آتش سوزی علاوه بر نابودی درختان جنگل سبب به هم خوردن اکولوژی می‌شود و حیات جانوران را به مخاطره می اندازد. ترکیب گونه‌های گیاهی عرصه را مختل می‌نماید و سبب تضعیف پایداری گونه‌ها و ذخایر ژنتیکی می‌شود. به طوری که چند سال پس از وقوع یک آتش سوزی در منطقه، گونه‌های مهاجر سطح عرصه را تسخیر می‌کنند و تیپ جامعه گیاهی گذشته را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

آتش سوزی جنگل‌ها یک فاجعه اجتماعی، اقتصادی و دارای اثرات زیست محیطی است

جنگل‌ها مهمترین منابع کره خاکی هستند و عملکرد آن‌ها نقشی مهم و اساسی در حفظ تعادل اکولوژیک دارد. هرگونه تغییرات مضر و قابل اندازه‌گیری در کیفیت فیزیکی، شیمیایی یا توان زیستی منابع طبیعی که موجب از دست رفتن یا کاهش کمی و کیفی خدمات منابع طبیعی مثل کارکردهای فیزیکی و بیولوژیکی آن شود، اصطلاحاً تخریب یا آسیب منابع طبیعی نامیده می‌شود. یکی از مهمترین منابع ریسک طبیعی آتش سوزی است. آتش سوزی سبب خسارات و آسیب‌های زیادی به قسمت‌های مختلف جنگل و جانوران وحشی، اهلی و حتی انسان می‌شود. آتش سوزی جنگل‌ها یک فاجعه اجتماعی، اقتصادی و دارای اثرات زیست محیطی است.

هر آتش سوزی در جنگل دو علت می‌تواند داشته باشد: طبیعی و غیرطبیعی. آتش جوامع گیاهی را در طول زمان تحت تأثیر قرار می‌دهد و به عنوان یک فرایند طبیعی نقش مهمی در حفظ سلامتی اکوسیستم‌های خاص دارد اما از قرن بیستم، افزایش آتش سوزی‌ها با عامل انسانی وضعیتی ایجاد کرد که آتش تبدیل به تهدیدی بزرگ برای جنگل‌ها شده است. هر ساله آتش‌سوزی جنگل، هزاران هکتار از جنگل‌ها را نابود کرده و سطوح زیادی از جنگل‌های کره زمین را از بین می‌برد. آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع ایران که دارای اقلیم و پوشش گیاهی متفاوتی هستند هرساله اتفاق افتاده که بیشتر آن‌ها توسط انسان و به صورت عمدی آغاز می‌شوند.

آتش‌سوزی‌های شدید و کنترل نشده منجر به تغییرات فیزیکی، شیمیایی  و بیولوژیکی خاک می‌شود

هر دو نوع آتش‌سوزی تأثیرات قابل توجهی بر ساختمان خاک، ترکیبات خاک، موجودات خاک‌زی، چرخه آب و پوشش گیاهی جنگل برجای می‌گذارد که در صورت عدم کنترل جنگل را به سوی تخریب سوق می‌دهد .آتش سوزی‌های شدید و کنترل نشده منجر به تغییرات فیزیکی، شیمیایی  و بیولوژیکی خاک شده و با کاهش مواد آلی چرخه عناصر مواد غذایی را تحت تاثیر قرار داده و کاهش آن را در پی خواهد داشت.

در مورد تأثیر آتش بر خاک و پایداری بخش زیر زمینی بیان شده است، که آتش سوزی‌های شدید منجر به تغییر در نرخ معدنی شدن و نسبت کربن به نیتروژن و در نتیجه کاهش ذخیره عناصر غذایی خاک، کربن، منیزیم  و ظرفیت تبادل کاتیونی را کاهش می‌دهد. در واقع آتش سوزی‌های شدید کاهش میزان مواد آلی، تبخیر عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، گوگرد، مرگ میکروب‌ها، فرسایش خاک و افزایش دفع آب را در پی دارد که به شدت آتش، میزان سوخت و رطوبت خاک متفاوت است. خاک، آب و موجودات زنده از عوامل مؤثر در تعادل و پایداری اکوسیستم‌های جنگلی هستند. آتش‌سوزی سبب بر هم خوردن میزان هم‌سالی درختان و نابودی نهال‌های جوان و فقیر شدن خاک و تغییرشکل ظاهری درختان می‌شود  و می‌توان گفت آتش به سرعت اندوخته قرون و اعصار محیط زیست را در میان شعله‌های بی‌رحم به دود و خاکستر تبدیل می‌نماید.

نتایج نشان داده است آتش‌سوزی عرصه زندگی ساکنان جنگل را محدود کرده و با سوختن علوفه و محصولات فرعی برای آن‌ها دستان تهی، دام‌های گرسنه  و فقر و فلاکت  را نوید خواهد داد. آتش‌سوزی جنگل‌ها  می‌تواند آسیب گسترده‌ای به زندگی و دارایی‌های بشر وارد نماید. اما گاهی دارای اثرات سودمند برای حیات وحش است و تولید مثل برخی گونه‌های گیاهی بستگی به اثرات آتش دارد. گرچه که آتش‌سوزی‌های بزرگ ممکن است تأثیر منفی اکولوژیکی داشته باشد.

با توجه به کمبود منابع جنگلی در ایران و روند رو به افزایش تخریب این منابع به دلایل متعدد از جمله آتش‌سوزی در جنگل که دارای پیامدهای منفی اکولوژیک، اقتصادی و اجتماعی است، حفظ این منابع بسیار حائز اهمیت است. آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس همراه با سایر عوامل مخرب همواره این منابع با ارزش کشور را تهدید نموده و باعث از بین رفتن آن‌ها می‌شود.  آتش‌سوزی در جنگل‌های زاگرس ویران کننده است، زیرا بعد از اینکه آتش پوشش گیاهی را می‌سوزاند، چیزی جایگزین آن نمی‌شود. در تحقیقی با عنوان بررسی تاثیر آتش سوزی، عوامل مهم ایجاد کننده و راه‌های پیشگیری از آن در جنگل‌ها بیان شده، اصلی‌ترین عامل ایجاد آتش‌سوزی در منطقه عامل انسانی است.

مؤثرترین راه برای کاهش خسارت‌های ناشی از آتش سوزی‌های جنگل، یافتن سریع آتش و واکنش همه جانبه با تمام اقدامات حفاظتی است. در واقع شناسایی مناطق با احتمال وقوع آتش‌سوزی و طبقه بندی مناطق خطر ایجاد آتش‌سوزی و توزیع مکانی آن از جمله شیوه‌های مناسب در مهار و کاهش سطوح آتش‌سوزی می‌تواند باشد. امروزه کشورهای اتحادیه اروپا، آمریکا و کانادا  آتش‌سوزی جنگل‌ها را با استفاده از ابزارهای گوناگونی شامل ایستگاه‌های هواشناسی خودکار کنترل شونده از راه دور پیش‌بینی و ردیابی می‌کنند. البته این ایستگاه‌ها گران قیمت بوده ولی نواحی گسترده‌ای را تحت پوشش قرار می‌دهند.

به طور کلی می‌توان نتیجه گرفت، جنگل‌ها ماوای متنوع‌ترین جوامع زیستی جهان و غنی‌ترین تنوع زیستی زمین هستند. در آن‌ها تعداد زیادی از داروهای بالقوه و هزاران هزار گونه دیده نشده و کشف نشده و پنهان وجود دارد. همچنین توانایی تعدیل آب و هوای جهان را دارند و شرایط آب و هوای کل زمین را پایدار نگه می‌دارند. به دلیل اهمیت حیاتی جنگل‌ها در سراسر جهان برای حفاظت از آن‌ها و محیط‌زیست، جوامع به طور رسمی و غیررسمی در صدد حفاظت از جنگل‌ها و جلوگیری از نابودی محیط زیست بر آمده‌اند وهمه دولت‌های جهان نهادهایی را برای حراست جنگل‌ها ایجاد کرده‌اند. بر این اساس، برای جلوگیری از خسارت‌های مالی سنگین بر کشورها، انجام پیش‌بینی‌های لازم و ارائه راهکارهای فنی مناسب پیشنهاد می‌شود.

منابع:

*بیرانوند، ع و دیگران. (۱۳۹۰). « بررسی تاثیر عوامل اکولوژیک بر توسعه آتش‌سوزی در اکوسیستم‌های جنگلی (مطالعه موردی: کاکارضا- لرستان)». مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدید شونده. شماره ۲. صص: ۱۳-۱.

*کرمی ، ف و دیگران. (۱۳۹۵). « نابودی جنگل‌ها، آتش‌سوزی». سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در علوم و تکنولوژی. صص: ۱۵-۱.

*هوشیارخواه، ب و دیگران. (۱۳۸۶). «رژیم‌های آتش‌سوزی در جنگل و استراتژی مقابله با آن» . دومین همایش مقابله با سوانح طبیعی. صص: ۱۰-۱.

انتهای پیام