با فرارسیدن بهار، آذربایجان شرقی به دلیل برخورداری از میراث فرهنگی و تمدنی غنی و آب و هوای مطلوب یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران به شمار می‌رود و توجه بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ، گردشگران و یکی از مهم‌ترین مقصدهای نوروزی کشور محسوب می‌شود.

ارگ تبریز که با نام ارگ علیشاه نیز شناخته می‌شود، قدمتی ۷۰۰ ساله دارد و به دلیل قدمت تاریخی و زیبایی معماری جزو مکان‌های دیدنی تبریز است که در میان آثار تاریخی این شهر، بیشترین ارتفاع را دارد. 

بنا به نقل قول‌ها و یادداشت‌های جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست دیده می‌شد.

گفته می‌شود ارتفاع ارگ علیشاه به ۳۳ متر می‌رسد و یکی از بلندترین دیوارهای تاریخی کشور و نمادی از استحکام و شکوه معماری کهن تبریز است که امروزه یادگاری از تاریخ پر فراز و نشیب این شهر محسوب می‌شود.

تاریخچه ارگ علیشاه تبریز

قدمت بنای اولیه ارگ باشکوه علیشاه تبریز به دوره ایلخانان در فاصله سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ بازمی‌گردد و در تاریخ و معماری شهر تبریز دارای اهمیت بسیاری است. 

ارگ علیشاه تبریز بنای بزرگ ناتمامی که با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد به فرمان تاج‌الدین علیشاه جیلانی وزیر الجایتو (وزیر ایلخانان مغول) و ابوسعید بهادرخان ساخته شد.

ارگ علیشاه و مجموعه آن در زمان ساخت، شاخص‌ترین بنای شهر تبریز بوده و از مصالح ساختمانی بادوام همچون ساروج ساخته شده است و معماری آن به سبک معماری آذری است. زمانی که مغولان به ایران حکومت می‌کردند سبک آذری در معماری رواج پیدا کرده بود.

این مجموعه به اقتضای ویژگی‌های هر دوره، کاربری‌های متفاوتی داشته است

این بنا در دوران قاجار به عنوان برج و بازوی شهر به کار می‌رفت و مقر نظامی دولت بود. با آغاز جنگ‌های ایران و روسیه و جنگ ایران و انگلیس به انبار غلات و مخزن مهمات نظامی تبدیل و حصاری دور آن کشیده شد.

در دوران پس از مشروطه با هجوم روس‌ها مردم تبریز به دفاع در برابر تهاجم پرداختند. در این زمان ارگ علیشاه تبریز نقطه تمرکز مدافعان تبریزی بود و تبدیل به سنگری برای دفع دشمن شد. آن‌ها توپی را نیز به بالای ارگ انتقال داده بودند تا در دفاع از مواضع خود از آن استفاده کنند.

البته پیش‌تر در محوطه این ارگ، آثار تاریخی ارزشمندی مانند «مدرسه‌ی نجات» که یکی از نخستین مدارس ایران به‌شمار می‌رفت و همچنین سالن تئاتر قرار داشت و در شرق آن زاویه‌ای (خانقاه) نیز قرار گرفته بود.

معروف‌ترین بخش مسجد جامع علیشاه طاق و صفه عظیم جنوبی آن است که با بیش از ۳۰ متر دهانه، بزرگترین طاق با مصالح سنتی دنیا به شمار می رود.

از دیگر عناصر و فضاهای مسجد می توان به استخر، نهر آب، صحن مسجد، طاق های سنگی اطراف مسجد، مناره و مقبره بانی اثر اشاره کرد.

ستون‌های جانبین محراب مدرسه و تزئینات طلاکوب نمای داخلی، گچ بری، ستون‌های مرمر مرتفع طاق‌های اطراف صحن، سنگ پلاک‌های بسیار عظیم بدنه، کاشی‌کاری معرق، کتیبه‌های خطی و سنگ فرش مرمرین صحن زاویه از جمله تزئیاتی هستند که می‌توان به آن‌ها اشاره کرد.

با مرگ تاج الدین علیشاه در سال ۷۲۴ هجری قمری ادامه کار ساخت این مجموعه متوقف شده و بخش صفه، تزئینات طاق بزرگ جنوبی و تکمیل طاق فرو ریخته آن نیز هیچگاه اجرا نشد.

در اثر گذر زمان از اوایل دوره صفویه این مجموعه به عنوان مرکز آموزش تشیع به عنوان مرکزیت ایدئولوژیک مذهبی در جنگ های ایران و عثمانی مورد استفاده بود و به همین دلیل در حمله سلطان مراد عثمانی به ایران این مجموعه تا حدود زیادی تخریب شد.

پس از زلزله سال ۱۱۹۴ تبریز، این مجموعه به عنوان مستحکم‌ترین بخش ارگ حکومتی تبریز به عنوان محل استقرار توپ‌های سپاه ایران در جنگ با حملات روسیه قرار گرفت و نام «ارگ» را به خود اختصاص داد.

در حال حاضر تنها قسمت جنوبی آن دارای طاقی بزرگ بوده که فرو ریخته است و بخش باقی‌مانده از این بنا دیوارهای آجری محکم، قطور و مرتفعی است که باقی مانده و شاهدی بر شکوه و آبادانی این بنای بی‌نظیر به شمار می‌رود و به نام ارگ تبریز یا ارگ علیشاه خوانده می‌شود.

با نگاهی گذرا به سرگذشت این بنای ۷۰۰ ساله می‌توان دریافت که ارگ تبریز یادگاری ارزشمند از آسیب‌های طبیعی و حوادث تاریخی دوران گذشته است و با وجود این آسیب‌ها همواره سنگری مستحکم و مسلط بر شهر تبریز بوده است.

این ارگ در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی قرار دارد و امروزه فضای پیرامون آن برای برگزاری نماز جمعه مورد استفاده قرار می‌گیرد و مصلای بزرگ تبریز در این مکان احداث شده‌ است.

این یادگار ارزشمند تاریخی در ۱۵ دی‌ماه سال ۱۳۱۰ توسط وزرات فرهنگ و هنر با شماره ۱۷۰ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

انتهای پیام