دانشمندان این سازمان مسائل واقعی مربوط به بلایای طبیعی، منابع طبیعی، آب، انرژی، زیست‌بوم‌ها و تأثیرات تغییرات اقلیمی و کاربری زمین را برای دولت‌های قبیله‌ای، اداره مدیریت زمین، خدمات حیات‌وحش، خدمات پارک‌های ملی و سایر نهادهای داخلی بررسی و حل‌وفصل می‌کنند.

لایحه بزرگ ترامپ، بودجه خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده را ۳۹ درصد کاهش می‌دهد. این شامل کاهش کل بودجه برای حوزه ماموریت اکوسیستم‌های آژانس (EMA) می‌شود که تحقیقات فدرال در مورد گونه‌ها و اکوسیستم‌ها را هدایت می‌کند و مراکز علمی سازگاری با آب و هوا را در خود جای داده است.

دانشمندان سازمان زمین‌شناسی آمریکا (EMA) در حال بررسی چگونگی محافظت بهتر از گونه‌های در معرض خطر مانند زنبورها و ولورین‌ها، به حداقل رساندن چرای بیش از حد مضر در زمین‌ها و جلوگیری از رسیدن ماهی کپور مهاجم به دریاچه‌های بزرگ هستند که همه اینها برای حفظ امنیت غذایی در ایالات متحده با تغییرات آب و هوایی بسیار حیاتی هستند.

سازمان زمین‌شناسی آمریکا (EMA) تاکنون ۲۵ تا ۳۰ درصد از کارمندان خود را از طریق اخراج‌ها و بازخریدهای مورد تایید اداره بهره‌وری دولت از دست داده است و اکنون با اخراج بیشتر مواجه است. یکی از مسئولان برنامه خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده می‌گوید: ما پیش‌تر بخش زیادی از حافظه نهادی و رهبران نوظهور را از دست داده‌ایم. اگر بودجه پیشنهادی ترامپ تصویب شود، تمام علوم مرتبط با مدیریت اراضی عمومی و منابع طبیعی ما قطع خواهد شد.

روند بازرسی اکنون کاملا سیاسی شده است.

یکی از دانشمندان و خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده می‌گوید: اقتصاد ما وابسته به منابع طبیعی است. از چوب و مواد معدنی گرفته تا سامانه‌های غذایی و اگر این منابع را به شکل پایدار مدیریت نکنیم، عملا به خودمان آسیب می‌زنیم.

مشابه بنیاد ملی علوم، سامانه داوری علمی با استاندارد طلایی در خدمات زمین‌شناسی ایالات متحده برای تایید و نظارت بر تحقیقات، اکنون در اختیار اداره بهره‌وری دولت است در این مورد تایلر هاسون، مدیر اجرایی سابق نفت که از سوی وزیر کشور اختیارات گسترده‌ای به او داده شده است بر آن مدیریت می‌کند. به گفته کارکنان، دفتر هاسون پیشنهادها را بر اساس دو پاراگراف از اطلاعاتی که مسئولان برنامه مجاز به ارائه آن هستند، بدون هیچ گونه گفتگو یا بازخوردی می‌پذیرد یا رد می‌کند.

سخنگوی وزارت کشور آمریکا می‌گوید: این ادعا که علم «سیاسی» شده است، کاملا نادرست است. ما این روایت را که اصلاحات مسئولانه بودجه، حمله به علم است، رد می‌کنیم. برعکس، ما در حال توانمندسازی نوآوری آمریکایی از طریق حذف کاغذبازی، کاهش بوروکراسی، و تمرکز بر راه‌حل‌های واقعی برای نسل آینده دانشمندان و مهندسان هستیم.

انتهای پیام

  • در زمینه انتشار نظرات مخاطبان رعایت چند مورد ضروری است:
  • -لطفا نظرات خود را با حروف فارسی تایپ کنید.
  • -«ایسنا» مجاز به ویرایش ادبی نظرات مخاطبان است.
  • - ایسنا از انتشار نظراتی که حاوی مطالب کذب، توهین یا بی‌احترامی به اشخاص، قومیت‌ها، عقاید دیگران، موارد مغایر با قوانین کشور و آموزه‌های دین مبین اسلام باشد معذور است.
  • - نظرات پس از تأیید مدیر بخش مربوطه منتشر می‌شود.

نظرات

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
لطفا عدد مقابل را در جعبه متن وارد کنید
captcha