جواد چهرازی در گفت‌وگو با ایسنا درباره وضعیت نگهداری و حفاظت از قنات مزدآباد که در فهرست میراث جهانی ثبت شده است، ‌اظهار کرد: منطقه مزدآباد میمه به دلیل بهره‌مندی از سد زیرزمینی، ثبت جهانی شد. در مجموع، یازده قنات به‌عنوان «پرونده زنجیره‌ای قنات ایرانی» در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند که هر یک شاخصه‌ای ویژه دارند. قنات مزدآباد به دلیل وجود سد زیرزمینی اهمیت یافته است. در فصل‌هایی که آب فراوان بوده، همچون زمستان، این سد ذخیره‌سازی می‌کرد و در فصل بهار به تدریج مورد استفاده قرار می‌گرفت. این خود نوعی دانش سنتی ارزشمند به شمار می‌آید.

او افزود: این قنات دارای عناصری است که ما بخشی از آنها را احیا کرده‌ایم. یکی از این عناصر پایاب قنات بود که دچار مشکل شده بود و با همکاری شهرداری احیای آن صورت گرفت. این پایاب هم‌اکنون به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری منحصر به‌فرد در استان اصفهان شناخته می‌شود، موردی که مشابه آن در استان اصفهان وجود ندارد. با توجه به جایگاه ارزشمند گردشگری در این استان، این قنات به‌عنوان یک جاذبه تازه معرفی شده است. از زمان ثبت جهانی، ساختار قنات مورد بررسی قرار گرفت تا مشخص شود امکان احیای آن به چه شکل فراهم است. فرآیند احیا دشوار و زمان‌بر بود. ابتدا طرح‌ها تهیه شد، سپس مجوزهای لازم اخذ و پس از آن عملیات اجرایی آغاز شد. این فرایند طولانی بود، اما نهایتاً دو تا سه سال پیش مراحل اول و دوم (فاز یک و دو) به پایان رسید و در اختیار گردشگران قرار گرفت.

چهرازی گفت: از سال گذشته بازدید از این قنات رونق بسیار یافت و میان مردم شناخته‌تر شد. موقعیت مکانی آن در حاشیه جاده ترانزیت تهران ـ اصفهان، سبب شد که شمار زیادی گردشگر از آن دیدن کنند و همچنان بازدیدها ادامه دارد. برای گردشگران امکاناتی فراهم شده است، از جمله پله‌های مناسب و روان با نورپردازی که در عمق ۲۰ متری آنان را به پایاب قنات می‌رساند. حتی این امکان وجود دارد که در آینده، بخشی از گردشگری به‌صورت «قنات‌نوردی» در آب طراحی شود. فعلاً بازدیدکنندگان تنها تا پای آب پیش می‌روند. افزون بر این، تونلی در آنجا وجود داشت که در اثر سیل حدود پنجاه سال پیش مسدود شده بود. این تونل به طول حدود ۱۵۰ متر پاکسازی و بازگشایی شد و به شکل حلقه‌ای درآمد که گردشگران می‌توانند در آن حرکت کنند. همه این اقدامات در عمق ۲۰ متری زمین انجام شد که کاری دشوار بود.

او ادامه داد: با صرف هزینه‌های وزارتخانه میراث فرهنگی و شهرداری، نورپردازی قنات تکمیل و اتاق پایش نیز در آنجا احداث شد. در حال حاضر نیز ساخت سرویس‌های بهداشتی و برنامه‌ریزی برای اصلاح هندسی مسیر اصلی در دست اجراست. تغییر مهمی که رخ داده، دگرگونی نگرش مردم نسبت به قنات است. با ثبت جهانی و اقدامات حفاظتی و گردشگری، قنات به جاذبه‌ای شناخته‌شده بدل شده است. بازدیدکنندگان داخلی و حتی گردشگران خارجی آن را با شگفتی و تحسین می‌نگرند. برای نمونه، در ایام نوروز گروهی از مسافران که از استان‌های شمالی به سمت جنوب در حرکت بودند، پس از بازدید نخست از این قنات و ادامه مسیر به اصفهان و شیراز، در بازگشت بار دیگر به قنات مزدآباد آمده و مجدداً از آن بازدید کردند. چنین تجربه‌ای نشان‌دهنده جذابیت ویژه این مکان است که روزبه‌روز بر شمار بازدیدکنندگان آن افزوده می‌شود. در نتیجه، مهم‌ترین ویژگی قنات جهانی مزدآباد آن است که به‌عنوان یک جاذبه تازه گردشگری در استان اصفهان معرفی شده و با موفقیت فعال شده است.

چهرازی با بیان اینکه میزان آبدهی این قنات نیز تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته و کم شده است، افزود: اما قنات مزدآباد همواره به‌عنوان «رودخانه زیرزمینی» شناخته می‌شده  و آب فراوانی داشته است. بخش زیادی از مردم منطقه از این آب استفاده می‌کنند. حتی در سنت‌های محلی، آب این قنات در مهریه زنان نیز ذکر می‌شده و نشان‌دهنده اهمیت حیاتی آن در زندگی مردمان است. با این حال، خشکسالی بی‌تردید بر آن تأثیر گذاشته است. اما با لایروبی‌ها و اقداماتی که انجام گرفته، تا حدی وضعیت بهبود یافته و بحث‌های جدی در خصوص مدیریت آب و استفاده پایدار از آن در جریان است. یکی از روش‌هایی که در این زمینه مورد توجه قرار گرفته «آبخیزداری» است، به این معنا که با مدیریت منابع آب، مانع هدر رفت آن بر سطح زمین شوند و شرایطی فراهم شود تا آب در زمین نفوذ کند و قنات‌ها پر آب بمانند. این فعالیت‌ها در حال اجراست تا میزان آب‌دهی قنات‌ها کاهش نیابد. بنابراین وضعیت کنونی قنات مزدآباد مطلوب ارزیابی می‌شود.  

او همچنین درباره وضعیت قنات وزوان گفت: در نزدیکی مزدآباد، قنات جهانی وزوان نیز وجود دارد که آن هم ثبت جهانی شده است و تحت سرپرستی ما قرار دارد. قنات وزوان دارای ویژگی‌های خاصی است، از جمله وجود سطح زیرزمینی و سد زیرزمینی که حتی امکان مشاهده آن وجود دارد. با این حال، به دلیل نوع دسترسی قدیمی که به صورت راهروی پیچ‌دار است و تنها یک نفر می‌تواند وارد شود، محدودیت‌هایی در بهره‌برداری گردشگری وجود دارد و تاکنون امکان فعال‌سازی گردشگری در آن فراهم نشده است. در آینده، با فراهم شدن زیرساخت‌ها، این قنات نیز می‌تواند در مسیر گردشگری قرار گیرد. ویژگی برجسته آن، سد زیرزمینی است که از هر دو سمت ورودی و خروجی قابل مشاهده و بازدید است.

چهرازی درباره آب‌دهی قنات وزوان توضیح داد: این قنات نیز همانند مزدآباد، کاهش یافته است، اما همچنان جریان دارد. اقداماتی نیز برای آن صورت گرفته است. به‌عنوان نمونه، مشابه آنچه در قنات مزدوآباد انجام شد، از جمله احداث پایاب، سامان‌دهی ورودی‌ها و نورپردازی، برای قنات وزوان نیز برنامه‌ریزی شد. البته مشکل اصلی در وزوان، نبود برق بود. طی چند سال گذشته با صرف هزینه‌های بسیار، برق از چند کیلومتری تا پای قنات منتقل شد و اکنون تنها اندکی کار باقی مانده تا اتصال برق به‌طور کامل برقرار شود. قنات وزوان همچون قنات مزدآباد در کنار جاده ترانزیت قرار دارد و این دو تنها پنج کیلومتر فاصله دارند. از آنجا که قنات‌های این منطقه ثبت جهانی شده‌اند، مورد بازدید و بررسی قرار گرفته‌اند. همچنین قنات‌های دیگری در منطقه وجود دارند که خوشبختانه از نظر آب در وضعیت مناسبی قرار دارند. با توجه به اینکه شهرستان وزوان از سردترین نقاط استان اصفهان است، در فصل زمستان نیز قنات‌ها همچنان فعال‌اند.

او همچنین درباره اساسی‌ترین دغدغه‌های حفاظت و نگهداری این قنات‌ها گفت: مهم‌ترین چالش در این زمینه اعتبارات است. اگر منابع مالی بیشتری اختصاص یابد، می‌توان در حوزه‌های گوناگون از جمله احیای قنات‌ها، نگهداری و مرمت، معرفی و شناساندن آن‌ها، مستندسازی دقیق، و همچنین توسعه گردشگری، گام‌های مؤثرتری برداشت. نمونه روشن آن قنات مزدآباد است که پس از فعال‌سازی، با استقبال گسترده مردم روبه‌رو شد و آنان حس مثبتی نسبت به آن پیدا کردند. این امر نشان می‌دهد که اگر امکانات بیشتری فراهم شود، می‌توان ظرفیت‌های مشابه را در دیگر قنات‌ها نیز بالفعل کرد. از سوی دیگر، آموزش نیز نقشی بسیار اساسی دارد. اگر نسل جوان و کودکان با ارزش‌های این میراث آشنا شوند و فرهنگ حفاظت از قنات به آن‌ها منتقل شود، کنترل و پاسداری از این سرمایه‌های آبی سنتی به شکلی پایدارتر امکان‌پذیر خواهد بود.

سرپرست پایگاه جهانی قنات‌های مزدآباد میمه و وزوان درباره نقش قنات‌ها در بحران خشکسالی توضیح داد: باید توجه داشت که در گذشته، همین قنات‌ها بودند که زمینه شکل‌گیری شهرها و روستاها را فراهم آوردند. تمام منابع آبی آن جوامع از قنات تأمین می‌شد. اما با وقوع خشکسالی و تغییرات اقلیمی، مشکلاتی بروز کرد. به نظر می‌رسد اگر قنات‌ها احیا شوند، به‌ویژه در منطقه میمه که بسیاری از قنات‌ها خشک شده‌اند، می‌توان شاهد بازگشت پایداری بود. البته این امر نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و همکاری نهادهایی همچون جهاد کشاورزی، شرکت آب منطقه‌ای و همچنین مشارکت خود کشاورزان و مالکان است. اگر این همت و هماهنگی شکل گیرد، قنات‌ها می‌توانند دوباره نقشی مؤثر ایفا کنند و همان نظام سنتی بار دیگر موجب تداوم حیات کشاورزی و زیست پایدار شوند.

چهرازی تاکید کرد: با احیای قنات‌ها امکان تأمین دوباره آبیاری سنتی برای کشاورزی فراهم می‌شود و این ظرفیت می‌تواند بخش مهمی از نیازهای محلی را پاسخ دهد.  

انتهای پیام