اصفهان در دهه‌های اخیر بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های عمیق زیست‌محیطی مواجه شده است؛ چالش‌هایی که ریشه در کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی، تغییرات اقلیمی، خشکسالی‌های پی‌درپی و فشار بی‌وقفه بر اکوسیستم شهری دارد. از میان همه این چالش‌ها، بحران آب جایگاهی تعیین‌کننده دارد، زیرا نه‌تنها سلامت آبخوان‌ها، خاک و فضای سبز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، بلکه مستقیماً بر کیفیت زندگی شهروندان، تاب‌آوری شهری و پایداری زیست‌محیطی اثر می‌گذارد. اصفهان با در اختیار داشتن بیش از پنج هزار هکتار فضای سبز شهری، یکی از شهرهایی است که نگهداشت این عرصه‌های حیاتی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، مدیریت پایدار منابع و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است.

در شرایطی که چاه‌ها یکی پس از دیگری با افت شدید آب مواجه می‌شوند و رودخانه زاینده‌رود امکان تأمین پایدار آب برای فضای سبز را ندارد، نقش پساب شهری به‌عنوان یک منبع قابل اتکا بیش از پیش اهمیت یافته است. پساب، اگر به‌درستی تصفیه و مدیریت شود، می‌تواند نه‌تنها نیاز بخش عمده‌ای از فضای سبز شهر را تأمین کند بلکه با تغذیه سفره‌های زیرزمینی و کاهش فرونشست، به احیای ساختار طبیعی زمین نیز کمک کند. از این‌رو، راهبرد استفاده از پساب تصفیه‌شده اکنون به یکی از ستون‌های اصلی سیاست‌های مدیریت آب شهری تبدیل شده است.

تصفیه‌خانه‌های تکمیلی در این میان نقشی کلیدی بر عهده دارند. این تصفیه‌خانه‌ها نه جایگزین تصفیه‌خانه‌های اصلی، بلکه مکمل آن‌ها هستند؛ زیرا پساب خروجی تصفیه‌خانه‌های اولیه را با طی فرآیندهای ارتقای کیفیت، به آب استاندارد مورد نیاز فضای سبز تبدیل می‌کنند. اهمیتی که این واحدها پیدا کرده‌اند، تنها به بُعد تأمین آب محدود نمی‌شود؛ بلکه ارتباط مستقیم با بهداشت، استانداردهای محیط‌زیستی، کیفیت خاک، پایداری فضای سبز و حتی حس زیبایی‌شناختی و روانی شهروندان دارد.

امروزه توسعه و بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌های تکمیلی به یکی از مؤثرترین ابزارهای مدیریت شهری تبدیل شده است؛ ابزاری که هم از فشار بر منابع طبیعی می‌کاهد و هم امکان برنامه‌ریزی پایدار را در سال‌های خشک و کم‌آب فراهم می‌کند. فعالیت‌ها و پروژه‌هایی که در سال‌های اخیر در اصفهان شکل گرفته‌اند، نشان می‌دهد مدیریت شهری با نگاه آینده‌نگرانه به‌دنبال ایجاد شبکه‌ای یکپارچه برای تولید، تصفیه، انتقال و بهره‌برداری از پساب است، شبکه‌ای که قرار است ستون اصلی تأمین آب فضای سبز در سال‌های پیش رو باشد.

پساب در مسیر تبدیل شدن به منبع پایدار آبیاری شهر

مهدی بقایی، معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان به ایسنا می‌گوید: ما در شهر اصفهان چند تصفیه‌خانه فعال و چند پروژه در حال بهره‌برداری داریم که نقش اساسی در تأمین آب فضای سبز شهری ایفا می‌کنند. تصفیه‌خانه سپاهانشهر یک واحد کامل با فرایند MBBR و سیستم اُزون‌زنی است که ظرفیت آن ۱۴۰ لیتر بر ثانیه است، اما متأسفانه ورودی فعلی آن تنها ۷۰ تا ۹۰ لیتر بر ثانیه است. در کنار این مجموعه، تصفیه‌خانه شاهین‌شهر با ظرفیت ۱۰۰ لیتر بر ثانیه عمدتاً برای آبیاری جنگلی‌های بختیاردشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی می‌افزاید: در سال‌های اخیر پنج تا شش پروژه بزرگ تصفیه‌خانه‌ای را در برنامه قرار دادیم. یکی از مهم‌ترین آن‌ها تصفیه‌خانه شمال در میدان المپیک است که با ظرفیت ۲۰۰ لیتر بر ثانیه طراحی شده؛ ۵۰ لیتر آن با فناوری نانواوزون در حال بهره‌برداری است و ۱۴۰ تا ۱۵۰ لیتر باقی‌مانده با فرآیند MBBR تازه افتتاح شده و در حال رسیدن به شرایط بهره‌برداری کامل است. پساب این مجموعه از حبیب‌آباد تأمین می‌شود.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: پروژه دیگر تصفیه‌خانه جنوب است که مراحل پایانی خود را طی می‌کند؛ ظرفیت آن ۲۴۰ لیتر بر ثانیه است و امکان توسعه تا ۴۰۰ لیتر بر ثانیه نیز پیش‌بینی شده است.

بقایی با بیان اینکه در ناژوان نیز تصفیه‌خانه‌ای با پیشرفت حدود ۵۰ درصد و ظرفیت ۶۰ لیتر بر ثانیه در دست ساخت داریم، اضافه می‌کند: در منطقه ۱۰، تصفیه‌خانه سلامت با ظرفیت ۲۰ لیتر بر ثانیه به‌تازگی آغاز شده و در میدان امید نیز تصفیه‌خانه‌ای با ظرفیت ۱۰۰ لیتر بر ثانیه در حال اجراست. این مجموعه‌ها مجموعاً شبکه‌ای از تصفیه‌خانه‌های در دست بهره‌برداری یا نزدیک به بهره‌برداری را تشکیل می‌دهند که نقش مهمی در تأمین پساب پایدار دارند.

وی ادامه می‌دهد: براساس طرح جامع فضای سبز، نیاز آبی سالانه شهر ۹۰ میلیون مترمکعب برآورد شده که معادل حدود ۳۰۰۰ لیتر بر ثانیه است. قرار بوده یک‌سوم این نیاز از رودخانه، یک‌سوم از پساب و یک‌سوم از چاه‌ها تأمین شود. اکنون تنها ۶۲۰ لیتر بر ثانیه پساب در اختیار داریم، اما با پروژه‌های جدید و خرید فاضلاب خام، این مقدار را تا سال آینده به ۱۰۰۰ لیتر بر ثانیه خواهیم رساند و برنامه‌ریزی ما برای سال ۱۴۱۰ دستیابی به ۲۰۰۰ لیتر بر ثانیه است؛ یعنی تقریباً معادل ۶۰ میلیون مترمکعب در سال که نیاز دوره کم‌آبی را پوشش می‌دهد.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: به دلیل افت شدید منابع زیرزمینی، چاه‌های شهر تقریباً از دسترس خارج شده‌اند و ضرورت استفاده از پساب بیش از هر زمان احساس می‌شود. در سال‌های خشکسالی، نیاز ما حدود ۳۶ میلیون مترمکعب است، اما در سال‌های اخیر تنها ۲۷ تا ۲۸ میلیون مترمکعب مصرف داشتیم که حدود ۲۰ میلیون مترمکعب آن از چاه‌ها و تنها هفت تا هشت میلیون مترمکعب از پساب تأمین شده است. اگر به ظرفیت ۱۰۰۰ لیتر بر ثانیه برسیم، عملاً ۳۰ میلیون مترمکعب پساب در سال خواهیم داشت و وابستگی به منابع زیرزمینی به‌شدت کاهش می‌یابد.

بقایی بیان می‌کند: در بحث کنترل بو نیز فناوری‌ها دائماً در حال ارتقا هستند و از سیستم‌های بوگیر استاندارد استفاده می‌کنیم. برخی از این فناوری‌ها رتبه درجه‌یک دارند و حتی در نزدیکی مناطق مسکونی قابل نصب‌اند و برخی دیگر نیاز به فاصله ۵۰‌متری یا بیشتر دارند. تمام پروژه‌ها با اخذ مجوزهای محیط‌زیست و بهداشت و رعایت اصول زیست‌محیطی اجرا می‌شوند.

وی می‌افزاید: خوشبختانه کشور در بسیاری از فناوری‌های تصفیه به سطح بومی‌سازی رسیده و در برخی حوزه‌ها نیز تولیدات دانش‌بنیان داخلی پیشرفت چشمگیری داشته‌اند. نمونه موفق آن، پروژه نانواوزون در اصفهان است که توسط شرکت‌های دانش‌بنیان استان انجام شد. اکنون روی مدل‌های پکیج کانتینری پنج لیتر بر ثانیه و یک فناوری جدید در میدان امید کار می‌کنیم که الگوی آن حتی در اروپا نیز ثبت شده است.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه ما روزانه حدود ۷۰۰۰ لیتر بر ثانیه پساب شهری تولید می‌کنیم و هدف‌گذاری ما این است که تا سال ۱۴۱۰ دست‌کم ۲۰۰۰ لیتر بر ثانیه آن مورد استفاده قرار گیرد، ادامه می‌دهد: در کنار تأمین و تصفیه، موضوع انتقال هم اهمیت زیادی دارد. دو رینگ اصلی انتقال پساب، یکی بیرون‌شهری و یکی درون‌شهری در حال تکمیل است و امکان توزیع پساب تصفیه‌شده در تمام نقاط شهر را فراهم می‌کند.

بقایی اضافه می‌کند: یکی از اقدامات مهم ما این است که در ماه‌های کم‌مصرف زمستان، بخشی از پساب تصفیه‌شده رده A و B را از طریق رینگ‌ها به سردهنه مادی‌ها تزریق کنیم. این کار هم به سرزندگی مادی‌ها کمک می‌کند، هم تغذیه آبخوان را افزایش می‌دهد و هم فرونشست را کاهش می‌دهد. سال گذشته این اقدام در چند مادی به‌صورت پایلوت انجام شد و نتایج بسیار مثبتی داشت.

وی بیان می‌کند: امروز مسئله اصلی شهر محیط‌زیست است؛ آلودگی هوا، خاک، آب و کمبود منابع آبی چالش‌های مهمی هستند و فضای سبز شهری یکی از ابزارهای اصلی مقابله با این مشکلات است. اصفهان با پنج هزار هکتار فضای سبز از شهرهای برخوردار کشور محسوب می‌شود و توسعه زیرساخت‌های پساب می‌تواند تأثیر تعیین‌کننده‌ای در پایداری این فضاها داشته باشد. فضای سبز مناسب مستقیماً بر شاخص سلامت عمومی اثر می‌گذارد و از نظر روانی نیز برای شهروندان امیدآفرین است.

معاون محیط زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان می‌گوید: برای افق ۱۴۱۰ برنامه ما این است که به یک فضای سبز پایدار، شاداب و قابل‌اتکا برسیم. در کنار تأمین پساب، سامانه‌های هوشمند کنترل آبیاری برای هر عرصه و هر پیمانکار در حال راه‌اندازی است و تغییر الگوی کشت به سمت گیاهان کم‌مصرف با جدیت دنبال می‌شود. این مجموعه اقدامات می‌تواند آینده فضای سبز شهر را تضمین کند.

توسعه زیرساخت‌های پساب؛ اولویت اصلی شهرداری اصفهان در مدیریت منابع آب

سیدمهدی حسینی، مدیر بهینه‌سازی، تعمیرات و نگهداری تأسیسات شهری شهرداری اصفهان نیز می‌گوید: در حال حاضر سه تصفیه‌خانه تکمیلی تحت مدیریت شهرداری اصفهان به‌طور فعال در حال بهره‌برداری هستند و عملکرد آن‌ها در وضعیت مطلوب قرار دارد. در این مجموعه‌ها، پسابی که از خروجی تصفیه‌خانه‌های اولیه شرکت آب و فاضلاب تحویل داده می‌شود، در فرایند تکمیلی تصفیه شده و به پساب استاندارد مورد نیاز فضای سبز شهری تبدیل می‌شود.

وی می‌افزاید: یکی از مهم‌ترین چالش‌های ما در مسیر احداث تصفیه‌خانه‌های تکمیلی، حجم بسیار بالای مجوزهایی است که باید دریافت شود؛ روند اداری این مجوزها طولانی و پیچیده است و همین موضوع سبب افزایش هزینه‌ها به‌ویژه به‌دلیل گرانی تجهیزات و طولانی‌تر شدن زمان رسیدن به اهداف مدنظر می‌شود.

مدیر بهینه‌سازی، تعمیرات و نگهداری تأسیسات شهری شهرداری اصفهان ببان می‌کند: در حوزه نوسازی و بهینه‌سازی تأسیسات، تصفیه‌خانه‌های فعال به‌صورت روزانه، هفتگی، ماهانه و سالیانه پایش می‌شوند و برای هر بخش دستورالعمل مشخص نگهداری وجود دارد که دقیقاً اجرا می‌شود. هر قطعه‌ای که دچار آسیب یا افت عملکرد شود، تعمیر و در صورت لزوم تعویض و به‌روزرسانی می‌شود تا کیفیت خروجی تصفیه‌خانه‌ها همواره در بالاترین سطح باقی بماند.

حسینی تصریح می‌کند: پایش آزمایشگاهی نیز به‌طور مستمر توسط آزمایشگاه‌های مرجع انجام می‌شود و تمام شاخص‌های کیفی اندازه‌گیری و کنترل می‌شود تا کیفیت پساب دقیقاً مطابق استانداردهای تعیین‌شده برای آبیاری فضای سبز باشد.

وی اضافه می‌کند: لازم است تأکید کنم که تصفیه‌خانه‌های اولیه، فاضلاب خام را به پساب اولیه تبدیل می‌کنند؛ اما در تصفیه‌خانه‌های تکمیلی، همین پساب با یک مرحله پردازش پیشرفته، به آب بازچرخانی‌شده و مناسب برای فضای سبز تبدیل می‌شود. کیفیت این پساب تکمیلی بسیار نزدیک به استاندارد تعیین‌شده برای آبیاری فضای سبز است و برای فضاهای سبز جنگلی، رفیوژها و عرصه‌هایی که بیشتر خارج از دسترس مستقیم شهروندان قرار دارند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مدیر بهینه‌سازی، تعمیرات و نگهداری تأسیسات شهری شهرداری اصفهان ادامه می‌دهد: همکاران ما در سازمان پارک‌ها و فضای سبز نیز به‌طور مستمر روی کاهش مصرف آب کار می‌کنند؛ از جمله استفاده از گونه‌های کم‌نیاز آبی، بهینه‌سازی روش‌های آبیاری و مدیریت دقیق مصرف. ما هم در بخش نگهداری و تعمیرات تجهیزات تلاش می‌کنیم تمام سامانه‌ها به‌روز باشند و حداقل هدررفت آب در شبکه فضای سبز رخ دهد. هدف اصلی این است که وابستگی شهر به منابع آب زیرزمینی به حداقل برسد و استفاده از آب بازچرخانی‌شده افزایش پیدا کند.

حسینی بیان می‌کند: در حوزه فناوری تصفیه‌خانه‌ها می‌توانم با افتخار اعلام کنم که تقریباً تمامی اجزای اصلی این تأسیسات بومی‌سازی شده‌اند. شرکت‌های دانش‌بنیان توانمند در خود شهر اصفهان امروز قادرند بخش‌های مختلف تصفیه‌خانه‌ها را طراحی و تولید کنند و این دستاورد بزرگی است که با حمایت و همکاری شهرداری اصفهان محقق شده است.

وی با بیان اینکه شهرداری اصفهان علاوه بر تصفیه‌خانه‌های موجود که با کیفیت بالا نگهداری می‌شوند، هم‌اکنون پنج تصفیه‌خانه تکمیلی جدید در نقاط مختلف شهر در حال احداث دارد، ادامه می‌دهد: طبق برنامه‌ریزی‌ها، از اواخر امسال و طی سال‌های آینده، این مجموعه‌ها وارد مدار بهره‌برداری خواهند شد و سهم پساب در تأمین آب مورد نیاز فضای سبز شهر به‌طور قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت؛ اقدامی که نقش مهمی در پایداری منابع آبی و مدیریت بهینه فضای سبز شهری خواهد داشت.

به گزارش ایسنا، در نهایت، آنچه از مجموعه برنامه‌ها و توضیحات مدیران شهری برمی‌آید، این است که اصفهان در آستانه عبور از یک نقطه عطف مهم در مدیریت آب قرار دارد. شبکه‌ای که سال‌ها تنها بر چاه‌ها و رودخانه نیمه‌جان شهر تکیه داشت، امروز در حال تغییر مسیر به‌سوی یک منبع مطمئن‌تر و پایدارتر است؛ منبعی که نه وابسته به نزولات جوی است و نه اسیر فرسودگی آبخوان‌ها: پساب تصفیه‌شده.

شهرداری اصفهان با توسعه هم‌زمان تصفیه‌خانه‌های تکمیلی، تقویت فناوری‌های بومی، نوسازی تجهیزات و ایجاد رینگ‌های انتقال، تلاش دارد ریشه‌های بحران را از جایی ترمیم کند که بیشترین آسیب را خورده است. این رویکرد اگرچه راهی آسان و بی‌هزینه نیست، از پیچیدگی‌های اداری گرفته تا گرانی تجهیزات و استمرار پایش کیفی، اما نشان می‌دهد مدیریت شهری به جای نگاه مقطعی، به آینده‌ای بلندمدت و پایدار می‌اندیشد.

اکنون که چاه‌ها توان سابق را ندارند و رودخانه تنها گاه‌به‌گاه رخ می‌نماید، پساب به‌عنوان «آب دوم» شهر، نقشی فراتر از یک منبع جایگزین پیدا کرده است؛ نقشی که می‌تواند فضای سبز اصفهان را سرپا نگه دارد، فرونشست را مهار کند، امید را به اکوسیستم شهری بازگرداند و مهم‌تر از همه، مسیر شهر را به‌سوی تاب‌آوری واقعی هموار کند.

این مسیر تازه آغاز شده، اما شواهد نشان می‌دهد اگر پروژه‌های اعلام‌شده طبق برنامه پیش برود، در افق چند ساله پیش‌رو، اصفهان می‌تواند یکی از موفق‌ترین نمونه‌های مدیریت بازچرخانی آب در شهرهای ایران باشد؛ شهری که یاد گرفته برای بقا، ارزش آب را نه در سرچشمه‌ها، بلکه در چرخه بازگشت آن جست‌وجو کند.

انتهای پیام