موزه‌های مادر که گاهی به آنها موزه‌های جامع یا مرکزی هم گفته می‌شود، نقش بسیار مهمی در هر استان ایفا می‌کنند و مانند قلب تپنده فرهنگ و هویت یک استان، هم گذشته را حفظ خواهند کرد و هم برای آینده‌ای آگاهانه‌تر و توسعه‌یافته‌تر گام برمی‌دارند.
این موزه‌ها گنجینه‌ای از آثار باستانی، مردم‌شناسی، هنری و طبیعی مربوط به همان منطقه هستند و می‌توانند داستان تکامل یک استان را از گذشته‌های دور تا به امروز روایت کرده و به نسل‌های جدید کمک کنند تا با ریشه‌ها و هویت خود آشنا شوند.
موزه‌های مادر علاوه بر این که با نمایش آثار منحصربه‌فرد خود می‌توانند تفاوت‌ها و ویژگی‌های خاص هر استان را برجسته کنند، به عنوان مراکزی برای پژوهش‌های باستان‌شناسی، تاریخی، مردم‌شناسی و هنری نیز حائز اهمیت هستند.
اصولاً موزه‌ها تاثیر قابل توجهی در آموزش و آگاهی‌بخشی عمومی دارند ولی وجود یک موزه مادر غنی و جذاب می‌تواند به جذب گردشگران داخلی و خارجی و در نتیجه رشد اقتصادی منطقه نیز موثر واقع شوند و حتی به عنوان یک مقصد فرهنگی عمل کنند.
وجود یک موزه جامع و باکیفیت در هر استان نه تنها می‌تواند حس غرور و تعلق محلی را در میان ساکنان استان تقویت کند بلکه به عنوان منبع الهام و خلاقیت برای هنرمندان، طراحان و نویسندگان نیز قابل تامل است.
ساخت چنین موزه‌ای در یزد برای اولین بار ۱۰ سال قبل یعنی در سال ۱۳۹۴ با خبر ساخت آن با همکاری آلمانی‌ها مطرح شد؛ بر همین اساس مقرر شده بود که اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان یزد با مشارکت تالار هنر آلمان، موزه بزرگ یزد را در محل خانه تاریخی صدرالعلماء ایجاد کند.
البته فرایند ساخت این موزه نیز همانند بسیاری از طرح‌هایی که در کشورمان کلید می‌خورد، با کندی پیش رفت؛ هر چند که بخشی از این کندی به مرمت و مستندنگاری مجموعه تاریخی صدرالعلماء و مطالعات طرح مرتبط بود ولی مجموع عوامل باعث شده که پس از گذشت ۱۰ سال، پیشرفت فیزیکی ۶۰ درصدی طرح را شاهد باشیم.
با این حال قرار است در این بنای صفوی‌قاجاری که در مرکز بافت تاریخی شهر یزد و در شریان اصلی آن و در کنار مهمترین بناهای تاریخی یزد واقع شده، تکنولوژی روز موزه‌داری جهان مستقر شود.
گشودن درهای عمارت بعد از ۱۰ سال به روی مردم
ابراهیم کاظم نژند مدیر اجرایی موزه بزرگ یزد در همین رابطه در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: موزه بزرگ یزد با تخصیص ۲۵ میلیارد تومان اعتبار در فضایی به وسعت ۴۸۰۰ مترمربع در عمارت تاریخی صدرالعلماء در حال ساخت است.
وی افزود: این مجموعه که خود یک موزه از معماری ادوار مختلف محسوب می‌شود، به معرفی تاریخ و فرهنگ استان یزد خواهد پرداخت و با نگاه موزه مادر، سایر موزه‌های استان را نیز پوشش خواهد داد.
کاظم نژند با اشاره به طولانی شدن فرایند احیاء و مرمت و مقاوم سازی بنای موزه، گفت: در همین راستا با فازبندی اجرای طرح، اولویت کاری را اتمام بزرگترین مخزن امن اشیاء تاریخی استان در این مجموعه با زیر بنای ۳۸۰ مترمربع و ساخت آزمایشکاه مرمت آثار تاریخی با مساحت ۱۰۰ متر مربع قرار داده‌ایم که امیدواریم تا پایان سال جاری، این بخش از کار را به سرانجام برسانیم.
وی گفت: البته اصرار داریم با اتمام مرمت فضاهای محیطی تا پایان سال جاری نیز، بتوانیم در نوروز سال آینده میزبان علاقمندان به فرهنگ و تمدن این سرزمین برای بازدید از معماری زیبای این عمارت تاریخی باشیم.
تکمیل یکساله موزه بزرگ در صورت تامین اعتبار
این مسئول با اشاره به تخصیص تاکنون ۲۵ میلیارد تومان از مجموع ۶۰ میلیارد تومان اعتبار در نظر گرفته شده برای این طرح، ابراز امیدواری کرد با تخصیص باقیمانده اعتبار و اجرای مراحل بعدی طرح، در بازه یکساله شاهد بهره برداری از موزه بزرگ در این مجموعه تاریخی باشیم.
وی راجع به بنای تاریخی صدرالعلما نیز تصریح کرد: بر اساس نوع معماری و مصالح به کار رفته این بنا در دوره قاجار ایجاد شده و نام آن متاثر از شهرت بانی و مالک سابق بنا بوده است.
به گفته کاظم نژند، این عمارت تاریخی دارای چهار حیاط بزرگ است که براساس اصول باغ‌های ایرانی تقسیم‌بندی شده و طبق پلان چهار ضلعی و حیاط مرکزی شکل گرفته و هر کدام از حیاط‌ها نیز دارای ساختار فضایی متفاوتی هستند.
وی اضافه کرد: فضاهای مسکونی این عمارت در سه طبقه شامل زیرزمین‌های ضلع جنوبی و شمالی، طبقه همکف، طبقه فوقانی و تالار و ضلع شمالی ساخته شده که ورودی آن از خیابان امام خمینی حد فاصل امامزاده شاهزاده فاضل(ع) و مسجد حظیره قرار دارد.
مسئول واحد باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان خاطرنشان کرد: طبق بررسی‌های انجام شده در مجموعه، عمارت شمالی با توجه به شواهد معماری و فرم سازه‌ای آن به قطع یقین مربوط به دوره صفوی است چرا که دارای بادگیر دوقلو(از شاخصه‌های معماری دوره صفوی) بوده که به احتمال خیلی زیاد در دوره قاجار تبدیل به برج نگهبانی شده است.
وی متذکر شد: البته در اصل فضای این بنا نیز تغییراتی اعمال شده که فرم ظاهری آن را تبدیل به نمونه‌های مشابه دوره قاجار کرده‌اند و با توجه به بررسی‌های انجام شده در متون تاریخی، گمان این می‌رود که عمارت یاد شده همان عمارت حاکم‌نشین دوره صفوی است که در دوره قاجار در کنار آن عمارت صدرالعلما ایجاد شده است.
وی همچنین یادآور شد: تالار (ایوان) بنای مذکور در ضلع جنوبی آن قرار گرفته و در مجاورت آن نیز اتاق‌های مسکونی مثل اتاق پشت تالار قرار گرفته که بادگیرهای یک طرفه به سمت شرق و غرب در روی پشت بام آن خودنمایی و تهویه مناسبی را فراهم می‌آورند.
به گفته کاظم‌نژند، تزئینات این بنا شامل نماهای گچی و گچبری شده و پیش درگاه‌ها و ستون‌هایی از جنس سنگ مرمر که در طبقات فوقانی فضاهای مجاور تالار به کار رفته‌اند و همچنین نماهای آجری زیبا و درب‌های مزین به شیشه‌های الوان و به خصوص درب زیبای بین تالار اتاق نشیمن پشت آن است.
وی یادآور شد: این مجموعه همچنین دارای دو حمام است که حمام بزرگ در ضلع شمالی و اختصاصی ساکنین عمارت با امکان دسترسی فقط از داخل عمارت، واقع شده و یک حمام اختصاصی دیگر نیز در ضلع شرقی و متصل به عمارت اصلی با فضایی محدود دارای گنجایش یک یا دو نفر است که دو اتاق کناری این حمام کوچک با تزئینات گچبری منحصر به فردی با رنگ قرمز اخرایی جلوه‌گری می‌کند.
مدیر اجرایی موزه بزرگ یزد از نکات حائز اهمیت این بنا را واقع شدن حوض در مرکز حیاط‌های این عمارت با مجموع مساحت سه هزار مترمربع ذکر کرد و اظهار کرد: آب مورد نیاز ساکنین، حوض‌ها و آبیاری فضای سبز از طریق سه حلقه چاه آب تامین می‌شده که دو مورد از آنها دارای گاو رو بوده و به عبارتی آب از طریق چرخ و چاه توسط گاو از چاه تخلیه و در حوضچه‌های کنار چاه ذخیره و استفاده می‌شده و چاه دیگر نیز در حمام بزرگ قرار داشته است.
۱۸ هزار شیء تاریخی یزد چشم‌انتظار نمایش عمومی
الهه خاکباز الوندیان رئیس گروه موزه‌های استان یزد نیز در گفت‌وگو با ایسنا راجع به این موزه جامع و چرایی استقرار آن در عمارت تاریخی صدر العلماء گفت: این مجموعه که در محله دارالشفاء و در بافت با ارزش شهر تاریخی یزد واقع شده، یک مجموعه منحصربه‌فرد تاریخی در محدوده حصار مظفری است که ردپای دوره‌های تاریخی از آل‌مظفر تا اواخر دوره قاجار و پهلوی در آن مجتمع شده است.
وی افزود: قطعاً این مجموعه به دلیل قرارگیری در هسته مرکزی بافت تاریخی و دسترسی به بازار و مراکز اصلی گردشگری، از موزه‌های پربازدید استان خواهد بود، ضمن این که خود این مجموعه نیز گنجینه‌ای از معماری دوره‌های مختلف تاریخی شهر یزد است که تاکنون در معرض دید قرار نگرفته و این به اهمیت آن می‌افزاید.
الوندیان تاکید کرد: این موزه به‌عنوان مادر موزه‌های استان دیده شده که ضمن معرفی آثار معماری و موزه‌های دیگر در سطح استان، خود کامل‌ترین مجموعه موزه‌ای خواهد بود و به معرفی ادوار تاریخی استان از پیش از تاریخ تا دوره معاصر خواهد پرداخت.
وی در ادامه بیان کرد: به منظور ساخت این موزه، هیچ گونه مداخله‌ای در معماری بنا صورت نگرفته و تنها مقاوم‌سازی و مرمت ساختمان بنا انجام شده و تمامی مباحث مربوط به حفاظت از اشیاء و مسائل بصری مانند نورپردازی و غیره به داخل ویترین‌ها واگذار شده است تا نه بنا و نه اشیاء صدمه‌ای نبینند.
مسئول واحد مرمت آثار و امین اموال فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان با اشاره به نگهداری حدود ۱۸ هزار شیء تاریخی در مخزن امن میراث فرهنگی استان در خانه تاریخی نواب، گفت: بسیاری از اشیاء تاریخی استان همچنان چشم انتظار دیده شدن هستند و امیدواریم با راه‌اندازی این موزه و با توجه به جانمایی‌هایی انجام شده برای نمایش این اشیاء با همکاری تیم آلمانی، شاهد نمایش این آثار کمتر دیده شده، در معرض نگاه عموم مردم باشیم.
وی از مرمت برخی از آثار تاریخی استان با همکاری این گروه آلمانی جهت نمایش در این موزه خبر داد و از جمله این آثار را دو پرده نفیس گیلکی‌دوزی مربوط به دوران قاجار، محراب‌های گلی مربوط به دوران آل مظفر و سلجوقی و اشیاء فلزی پیش از تاریخ را نام برد.
الوندیان همچنین با اشاره به این که تنها ۲۱۰۰ مترمربع از مجموع وسعت این عمارت شامل فضای مسقف و اعیان است، گفت: البته مجموعه فضاهای باز این موزه نیز می‌تواند فرصت مغتنمی برای برگزاری رویدادها و همایش‌ها و گالری‌های مختلف باشد.
وی گفت: مخزن امن و آزمایشگاه حفاظت آثار تاریخی این موزه نیز از استانداردترین و مجهزترین مجموعه‌های کشورمان است و به همین منظور بازدیدهای متعددی از مخازن امن موزه‌های مهم کشورمان صورت گرفته است.
رونق بیشتر در موزه‌های استان با ایجاد موزه مادر
رئیس گروه موزه‌های استان با اشاره به فعالیت در حال حاضر ۳۶ موزه‌دار و ۱۰ مجموعه‌دار در استان یزد، گفت: قطعاً راه‌اندازی موزه بزرگ یزد به عنوان یک موزه مادر، نقش موثری در حمایت و رونق بخشیدن به دیگر موزه‌های استان خواهد داشت و به هیچ وجه بازار سایر موزه‌ها را کساد نخواهد کرد.
وی در ادامه با اشاره به اهمیت موزه‌ها در هویت بخشی به جامعه، نقش حاکمان و شهرداران در رونق بخشیدن به موزه‌ها را حائز اهمیت دانست و گفت: خوشبختانه موزه داران استان به سمت خودکفائی و فراغت از نیاز به کمک‌های بخش دولتی پیش می‌روند و از هم اکنون ساعات بازدید از برخی موزه‌های استان برای ماه‌های ابتدای سال تحصیلی جدید پر شده است.
وی موزه‌ها را از فرهنگی‌ترین اماکن در جوامع ذکر کرد و گفت: امروزه مرزهای انتخاب نوع موزه در برخی کشورها جابجا شده به طوری که در برخی کشورها مانند ژاپن شاهد راه‌اندازی موزه‌های آینده هستیم و به عبارتی موزه‌های امروز نه تنها گذشته بلکه در مقابل دیدگان مخاطبان خود چشم‌اندازی از آینده را به نمایش می‌گذارند.
الوندیان با اشاره به ثبت بالغ بر یک میلیون و ۸۳۳ هزار بازدید از موزه‌های استان در سال گذشته، مهمترین ضعف امروز موزه‌های استان یزد را فقدان راهنما و روایتگر در آنها ذکر و تاکید کرد: استفاده از تمام حواس پنجگانه مخاطب نقش موثری در عملکرد موزه‌ها دارد و وجود یک روایتگر در موزه‌ها می‌تواند به این موضوع کمک کند.
انتهای پیام
نظرات